Pekin’in elde ettiği ekonomik başarılar onun dünyadaki jeopolitik konumuna ciddi etki ediyor. Artık Çin büyük devletlerle çeşitli bölgelerde mücadele etmek durumundadır. Uzmanlar bu sürecin çelişkili olduğu görüşünü ileri sürüyor. Aynı şekilde, küresel jeopolitik görünümü değiştirebilecek olan etkenlerin meydana çıkabileceği öngörülüyor.
Çin dünya politikasındaki yerini gittikçe güçlendiren büyük bir devlettir. Bu konu tartışmasızdır. Son yıllarda, bu ülkenin hızlı ekonomik gelişimi ile birlikte, onun jeopolitik konumuna ilişkin çözümlemelerin sayısı artmıştır. Özellikle, ünlü Batılı uzmanlar Pekin’in dünya siyasi ortamına etkisine ilişkin çeşitli görüşler ileri sürmüştür. Bunlar rastlantısal değildir. Çin Halk Cumhuriyeti tüm alanlarda gelişmektedir. Aynı zamanda, çeşitli bölgelerle iş birliğinde iddialı programlar gerçekleştiriyor. Bunlar arasında Orta Asya ayrı bir yer tutuyor. Uluslararası Kriz Grubu’nun yayımladığı “Çin’in Orta Asya Sorunu” başlıklı raporda bu bağlamda ilginç hususlar vardır (Bkz: China’s Central Asia Problem. www.crisisgroup.org, 27 Şubat 2013). Raporun yazarları, Çin’in kısa sürede Orta Asya’da ciddi rol oynamaya başladığını kabul ediyor. Fakat bunun bölgede Pekin’in karşısına çıkan jeopolitik sorunları çözmeye yetmediğini vurguluyor. Bu ülkenin bölge devletleri ile ticaret hacminin 30 milyar ABD Doları’na ulaşmış olması Çin’in çıkarlarının sağlanması açısından önemli bir olaydır. Burada, özellikle hammadde ve enerji kaynakları konularında iş birliğinden söz edilmektedir. Ayrıca Çin, Orta Asya’ya yardım ve sermaye biçimlerinde 100 milyonlarca Dolar yatırıyor. Temel amacı ise, Sincan-Uygur özerk bölgesinde durumun istikrara kavuşmasını sağlamaktır.
Mesele şu ki, Çin’in bu eyaletinde yaşayan Uygurların Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu Türkleri ile etnik, tarihi, manevi ve kültürel ilişkileri mevcuttur. Dünyada yaşanan jeopolitik süreçler bağlamında, bu bölgede de değişiklikler yaşanması beklenmektedir. Dolayısıyla Pekin, Türk devletleri ile iş birliği ilişkilerini genişletme yoluyla kendi vatandaşları olan Uygurları radikal planlardan uzaklaştırmaya çalışıyor. Dolayısıyla, Orta Asya ülkeleri ile karşılıklı ilişkilerin gelişmesine özellikle önem veriyor. Fakat burada iki hususu vurgulamak gerekiyor: İlk olarak, bölge devletlerinin kendi çıkarları var ve onlar tamamen Pekin’in senaryosuna göre hareket etmiyor. Bu anlamda, Çin yönetiminin öngördüğü planlar tamamıyla istenen şekilde gerçekleşmiyor. İkinci olarak ise, bölgede çıkarı olan diğer büyük devletler Pekin’in attığı adımlara engel oluyor. En ciddi rakipler ise Rusya ve ABD’dir. Moskova’nın Pekin’i birtakım küresel jeopolitik süreçlerde desteklemesine rağmen, Orta Asya konusunda kendi çıkarları mevcuttur. Rusya, Çin’in mali olanaklarının daha geniş olduğunu biliyor. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) çerçevesinde de bu açıdan onların yaklaşımları arasında farklılıklar kendini göstermektedir; çünkü Çin kendi para biriminin esas rol oynamadığı, bölgesel ölçekli bir mali yapı kurmaya çalışıyor. Moskova ise, bunu kendi jeopolitik stratejik çıkarlarına uymayan bir adım olarak değerlendiriyor. ABD’yi Çin’in Orta Asya çalışmalarında daha çok nokta rahatsız ediyor. Bunlar arasında; ekonomik, mali, ulaşım ve enerji altyapısına ilişkin konular özel bir yer tutmaktadır. Son birkaç yılda Pekin, bu bölgelere gaz hatlarının çekilmesi yönünde çaba gösterdi. Artık Doğu’ya doğru olan petrol ve gaz boru hatları vardır. Çin ayrıca İran’dan yüklü miktarda yakıt alıyor. Sonuçta Batı için ciddi bir rakip beliriyor.
