MERCOSUR

upa-admin 02 Şubat 2013 16.120 Okunma 0

Bu yazımızda Güney Amerika’nın önemli bölgesel örgütlenmelerinden Mercosur’u 10 soruda derinlemesine ele aldık.

1. Mercosur nedir?

2. Üyeleri hangi ülkelerdir?

3. Hangi amaçla kurulmuştur?

4. Organları nelerdir?

5. Politikaları nelerdir?

6. Hangi ülke ve bloklarla anlaşmaları vardır?

7. Türkiye’nin birlikle ilişkileri nasıldır?

8. Mercosur’un geleceğine dair beklentiler nelerdir?

9. Birlik üyesi ülkelerin profilleri nasıldır?

10. Mercosur’da önemli tarihler nelerdir?

1. MERCOSUR nedir?

Mercado Común del Sur (İspanyolca) veya Mercado Comum do Sul (Portekizce), Güney Amerika’da üye ülkeler arasında mal, hizmet ve insanların serbestçe dolaşımını öngören, aynı zamanda gümrük birliği uygulamasına sahip bir ticari ortaklık bloğudur. Türkçe’de Güney Ortak Pazarı anlamına gelmektedir.

Mercosur 26 Mart 1991 tarihinde Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay devlet başkanlarının Asuncion Antlaşması’nı imzalamasıyla kurulmuştur. Güney Ortak Pazarı esasında Arjantin ve Brezilya arasında 1980’li yıllarda gerçekleşen siyasi ve ticari yakınlaşmanın sonucu olarak doğmuş bir ticari ortaklık projesidir. Birlik, 2012 yılında Venezuela’nın da tam üye olarak kabulünün ardından 270 milyonu aşan bir nüfusa erişmiştir.

Mercosur, üye ülkelerinin toplamda 3,5 trilyon doları bulan GSYİH’si ile Avrupa Birliği, ABD, Çin ve Japonya’nın ardından dünyanın en büyük 5. ekonomisine sahiptir. Birliğin resmi dilleri İspanyolca, Portekizce ve Guarani dilidir. Birliğin genel merkezi Uruguay’ın başkenti Montevideo’dadır.

Mercosur’un Montevideo’daki genel merkezi

2. Üyeleri hangi ülkelerdir?

MERCOSUR şu anda Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay ve Venezuela olmak üzere 5 tam üyeye sahiptir. Bolivya (tam üye adayı), Ekvador, Kolombiya, Peru ve Şili ise ortak üyelerdir.

Mercosur’un kurucu ülkeleri Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Brezilya’dır. Venezuela 2006 yılında üyelik anlaşması imzalamış, ancak Paraguay Senatosu Venezuela’nın üyeliğine Mercosur’un demokratik standartlarını karşılamadığı gerekçesiyle onay vermemiştir. Geçtiğimiz yılın Haziran ayında Paraguay’da Devlet Başkanı Fernando Lugo’nun parlamento kararıyla görevden alınması sonucu bu ülkenin üyeliği demokratik seçimlere kadar askıya alınmış ve bu olayın ardından Venezuela’nın 12 Ağustos 2012 itibariyle tam üyeliğe geçişi sağlanmıştır. Bolivya ise 7 Aralık 2012 tarihinde imzaladığı tam üyelik anlaşması sonrası üye ülkelerin parlamento onayını beklemektedir.

3. Hangi amaçla kurulmuştur?

Mercosur, esas olarak Güney Amerika’da bölgesel anlamda ekonomiyi liberalleştirme ve demokrasiyi güçlendirme amacını güder. Bunun istikrarlı bir biçimde sağlanabilmesi için ise üye ülkeler arasında çoğulculuk ve şeffaflık anlayışını kuvvetlendirmek, temel hak ve özgürlükleri korumak, yoksullukla mücadele etmek, sürdürülebilir kalkınma için çevre korunmasını sağlamak, yargı güvenliğini sağlamak gibi hedeflere sahiptir.

Mercosur’un ortaya çıkmasında Güney Amerika ülkelerindeki iç ve dış güvenlik çekinceleri, siyasi sorunlar ve gerçekleştirilen başarısız makroekonomik politikaların etkili olduğu söylenebilir. Bu meselelerin getirdiği kaygılar Avrupa’nın 2. Dünya Savaşı’nda harap olması sonrası bugünkü adıyla Avrupa Birliği’nin ortaya çıkmasına sebep olan kaygılarla benzerlik göstermektedir esasında. Bölgesel anlamda uzun süreli barış ve istikrar getirme beklentileri Avrupa’da olduğu gibi aşırı milliyetçi yönetimlerle karşılaşmış Güney Amerika coğrafyasında da görülmüştür. Mercosur’un kurucu ülkelerinin hepsinin geçmişinde askeri müdahaleler yaşanmıştır.

