Avrupa Birliği’nin Vilnius Zirvesi ve Rusya’nın eski Sovyet mekanında diplomatik etkinliğini daha da artırması jeopolitik süreçlerin hızını artırdı. Hissediliyor ki, büyük devletlerin nüfuz uğruna yürüttükleri mücadele yeni seviyede keskinleşmiş. Onun belirtileri kendini Güney Kafkasya’da daha kabarık gösteriyor. Ancak bu süreçte birçok çelişkiler de mevcuttur. Onların etkisi sonucunda bölgenin jeopolitik manzarasında hangi değişikliklerin gerçekleşeceği üzerinde düşünmeye değer.
Oyunun Yeni Kuralları
Güney Kafkasya’da jeopolitik süreçlerin etkinliği açık hissediliyor. Bölge devletleri ile ilgili yaşanan olaylar gösteriyor ki, içerik bakımından yeni manzara oluşuyor. Bunun Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan için hangi olası sonuçları olabileceği üzerinde düşünmeye ihtiyaç doğuyor. İlgi doğuran hususlardan biri şu ki, bölgede gözlenen jeopolitik çelişkiler varlığını koruyor.
Burada iki düzeyde kendini gösteren faktörlere göz atmak gerekiyor. Birincisi, küresel ölçekte büyük devletlerin Güney Kafkasya’ya olan ilgileri daha da arttı. Bu, onlar arasında olan fikir ayrılıklarının daha da derinleşmesine neden oluyor. Bölge uğruna daha keskin, somut pratik adımlarla nitelendirilen mücadele gidiyor. İkincisi, Güney Kafkasya ülkelerinin jeopolitik konumları arasındaki fark daha belirgin hale geldi. Ermenistan tamamen Rusya’nın kontrolüne geçmiş, Gürcistan bölgenin jeopolitik ve demokratik önderi olmak iddiasına düşmüş, Azerbaycan ise bağımsız politikasını daha da genişletti. Somut örneklerle bu tezlerin doğruluğunu onaylamak mümkündür.
Ermenistan Gümrük Birliği’ne dahil olmak hakkında karara vardıktan sonra onunla ilgili daha çok Moskova’nın yürüttüğü politikaları analiz ediyorlardı. Son zamanlarda ise Türkiye’nin Erivan yönünde diplomatik etkinlik gösterdiği gözleniyor. Ermeni uzmanların medyada yayılan fikirlerinin analizi gösteriyor ki, bu sürece onlar karamsar açıdan yaklaşıyorlar.
Onlar Ankara’nın Ermenilere herhangi olumlu teklif edeceğine inanmıyorlar. İlginçtir ki, bu görüşü Erdoğan’ın Rusya, Putin’in ise Ermenistan gezisi kapsamında ifade ediyorlar. Ermenilere öyle geliyor ki, Rusya ile Türkiye bölgeyle ilgili elde ettikleri anlaşmada Ermenistan’ın çıkarlarını yeterince dikkate almıyorlar. Burada Ermenilerin Moskova’ya kadar da güvenmediği hissediliyor. Düşünülüyor ki, Rusya tarih boyunca önemli jeopolitik anlarda onların çıkarlarını kurban verdi. Örnek olarak Gülistan ve Kars sözleşmelerini gösteriyorlar.
Bunlar gösteriyor ki, Ermeni politikacılar ve analistler hala hayal dünyasında yaşıyorlar. Onlar jeopolitik gerçekleri göremiyorlar. Esas hataları şu ki, Güney Kafkasya’da kendilerinden başka kimsenin doğal çıkarlarını kabul etmiyorlar. Güya onların bu bölgede geniş tarihi hakları vardır, büyük toprakları mevcuttur ve şimdiye kadar yaşananlar bu değerleri kaybetmekle sonuçlandı. Garip olan şu ki, Erivan kendi sinsi amaçlarını gerçekleştirmek için halen Batı ve Rusya’yı kullanmaya çalışıyor. Güçlü demokratik devlet olmak stratejisi Ermeni siyasi düşüncesine yabancıdır.
Böyle bir konum Ermenistan’ı jeopolitik tereddütler kasırgasında tutuyor. Ülke bölgenin büyük devletlerine ve komşularına karşı normal tavır sergileyemiyor. Küresel güçler de bundan ustalıkla yararlanıyor. Tesadüfi değil ki, hatta Ermeni uzmanlar ne Avrupa Birliği’nin Vilnius Zirvesi’nde, ne de Putin’in Ermenistan’a gezisi sırasında devletin bağımsız tutum gösteremediğini vurguluyorlar.
