Dünyada üzerindeki toprakların yüzde 7’sini ve dünya nüfusunun yüzde 10’unu kapsayan adalar[1], son yıllarda sosyal bilimler dalında bağımsız bir araştırma konusu olarak çalışılmaya başlanmış ve bu sayede Nissology (Nisoloji) adı verilen interdisipliner bir yeni sosyal bilim dalı ortaya çıkmıştır.[2] Grant McCall’un meşhur tanımıyla, “Nisoloji, adaları kendi koşulları içerisinde değerlendirme çalışmasıdır”.[3] Bu yazıda yeni gelişmekte olan Nisoloji bilimindeki bazı tartışmaları ve bu alandaki 5 temel çelişkiyi sizler için özetlemeye çalışacağım. Yazıda kullanacağım temel metin ise, Malta Üniversitesi’nden bu alanın uzman isimlerinden kabul edilen Godfrey Baldacchino’nun “Studying Islands: On whose Terms?”[4] makalesi olacaktır.
Ada çalışmalarında karşımıza çıkan sorunların başında, adaların tarih boyunca büyük ölçüde siyasal bağımsızlıktan yoksun ve koloni yönetimlerinin altında kalmış olmaları bulunmaktadır. Malta, Kıbrıs ve Sicilya ilk akla gelebilecek örneklerdir. Bu sebeple, adalarda farklı kolonyal dönemlerin etkilerinin sonucu olarak melez ve geçişken kimlikler ortaya çıkabilir. Bir diğer sorun ise, ada nüfuslarının turizm faaliyetleri (turistler), yerliler, sonradan yerleşenler, gözlemciler, misyonerler, sürgünler ve adalarda ikinci ev sahibi olanlar vesaire gibi çok farklı alt kümelere ayrılmış olmasıdır.[5] Bir diğer mesele, adalar hakkında yazılanların daha çok adalı olmayanlar tarafından yazılıyor olmasıdır. Örneğin, 2000’lerde kurulan Islands Commission of the International Geographical Union’ın 12 üyesi, Fransa, Almanya, Yunanistan, Hollanda, İsveç ve ABD’de bulunmaktadır. Daha 1950’lerde Karayip adalarından St. John’da araştırmalar yapan Amerikalı antropolog Robert Manners, adalarda diğer ülkelerdeki gibi klasik araştırma ünitesi bulmanın zorluklarından (millet-ulus) bahsetmiş ve adaların küreselleşmiş olduğundan söz etmiştir.[6] Göçün ada yaşamında temel bir olgu olduğunu belirten McCall da, adaların bölgecilik (territoriality) konseptinden uzak ve post-modernizme yatkın bir toplum yapısı sunduğunu ileri sürmüştür.[7] Dışarıdan bakanlar için, adaların kendilerine özgü toplum yapısı ve sosyolojik dinamikleri, müthiş ilginç bir araştırma konusu olabilmektedir. Her ne kadar iletişim ve ulaşım imkanlarının gelişmesiyle adalar eski yerel kimliklerini büyük ölçüde kaybetmiş olsalar da, anakarayla daha sınırlı olan etkileşimleri nedeniyle yine de bazı farklılıkları mevcut bulunmaktadır. Geçmişte anakaradan gelenler tarafından adalara daha çok “medenileştirme” (din yayılmacılığı, uluslaştırma) perspektifinden bakılırken, günümüzde ise daha çok Batı edebiyatının ve sinema endüstrisinin de etkisiyle “turistik cennet” algısı bulunmaktadır.[8] Adalar hakkındaki edebi ve kültürel ürün ve efsanelerin yoğunluğu, adaların gerçeklik duygusunun ötesinde bir imajlar ve fantezi dünyası perspektifinden görülmesine neden olmaktadır. Bu nedenle adalılar açısından, dışarıdan gelenlerin “turistik cennet” bakışı zaman zaman anlamsızlaşabilmektedir. Zira sürekli adada kalanlar için işsizlik, salgın hastalıklar, uyuşturucu kullanımının yaygınlığı, karaborsacılık ve karapara aklama faaliyetleri, su sıkıntısı ve beşeri sermaye potansiyellerinin iyi kullanılaması gibi birçok ciddi sorun bulunmaktadır.
Baldacchino’ya göre ada çalışmalarında karşımıza çıkan 5 temel sorun ise şunlardır;[9]
- Kolonyal döneminin getirisi olan “sadakat kültürü” nedeniyle, adalarda egemenlik ve siyasal bağımsızlık kavramları kıtasal toplum ve ülkelerden farklı bir hal alabilmektedir. Bu nedenle adalarda ortaya çıkan melez kimlikleri iyi araştırmak ve incelemek gerekir.
- Adalarda yer alan farklı sosyolojik grupların kendi cemaatlerinde veya küçük diyasporalarında yaşamaları nedeniyle, toplumsal gözlemleri her zaman gerçekçi olmayabilir. “Crab in the barrel” yani “fıçıdaki yengeç” olarak tanımlanabilecek bu yaklaşım, gözlemlerin daha çok kapalı gruplara yönelik gerçekleşmesine neden olur.
- Çok dillilik ve kültürlülük, ada çalışmalarında sıkıntılı sonuçlar yaratabilir.
- Ada çalışmalarında var olan ada halklarına yönelik egzotik bakış ve merak (exotic curiosa), zaman zaman hatalı sonuçlar yaratmaktadır.
- Kimin adalı olduğunun tanımını yapmak kolay değildir, zira adalar tarih boyunca farklı birçok gruptan kişiye ev sahipliği yapmıştır.
Nisoloji, halen gelişmekte olan bi bilim dalı olarak ilgiyi hak etmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, s. 38. Erişim Adresi: http://www.islandstudies.ca/sites/islandstudies.ca/files/ISJ-3-1-2008-Baldacchino-FINAL.pdf, Erişim Tarihi: 07.07.2015.
[2] Bu alanda faydalı bir site için; http://www.islandstudies.ca/.
[3] Grant McCall (1994), “Nissology: The Study of Islands”, Journal of the Pacific Society, Vol. 17, no: 2-3, ss. 1-14.
[4] Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, ss. 37-56. Erişim Adresi: http://www.islandstudies.ca/sites/islandstudies.ca/files/ISJ-3-1-2008-Baldacchino-FINAL.pdf, Erişim Tarihi: 07.07.2015.
[5] Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, s. 38.
[6] Robert Manners (1965), “Remittances and the Unit of Analysis in Anthropological Research”, Southwestern Journal of Anthropology, Vol. 21, no: 3, ss. 179-195. Aktaran: Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, ss. 37-56.
[7] Grant McCall (1996), “How to tell the Private Sector when you see it: Nissological Notes from the Pacific Islands”, Paper presented at conference on economic globalization and regional integration of small countries, Nicosia, Cyprus, September. Aktaran: Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, ss. 37-56.
[8] Adalar hakkındaki edebi ve sinema eserlerinden ilk aklıma gelenler şunlardır;
Edebiyat: Güliver’in Gezileri, Kıbrıs’ın Acı Limonları, Robinson Crusoe, Sineklerin Tanrısı, Dr. Moreau’nun Adası.
Film-Dizi-Program: Mavi Göl, Dr. Moreau’nun Adası, Cast Away, Lost, Survivor.
[9] Godfrey Baldacchino (2008), “Studying Islands: On whose Terms?”, Island Studies Journal, Vol. 3, no: 1, ss. 45-47.