Bu noktada özellikle Mercosur’un kuruluşuna öncülük eden Brezilya ve Arjantin’in aralarında uzun yıllar süren siyasi sorunlara ve rekabete dikkat çekmek gerekir. İki ülke arasındaki siyasi çekişmelerden ortaya çıkan tehdit algılamaları askeri rejimleri beslemiş, aynı zamanda da yapılan yanlış iktisadi politikalar dış borçlarının artmasına ve ciddi ekonomi krizlerle karşı karşıya kalmalarına sebep olmuştur. 1980’lerin ortalarında her iki ülkede yaşanan yeniden demokratikleşme süreciyle beraber Brezilya ve Arjantin’in yakınlaşması söz konusu olmuştur. 1985 yılında Arjantin Devlet Başkanı Raul Alfonsin’in başlattığı girişimler neticesinde iki ülkenin devlet başkanları Alfonsin ve Jose Sarney, 30 Kasım tarihinde bir araya gelerek Mercosur’un temel taşı sayılacak Foz de Iguazu Deklarasyonu’nu imzalamışlardır. Diktatörlükten yeni çıkmış bu ülkelerde korumacı ekonomik politikaların yeniden gözden geçirilmesi gerekliliği ortak bir şekilde ilk defa bu görüşmede ortaya konulmuştur. 29 Temmuz 1986 tarihinde gıda, nükleer*, demir, çelik gibi 12 farklı sektörde işbirliği protokolleri içeren “el Programa de Integración y Cooperación Economica” (PICE), yani “Bütünleşme ve Ekonomik İşbirliği Programı” hazırlanmıştır. 29 Kasım 1988 tarihindeyse iki ülke arasında 10 yıl içerisinde ortak pazara geçişin tamamlanmasını öngören “Bütünleşme, İşbirliği ve Kalkınma Antlaşması” imzalanmıştır. Bütünleşme planı diyebileceğimiz bu antlaşmayla ilk etapta gümrük politikası, iç ve dış ticaret, tarım, sanayi, ulaşım, bilim ve teknoloji gibi alanlarda uyum düzenlemeleri yapılacağı ifade edilmiştir.

Ve nihayet 26 Mart 1991 tarihinde Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay ülkeleri arasında Mercosur adı verilecek ortak bir pazarın kurulmasını öngören Asuncion Antlaşması imzalanmıştır. Antlaşma’nın giriş maddesinde şu hedeflerin sağlanacağı ifade edilmiştir;

– Mal, hizmet ve üretim etmenlerinin gümrük vergileri ve tarife dışı kısıtlamaların kaldırılmasıyla ülkeler arası serbest dolaşımı,

– Bir ortak dış tarifenin oluşturulması ve üçüncü ülkelere karşı ortak bir ticaret politikasının yürütülmesi,

– Dış ticaret, tarım, sanayi, maliye, para, döviz, sermaye, hizmetler, gümrük, ulaşım ve iletişim alanlarında makroekonomik politikaların eşgüdümü,

– Bütünleşme sürecini güçlendirmek için ilgili yasalarda uyumsal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi taahhüdü.

Asuncion Antlaşması’na göre geçiş sürecinin 1994 Aralık ayında tamamlanması planlanmış ve 17 Aralık 1994 tarihinde imzalanan Ouro Preto Protokolü’yle beraber Mercosur’un kurumsal yapısı oluşturularak ortak pazar kurulmuş ve gümrük birliğine geçilmiştir.

*Brezilya ve Arjantin arasında 1950’lerden beri süren bir nükleer rekabet mevcuttu.

4. Organları nelerdir?

Mercosur’un kurumsal yapısı 9 ana organdan oluşur. Bunlardan Ortak Pazar Konseyi, Ortak Pazar Grubu ve Ticaret Komisyonu karar alıcı organlardır.

– Ortak Pazar Konseyi (Consejo del Mercado Común)

Mercosur’un üst ve siyasi organıdır. Mercosur’la ilgili önemli kararların alındığı yerdir. Konsey, üye ülkelerin dışişleri ve ekonomi bakanlarından oluşur. En az 6 ayda bir, devlet başkanlarının da katılımıyla toplanır. Toplantılara diğer bakanlar da davet edilebilir. 26 Mart 1991 tarihli Asuncion Antlaşması’yla kurulmuştur.

– Ortak Pazar Grubu (Grupo Mercado Común)

Mercosur’un yürütme organıdır. Konsey’in aldığı kararları uygulamakla görevlidir. Ayrıca gümrük ve vergi harici konularda Konsey’e karar tasarıları önerme yetkisine de sahiptir. Oluşturduğu normlar “ilke karar” (resolución) niteliğinde olup bütün üye ülkeler için geçerli hale gelir. Grubun üyeleri, birliğe üye devletlerin gönderdiği memurlardan oluşur. Bu gönderilenler arasında dışişleri ve ekonomi bakanlıkları ile merkez bankalarından temsilcilerin olması mecburidir. 26 Mart 1991 tarihli Asuncion Antlaşması’yla kurulmuştur.