Ayrıca, Çin bölgede yeni teknolojileri ile egemen olmaya çalışıyor. Burada özellikle askeri alan avantaj sağlıyor. Gerçekten de, Pekin’in bu yöndeki adımları Rusya ve ABD’ninkiler ile kıyaslanamaz. Fakat gelişme temposu bakımından, Çin’in de şansı olduğunu düşünenler de az değildir. Savaş uçakları ve uzay araçlarının yapımında Pekin’in bir hayli başarı kazandığını düşünelim. Orta Asya devletleri için terörle mücadele konusu çok önem taşıyor. Bu süreçte, ordunun yeni askeri teknolojiyle donanımı daha verimli sonuçlar almaya olanak verirdi. Başka bir mesele, Çin’de ucuz işgücü bulunmasıyla ilgilidir. Şu anda bölgenin birçok ülkesinde Çinliler çalışıyor. Örneğin, Kırgızistan ve Kazakistan’da sayıları hiç de az değil. Fakat burada Pekin için sevimsiz bir durum oluşuyor. Kırgızistan ve Kazakistan’da yerel nüfusun Çinlilere karşı memnuniyetsizliği gittikçe artıyor. Onların çevreyi çok kirlettiği ve demografik dengeyi bozduğu ileri sürülüyor. Bu doğrultuda, söz konusu bölgelerde anlaşmazlıklar ortaya çıkıyor. Uluslararası Kriz Grubu’nun raporunda bu konuya ilişkin olarak; “Çin’in ekonomik genişlemesinin nüfusun geniş tabakalarına değil, farklı siyasi grupların zenginleşmesine hizmet ederse, Pekin’in önüne set çekilebileceği” vurgulanıyor (Bkz.: Китай столкнется в Центральной Азии с рядом трудноразрешимых геополитических проблем. Www. eurasianet.org, 27 Şubat 2013). Çinli uzmanlardan biri ise, Orta Asya’ya “hammadde kaynağı” olarak bakmanın doğru olmadığını belirtmiştir.
Bütün bunlar Pekin’in bu bölgede sorunlarla karşılaşmakta olduğunu doğruluyor. Aynı zamanda, ABD’nin Çin’i gittikçe daha fazla etkilemeye başlaması durumu karmaşıklaştırıyor. Amerika şimdilik Pasifik yönünde daha etkin görünüyor. Fakat Çin Orta Asya’da etkinliğini arttırdıkça, ortağı olan Rusya ile bazı jeopolitik konularda karşı karşıya gelmek durumunda kalıyor. Böylece, ABD’nin Pasifik doğrultusunda Çin’e olan jeopolitik baskılarını arttırmakla, aslında, onun müttefiki olan Moskova ile ilişkilerine de anlaşmazlıklar çıkarttığı sonucuna varılıyor. Bu da otomatik olarak, Çin’in Orta Asya bölgesinde zorluklarla karşı karşıya kalması anlamına geliyor. Böylelikle, Pekin’in hızlı ekonomik ve teknolojik gelişimi onun Orta Asya ülkeleri ile ilişkileri konusunda olumlu rol oynamakla birlikte, bunun olumsuz etkisi de olabilir. Çin’in karşısına çıkan jeopolitik sorunları nasıl çözeceğini şimdiden tahmin etmek zordur. Fakat onun bölgede çıkarları olan büyük devletlerle mücadelesi daha uzun zaman sürebilir.
Kaynak: Newtimes.az