– Ticaret Komisyonu (Comisión de Comercio del Mercosur)

Mercosur’un ticaret ve gümrük işlerinden sorumlu organıdır. Esasında Ortak Pazar Grubu’na destek bir organdır. Gümrük birliği sürecinin sürdürülmesiyle görevlidir. Ortak dış tarifeyle ilgili her konu Ticaret Komisyonu’nun görev kapsamındadır. Oluşturduğu normlar “yönerge” (directiva) niteliğinde olup, bütün üye ülkeler için geçerli hale gelir. Ayrıca gruba ilgili konularda norm oluşturma veya değiştirme önerilerinde bulunur. Komisyon’un üyeleri, birliğe üye devletlerin gönderdiği memurlardan oluşur. 1994 yılında Konsey kararıyla kurulmuştur.

– Mercosur Parlamentosu (Parlamento del Mercosur – Parlasur)

Mercosur’a üye ülke halklarının siyasi ve ideolojik olarak temsil edildiği yerdir. 81 üyesi bulunur. Parlasur’un üyeleri, ilk önce üye ülkelerdeki parlamenterler arasından seçilmekteyken 2008 yılında ilk defa Paraguay’da halk tarafından direk oylarla seçilmeye başlanmıştır. Bağımsız bir organ olmasına rağmen karar alma yetkisi yoktur. Parlamento’nun kuruluşunda Mercosur’da alınan kararların iç parlamentolarda onaylanma sürecinin hızlandırılması amaçlanmıştır. Parlasur’un görüşleri karar alıcı organlar için tavsiye niteliği taşımaktadır. 1994 yılında Ortak Parlamento Komisyonu (Comisión Parlamentaria Conjunta) adıyla kurulmuş olup 2005 yılında Mercosur Parlamentosu adını almıştır. Parlamento binası Uruguay’ın başkenti Montevideo’dadır.

– Ekonomik ve Sosyal Alanda Danışsal Forum (Foro Consultivo Económico-Social)

Ekonomik ve sosyal sektörlerin Mercosur’da temsil edildiği yerdir. Özel sektör temsilcilerinden oluşan Forum aracılığıyla sivil toplumunda Mercosur bütünleşmesinde yer alması amaçlanmıştır. Ortak Pazar Grubu’na danışmanlık etme işlevine sahiptir. 1994 yılında imzalanan Ouro Preto Protokolü’yle kurulmuştur.

– Sekretarya (Secretaría del Mercosur)

İlk olarak 1994 yılında Mercosur İdari Sekretaryası adıyla kurulan bu organ 2002 yılına kadar idari bir işleve sahipken, bütünleşme sürecinde yaşanan gelişmeyle birlikte 2002’den itibaren Mercosur Sekretaryası adıyla teknik bir sekretarya haline dönüştürülmüştür. Mercosur’un diğer organlarına danışmanlık ve teknik destek sağlar. Sekretarya merkezi, Uruguay’ın başkenti Montevideo’dadır.

– Daimi Gözden Geçirme Mahkemesi (Tribunal Permanente de Revisión del Mercosur)

Mercosur’un yargı organıdır. Daimi bir mahkeme olan Gözden Geçirme Mahkemesi, devletler arasındaki anlaşmazlıkları çözmenin yanı sıra birlik içerisinde uluslararası hukukun doğru yorumlanıp uygulanmasını sağlama görevine sahiptir. Mahkemeye başvurular Mercosur normlarının uygulanmadığı sebebiyle, bireyler veya devletler tarafından, yalnızca üye devletlere karşı yapılabilir. Mahkeme 2002 yılında imzalanan “Mercosur’da Anlaşmazlıkların Çözümü için Olivos Protokolü” ile kurulmuş ve 2004 yılında Paraguay’ın başkenti Asuncion’da faaliyete geçmiştir. Üyeleri; her ülkeden birer hakem, oybirliğiyle seçilen bir hakem ve bir de sekreterden oluşur.

– İdareve İş Mahkemesi (Tribunal Administrativo-Laboral del Mercosur)

Bu mahkeme, Mercosur bünyesinde çalışan kişilerle onların çalıştıkları organlar arasındaki anlaşmazlıkların çözülmesi için kurulmuş bir mahkemedir. Grubun10 Aralık 2003 tarihli ilke kararıyla kurulmuştur.

– Hukuk Devletini Destekleme ve Geliştirme Merkezi (Centro Mercosur de Promoción de Estado de Derecho)

Mercosur bünyesinde gerçekleştirilecek akademik araştırma, eğitim, değişim programı, konferans ve seminer gibi faaliyetlerle hukuk devleti anlayışının üye ülkelerde geliştirilmesi amacıyla kurulmuş bir organdır. 2004 yılında Konsey kararıyla kurulan Merkez, faaliyetlerini Asuncion’daki Daimi Gözden Geçirme Mahkemesi binasından yürütmektedir.

Mercosur organizasyon şeması (İspanyolca):

http://www.mercosur.int/innovaportal/file/492/1/estructura.noviembre_es.pdf (pdf)

http://www.mercosur.int/innovaportal/file/492/1/estructuraes.jpg (jpeg)

5. Politikaları nelerdir?

Mercosur her şeyden önce bir ticaret bloğudur. Dolayısıyla Mercosur üyeleri arasında mal ve hizmetlerin serbestçe dolaşımı birliğin en temel politikalarındandır. Ancak üye ülkelere yerel sanayilerin korunması için belirli malların muaf tutulmasını talep etme imkânı da tanınmıştır.

Mercosur ayrıca ortak dış tarife uygulamasına da sahiptir. Üye ülkelerin birlik dışındaki ülkelerle yapacakları ticarette uygulanacak gümrük vergileri Mercosur’da ortak belirlenir. Belirlenen oranlar sıklıkla değişebildiğinden anlaşmazlıkların oluşmasına müsaittir. Büyük ülkeler Arjantin ve Brezilya genelde yüksek vergilerden yanayken Paraguay ve Uruguay düşük vergilerden yanadırlar. Ortak dış tarife oranları 2012 yılında ortalama % 10 ila 12 arasında seyretmiştir.

Mercosur üyeleri birlikten bağımsız olarak üçüncü ülkelerle serbest ticaret anlaşmaları imzalayamazlar. Ancak birlik toplu halde belirli ülke veya diğer birliklerle serbest ticaret anlaşmaları imzalayabilir. Birliğin Şili, Kolombiya, İsrail gibi ülkelerle serbest ticaret anlaşmaları olduğu gibi Avrupa Birliği’yle de benzer bir anlaşma için görüşmelerini sürdürmektedir.

Mercosur üyeleri ticaretin kolaylaştırılması için döviz, yatırım, vergi meseleleri gibi konularda standartlar getiren anlaşmalara katılırlar. Ayrıca bu tür anlaşmalar eğitim alanında örneğin değişim programları şeklinde de mevcuttur.

Mercosur bünyesinde Yapısal Uyum Fonu (FOCEM – Fondo de Convergencia Estructural de Mercosur) adlı bir fon mevcuttur. 2006 yılından beri etkin olan bu fonla, Mercosur sınırlarındaki küçük ekonomilerin ve az gelişmiş bölgelerin desteklenerek birlik içindeki sosyo-ekonomik dengesizliklerin azaltılması amaçlanmaktadır. Üye devletlerin yıllık toplamda 100 milyon dolarlık katkısıyla kurulan bu fonun böylece 10 yıl içerisinde 1 milyar dolarlık hazır kaynağa ulaşması planlanmıştır.

Mercosur üyeleri 2002 yılında Bolivya ve Şili’nin de dâhil olduğu bir serbest ikamet alanı oluşturmuşlardır. Bu sayede bu ülkelerin vatandaşları kendi aralarında vizeye gerek kalmadan oturma ve çalışma iznine sahiptirler. Mercosur, üyeleri arasında serbest ticaretin sağlanmasının yanı sıra bölgede demokrasinin gelişimine de katkıda bulunmayı amaçlar. Demokrasi konusunda yaptırımlar için henüz gelişmiş bir yargı veya karar mekanizması olmasa da bu ilke liderler tarafından sıklıkla dile getirilmekte ve eğitim ve seminer gibi araçlarla teşvik yoluna gidilmektedir. 2012 yılında Paraguay’da Devlet Başkanı Fernando Lugo’nun Paraguay Meclisi tarafından görevden alınmasının ardından “darbe yapıldığı” gerekçesiyle bu ülkenin üyeliğinin askıya alınması Mercosur tarafından önemli bir demokrasi vurgusu sayılır .Mercosur üyesi ülkelerin hepsinin geçmişinde darbeler ve diktatörlükler yaşanmıştır. 80’li yıllarda bu yönetimlerin zayıflamasıyla Mercosur’a giden yol açılmışken, birliğin kurulmasıyla bölgede demokrasi ve istikrarın güçlendiği de uzmanlar tarafından ifade edilmektedir.

6. Hangi ülke ve bloklarla anlaşmaları vardır?

– And Milletler Topluluğu (Comunidad Andina de Naciones – CAN):

1998 yılında Mercosur ve CAN, aralarında serbest ticaret alanı oluşturulmasıyla ilgili görüşmeler yapılması için bir çerçeve anlaşması imzalamışlardır. İlginç bir şekilde bu görüşmelerin önemli bir kısmı Mercosur üyeleri tarafından birbirlerinden bağımsız olarak yapılmıştır. Daha sonra 2004 yılında imzalanan İktisadi Bütünleme Anlaşması No 59 (Acuerdo de Complementación Económica No 59) ile gümrük vergileri ve tarife dışı kısıtlamaların kaldırıldığı serbest ticaret sahası oluşturulmuştur.

– İsrail:

Birliğin devlet başkanları 16 Aralık 2007 tarihindeki Mercosur zirvesinde İsrail devletiyle serbest ticaret antlaşması imzalamışlardır. Birliğin Latin Amerika dışında blok halinde anlaşma imzaladığı ilk ülkedir.

– Mısır:

2004 yılında Mısır’dan gelen serbest ticaret görüşmeleri önerisi üzerine bu ülkeyle yapılan müzakereler neticesinde 2 Ağustos 2010 tarihinde Mercosur ve Mısır arasında serbest ticaret antlaşması imzalanmıştır.

– Filistin:

20 Aralık 2011 tarihli Mercosur zirvesinde Filistin’le serbest ticaret antlaşması imzalanmıştır. Zirvede Filistin Yönetimi adına Dışişleri Bakanı Riyad el-Maliki yer almıştır.

– Şili:

Mercosur ve Şili arasında 1996 yılında bir iktisadi bütünleme anlaşması imzalanmıştır. Daha sonra iki tarafın anlaşmayı hizmet alanına da genişletme isteği üzerine 2008 yılında Şili ve Mercosur arasında hizmet ticareti protokolü imzalanmıştır.

– Meksika:

5 Temmuz 2002 tarihinde Mercosur ve Meksika Ekonomi Bakanlığı arasında daha sonra serbest ticaret alanı kurulmasını hedefleyen bir iktisadi bütünleme anlaşması imzalanmıştır.

– Küba:

20 Haziran 2006 tarihinde Mercosur ve Küba arasında kısmi iktisadi bütünleme anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmayla belirli ürünlerde tercihli tarife uygulanması kararlaştırılmıştır.

– Hindistan:

25 Ocak 2004 tarihinde Mercosurile Hindistan arasında 900 ürünü kapsayan bir tercihli tarife anlaşması imzalanmıştır.

– Güney Afrika Gümrük Birliği:

2004 Aralık ayında Mercosur ve Güney Afrika Gümrük Birliği arasında tercihli ticaret anlaşması imzalanmıştır.

– Avrupa Birliği:

1995 yılında Mercosur ve Avrupa Birliği arasında İşbirliği Çerçeve Anlaşması imzalanmış, ancak dört yıl sonra yürürlüğe giren bu anlaşmayla serbest ticaret müzakereleri başlamıştır. 2005 yılıyla beraber müzakerelere ara verilirken 2010’da görüşmelere tekrar başlanmıştır. Henüz net bir ortaklık sonucu alınmış olmasa da iki taraf arasında müzakereler devam etmektedir.

– Türkiye:

30 Haziran 2008 tarihinde Ortak Pazar Konseyi “Mercosur ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Serbest Ticaret Alanı Kurulması İçin Çerçeve Anlaşması” imzalanmasının onayına karar verdi ve ertesi gün de anlaşma imzalandı.

– Diğer:

Birliğin ayrıca Fas, Güney Kore, Ürdün, Pakistan ve Suriye ile de serbest ticaret anlaşması imzalama süreçleri devam etmektedir.

7. Türkiye’nin birlikle ilişkileri nasıldır?

T.C. Dışişleri Bakanlığı’nın verilerine göre; 2010 yılında Güney Amerika ülkelerine ihracatımızın yaklaşık 2/3’si Mercosur’un tam üyesi olan 4 ülkeye yapılmıştır. Türkiye’nin Mercosur ülkelerine ihracatı 2010 yılında % 83 artarak 1,2 milyar ABD dolarına ulamıştır. Bu ülkelerden ithalatı ise 2010 yılında % 28,7 artarak 2,9 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.

Türkiye-Mercosur Siyasi İstişare ve İşbirliği Mekanizması Mutabakat Zaptı 16 Aralık 2010 tarihinde imzalanmıştır. Bu çerçevede, Türkiye’yle Mercosurarasında siyasi istişare toplantıları yapılması öngörülmektedir.

Türkiye-Mercosur Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik görüşmeler 22 Nisan 2008 tarihinde Buenos Aires’te yapılmıştır. 1 Temmuz 2008 tarihinde Türkiye-Mercosur Çerçeve Anlaşması imzalanmıştır. Müzakere süreci dâhilinde Türkiye’nin ev sahipliğinde 2 toplantı gerçekleştirilmiştir. Türkiye ayrıca 2011 yılında gözlemci üyelik için başvuruda bulunmuştur.

8. Mercosur’un geleceğine dair beklentiler nelerdir?

Mercosur uzun vadede bütün kıtayı kapsayan bir serbest ticaret alanı oluşturmayı hedefler. Fakat uzmanlar Mercosur’un geleceğine dair bazı çekinceler dile getirmekte. Bunun sebeplerinden birisi birlik üyesi ülkelerin arasındaki ticari ilişkilerin durumu. Son yıllarda Mercosur içi ticaret artan bir seyir gösterse de, üye ülkelerin toplam ihracatları içerisindeki oranı, zirve noktaya ulaştığı 1997 yılına göre bir hayli düşmüş durumda. Bunda Brezilya’da 1999 yılında gerçekleşen devalüasyonun ve Arjantin’deki 2001 krizinin etkisi elbette büyük. Rakam vermek gerekirse, 2010 yılında dört Mercosur ülkesinin kendi aralarındaki ticaret toplam ticaretlerinin % 16’sına tekabül etmekteyken bu oran Avrupa Birliği’yle % 20, Çin’le % 14, ABD ileyse % 11civarında idi.

Ayrıca birlik içerisinde Mercosur’un oluşum ilkesine aykırı olarak korumacı önlemler alındığını da görüyoruz. 2012 yılında ithalatta en yüksek ortak tarifenin % 35’lere kadar çıkartılması bunun bir göstergesi. Arjantin’in ithalat lisansı gerektirilen malların sayısını ciddi oranda artırması da bir başka örnek. Birlik şimdiye kadar Güney Amerika dışında İsrail, Mısır ve Filistin Yönetimi olmak üzere sadece üç ülke (veya hükümet) ile serbest ticaret anlaşması yaptı. Şili ve Kolombiya gibi Pasifik ülkeleri serbest ekonomiyi daha açık bir şekilde uygularken Brezilya’nın Mercosur’daki ortaklarının korumacı politikalar izleyen Arjantin ve Venezuela olması Mercosur’un işlevselliğine dair soru işaretleri ortaya koymakta.

Bunlarla beraber birliğin iki devi Arjantin ve Brezilya ile küçük ülkeleri Paraguay ve Uruguay arasındaki eşitsizlikler de anlaşmazlıklara gebe oluyor. Paraguay ve Uruguay diğer iki ülkenin pazarlarına sınırlı erişime sahip olmalarından dolayı şikayetçiler. Bu sebeple birliğin dışındaki ülkelerle ikili serbest ticaret anlaşmaları yapmak istemeleri durumunda da Mercosur yasaları buna izin vermemekte. ABD ile bir ticaret anlaşması imzalayan Uruguay bunu ilerleyen yıllarda serbest ticaret anlaşmasına çevirmek istediği takdirde ya birlikten ayrılmak zorunda kalacak ya da Mercosur yasalarında bütün üyelere bu hakkı tanıyan bir değişiklik yapılması beklenecek.

Bolivya ve Venezuela’nın birliğe kabul edilmeleri bazı ikilemleri ortaya çıkartabilir. Bolivya’ya baktığımızda Mercosur’dan çok daha düşük gümrük vergilerine sahip olduğunu görüyoruz. Bolivya’nın birliğe girişi Güney Amerika’nın bu en ucuz ülkesi için fiyatların yükselmesi anlamına gelmekte. Uzmanlar, Brezilya’nın Bolivya’nın gaz rezervlerine daha fazla ulaşma isteğinden dolayı Bolivya için birtakım muafiyetler getirebilecekleri görüşünde. Ancak Bolivya’ya dış tarife esnekliği getirilmesi, ortak dış tarifeyi bozacağı sebebiyle ABD veya diğer ülkelerle anlaşma imzalamasına izin verilmeyen Paraguay ve Uruguay’ın tepkilerine yol açacaktır.

Venezuela’nın üyeliğinin ise öncelikle Brezilya ve Arjantin’in çıkarlarına hizmet edeceği ve örgütü daha da siyasallaştıracağı iddia edilmekte. Zira her ne kadar kendisinin sağlık durumu belirsizliğini sürdürse de, Hugo Chavez’in Mercosur’la ilgili şimdiye kadarki söylemleri birliğin kuruluş ilkeleriyle tezatlık göstermekte. İdeolojik olarak serbest ticarete karşı olan ve sosyal meselelere öncelik verilmesi gerektiğini savunan Venezuelalı Devlet Başkanı daha önce bir Mercosur zirvesinde birliğin “neoliberalizmden temizlenmesi” çağrısında bulunmuştu. Hal böyleyken Bolivya gibi Venezuela’nın da Mercosur kurallarına uyum sağlayıp sağlamayacağı yine Paraguay ve Uruguay açısından sonuçları merak edilen bir bilinmez olarak karşımızda duruyor. Benzer görüşlerde olan Venezuela ve Bolivya’nın birlik kurallarını kısmen de olsa kabullenmemesi durumunda Mercosur da muhtemelen daha fazla neoliberallik ve Amerikan karşıtı örgüt imajına sahip olacaktır. Chavez yönetimdeki Venezuela’nın 2006 yılında üyesi olduğu And Milletler Topluluğu’ndan birliğin diğer üyeleri Kolombiya ve Peru’nun ABD’yle serbest ticaret görüşmeleri yapmalarına tepki göstererek ayrılmış olmasıda bu noktada belirtilmesi gereken bir husus.

Venezuela’nın üyeliğine biraz daha değinecek olursak, yine birtakım belirsizlikler akla gelmekte. Örneğin şu anda Mercosur’un Kolombiya’yla bir serbest ticaret anlaşması mevcuttur. Venezuela’nın yeni üye olması sebebiyle bu anlaşmaya otomatik olarak taraf olması gerekmektedir. Ancak bundan daha 3 yıl önce Chavez’in Kolombiya Devlet Başkanı Uribe’yle anlaşmazlığa girip bu ülkeyle sınırlarını ticarete kapatmış olması Venezuela’dan ileride de herhangi bir siyasi sorunda benzer bir tepkide bulunup bulunmayacağına dair soru işaretleri ortaya koymakta. Venezuela’yla ilgili bir başka çekinceyse İsrail’le ilgili. Birliğin İsrail’le de bir serbest ticaret anlaşması bulunmakta. Dolayısıyla İran, Suriye gibi ülkelerle yakın ilişkileri olan Venezuela’nın 2009 yılında diplomatik bağlarını kestiği İsrail’le Mercosur kuralları gereği serbest ticaret ortamına girmek durumunda olması acaba hangi sonuçları doğuracak?

Venezuela’nın ekonomik yapısını Mercosur’a uygun hale getirmesi için 2014 yılına kadar süresi var. 2012 Ekim ayında ülkesindeki seçimleri kazanan Chavez’in sağlık durumunun belirsizliği, Venezuela’nın önümüzdeki dönemde hangi politikaları izleyeceği bilinmezliğini de beraberinde getirmekte.

Öte yandan uzmanlar Venezuela’nın üyeliğinin olumlu yanlarından da bahsetmekte. Birliğin bu yeni üyesiyle birlikte Brezilya ve Arjantin’in tamamen belirleyici olan gücünün dengeleneceği kanaatindeler. Brezilya Savunma Bakanı Celso Amorim de bir röportajında bu görüşü paylaştığını ifade etmiştir. Venezuela’nın enerji rezervlerinin ve FOCEM’E katkıda bulunabilecek olmasının da önemine değinilmekte.

Son olarak değinmemiz gerek nokta da, 2008 yılında Mercosur ve bir başka serbest ticaret örgütü And Milletler Topluluğu’nun (CAN) bir araya gelerek Güney Amerika Uluslar Birliği’ni (UNASUR) kurmuş olmaları. Güney Amerika bütünleşmesini daha ileri boyutlara taşımak maksadıyla kurulmuş olan UNASUR’un gümrük birliğinin yanı sıra güvenlik ve siyasi işleri de kapsayan bir örgütlenme olması öngörülmüştür. UNASUR’un kurulmasıyla Mercosur işlevselliği ve geleceği de bazı uzmanlar tarafından sorgulanmaya başlamıştır. UNASUR’un önümüzdeki yıllardaki seyrini hep birlikte göreceğiz.

9. Birlik üyesi ülkelerin profilleri nasıldır?

Kaynak: Arjantin Uluslararası Ekonomi Merkezi (CEI)

Arjantin

Resmi Adı: Arjantin Cumhuriyeti

Başkenti: Buenos Aires

Nüfusu: 40 milyon

Yüzölçümü: 2.791.810 km2

Yönetim Şekli: Anayasal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet Başkanı: Cristina Fernandez de Kirchner (10 Aralık 2007’den beri)

Resmi dili: İspanyolca

Para birimi: Arjantin Pesosu

Etnik yapısı: % 86,4 Avrupa kökenli (İtalyan, İspanyol, Fransız, Alman ve diğerleri);

% 8 yerli ve Mestizo; % 4 Arap ve Doğu Asya kökenli; % 1,6 yerliler.

Ana ihraç ürünleri: Gıda ve canlı hayvan, mineral yakıtlar, tahıl ürünleri, makinalar

Brezilya:

Resmi adı: Brezilya Federatif Cumhuriyeti

Başkenti: Brasilia

Nüfusu: 195 milyon

Yüzölçümü: 8.514.877 km2

Yönetim şekli: Federal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet başkanı: Dilma Vana Rousseff (1 Ocak 2011’den beri)

Resmi dili: Portekizce

Para birimi: Real

Etnik yapısı: % 53,7 Avrupa kökenli (Portekiz, İspanyol, İtalyan, Alman vs.); % 38,5 melez; % 6,2 Afrika kökenli; % 0,5 Asyalı (çoğu Japon)

Ana ihraç ürünleri: İmalat malları, demir cevheri, kahve, portakal, diğer tarım ürünleri

Paraguay:

Resmi adı: Paraguay Cumhuriyeti

Başkenti: Asuncion

Nüfusu: 6,5 milyon

Yüzölçümü: 406.752 km2

Yönetim şekli: Anayasal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet başkanı: Federico Franco (22 Haziran 2012’den beri)

Resmi dilleri: İspanyolca, Guarani

Para birimi: Guarani

Etnik yapısı: % 95 mestizo (İspanyol ve yerli karışımı), % 5 diğer

Ana ihraç ürünleri: Soya fasülyesi, pamuk, et, sıvı yağ, kereste

Uruguay:

Resmi adı: Uruguay Doğu Cumhuriyeti

Başkenti: Montevideo

Nüfusu: 3,4 milyon

Yüzölçümü: 176.220 km2

Yönetim şekli: Anayasal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet başkanı: Jose Mujica (1 Mart 2010’dan beri)

Resmi dili: İspanyolca

Para birimi: Uruguay Pesosu

Etnik yapısı: % 88 Avrupa kökenli; % 6 Afrika kökenli; % 6 diğer

Ana ihraç ürünleri: Et, pirinç, deri ürünleri, süt ürünleri, yün

Venezuela:

Resmi adı: Bolivarcı Venezuela Cumhuriyeti

Başkenti: Caracas

Nüfusu: 28 milyon

Yönetim şekli: Federal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet başkanı: Hugo Chavez (2 Şubat 1999’dan beri devlet başkanlığını yürüten Hugo Chavez 2012 Ekim ayında seçimleri yeniden kazanmış ancak henüz yemin ederek göreve başlamamıştır)

Resmi dili: İspanyolca

Para birimi: Bolivar

Etnik yapısı: % 67 mestizo, % 21 Kafkasyalı, % 10 Afrika kökenli, % 2 yerli

Ana ihraç malları: Petrol, boksit, alüminyum, çelik, kimyasal maddeler, tarım ürünleri

Bolivya:

Resmi adı: Çokuluslu Bolivya Devleti

Başkenti: Sucre (anayasal), La Paz (siyasi)

Nüfusu: 10,5 milyon

Yüzölçümü: 1.083.300 km2

Yönetim şekli: Anayasal cumhuriyet / Başkanlık sistemi

Devlet başkanı: Juan Evo Morales Ayma (22 Ocak 2006’dan beri)

Resmi dili: İspanyolca, Quechua, Aymara, Guaranive ülkede konuşulan diğer 34 yerli dilin tamamı

Para birimi: Boliviano

Etnik yapısı: Çoğunluğu Aymara, Quechua ve Guaranilerden oluşan yerliler, mestizolar

Ana ihraç ürünleri: Soya fasülyesi, doğalgaz, çinko, altın, gümüş, kurşun, kalay, şeker

(Bolivya 2012 yılında Mercosur’la tam üyelik anlaşması imzalamış ancak henüz üye ülke parlamentolarının onayını beklemektedir.)

10. Mercosur’da önemli tarihler nelerdir?

30 Aralık 1985 – Arjantin ve Brezilya devlet başkanları Raul Alfonsin ve Jose Sarney, Mercosur’un temel taşı olan Foz de Iguazu Deklarasyonu’nu imzaladılar.

29 Temmuz 1986 – Arjantin-Brezilya Bütünleşmesi Anlaşması (Acta para la Integración Argentina-Brasileña) imzalandı. Bu anlaşmayla beraber iki ülke arasında Bütünleşme ve Ekonomik İşbirliği Programı (Programa de Integración y Cooperación Económica-PICE) yürürlüğe girdi.

6 Nisan 1988 – Uruguay’ın bütünleşme sürecine dahil olduğu Alvorada Anlaşması (Acta de Alvorada) imzalandı.

29 Kasım 1988 – Bütünleşme, İşbirliği ve Kalkınma Antlaşması imzalandı. Bu anlaşmayla ‘ortak pazar’ kavramı taraflar için ileri dönemde arzu edilen hedef olarak ortaya konulmuştur.

6 Temmuz 1990 – Buenos Aires Anlaşması (Acta de Buenos Aires) imzalandı. Bu anlaşmayla bütünleşme programı hızlandırılmış ve ortak pazarın oluşturulması için 31 Aralık 1994 tarihi belirlenmiştir.

29 Mart 1991 – Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay arasında Asuncion Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla, Mercosur ismiyle temel bir kurumsal yapıya sahip serbest ticaret alanı kuruldu.

17 Aralık 1994 – Mercosur’u yürürlüğe koyan Ouro Preto Protokolü imzalandı. Böylece serbest ticaret alanından gümrük birliğine geçiş sağlandı.

4 Temmuz 2006 – Venezuela’nın Mercosur’a Katılım Protokolü imzalandı. Arjantin, Brezilya ve Uruguay Venezuela’nın birliğe girişini onaylarken Paraguay parlamentosu onay vermeyerek bu ülkenin birliğe girişini engelledi.

28 Haziran 2012 – Paraguay’da Devlet Başkanı Fernando Lugo’nun parlamento tarafından görevden alınması üzerine Paraguay’ın birliğe üyeliği 2013 yılında demokratik seçimler yapılana kadar askıya alındı.

30 Temmuz 2012 – Brasilia’da yapılan Mercosur toplantısında birlik üyeleri Venezuela’nın tam üyeliğe geçişine karar verdi. 12 Ağustos’ta yürürlüğe giren kararla Venezuela Mercosur’un yeni üyesi oldu.

7 Aralık 2012 – Bolivya Mercosur’la tam üyelik anlaşması imzaladı. Bolivya’nın birliğe kabulü için şimdi üye ülke parlamentolarının onayı bekleniyor.