AB artık Erivan’a güvenilir ortak olarak bakmıyor, Moskova ise onunla açıkça kendi ön karakolu kısmında davranıyor. Böyle anlaşılıyor ki, bölgede jeopolitik süreçler yoğunlaştıkça Ermenistan kendi nüfuzunu daha çok kaybediyor. Onun büyük güçlere yardımcı gibi yaklaşımı ve bunu Türkiye ile Azerbaycan’a karşı kullanmaya çalışması olumsuz sonuçlarını veriyor. Erivan anlayamıyor ki, bu tür siyaset modern dünyanın taleplerine yanıt vermiyor.
Azerbaycan Pragmatizmi Ve “Gürcü Arzusu”
Gürcistan Ermenistan’dan farklı öforiye kapılmaktadır. Gürcü uzmanlara öyle geliyor ki, Avrupa Birliği’ne ortak üyelik otomatik olarak büyük avantajlar sağlar. Tiflis Avrupa halkları arasında “kendi yasal yerini bulacağına” inanıyor ve bu tasavvurların etkisi altında tatlı hayallere dalıyor (Bkz.: Лейла Нароушвили. Грузия на пороге “истинной демократии” и “золотой эры” / “Грузия Online”, 20 Kasım 2013).
Fakat burada Gürcistan yönetimi Rusya ve Ermenistan faktörünü dikkate almalıdır. Moskova Gümrük Birliği konusuna göre, Tiflis’ten Abhazya demiryolunu açmayı gerektirmektedir. Bu zaman, AB kriterlerine uygun gümrük işlemleri yapan Gürcistan’la Ermenistan’ın nasıl düzenlemeler yapacağı bilinmemektedir. Öte yandan, ülkenin güvenliğine tam güvence yoktur. Abhazya ve Güney Osetya çatışmalarının çözümü perspektifleri belli değildir. Moskova orada kendi askeri gücünü artırmaktadır.
Gürcü uzmanlar düşünüyorlar ki, “Rusya yönetiminin Gürcistan’a askeri saldırı için daima bahanesi vardır” (Bkz.: Зураб Бежанишвили. Идея Евразийского Пространства – рабство для народов или новое равноправное сотрудничество? / “Грузия Online”, 17 Eylül 2013). Böylece, AB’ye ortak üyelik bizatihi “altın dönemin” başlaması anlamına gelmemelidir. Aksine, ülkenin yürüttüğü siyaset daha esaslı ve mümkün riskler dikkate alınarak yapılmalıdır. İşte bu açıdan Rusya faktörünü ciddi biçimde dikkate almak ve onunla ilişkileri normalleştirmek gerekmektedir. Şimdilik resmi Tiflis’in bu bağlılıkta nereye kadar gidebileceği belli değildir.
Kuşkusuz, Gürcistan Türkiye’nin desteğini umabilir. Aynı derecede Azerbaycan’la işbirliği çok umut vericidir. Çünkü Bakü bölgede güçlü jeopolitik konumu olan, enerji ve ekonomik imkanları geniş ülkedir. Başkent Tiflis itiraf ediyor ki, askeri alanda Türkiye-Azerbaycan işbirliği bölgesel güvenliğin temel sağlayıcılarından biridir (Bkz.: önceki kaynak). Bunun yanı sıra, Gürcistan için bir iç tehdit mevcuttur.
Söz konusu Ermenilerin yoğun yaşadığı Cavahetya’dır. Gürcü uzmanlara göre, Moskova bu kartı her zaman Tiflis’e karşı kullanabilir. Bu durumda Abhazya ve Güney Osetya’da olduğu gibi, Cavahetya’yı da merkezi yönetimden dikenli tel ayırıyor (Bkz.: Лейла Нароушвили. Россия продолжает укрепляться на постсоветском пространстве/ “Грузия Online”, 6 Aralık 2013). Bu durumda Gürcistan’ın kendisinin bağımsızlığının ne anlam verdiği belirsiz oluyor.
Tüm bunların fonunda Azerbaycan’ın tutumu yeterince umut verici görünüyor. Vilnius Zirvesi sırasında da Bakü’nün bağımsız siyaset yürüttüğü açıkça hissedildi. Ancak “bu Zirveden önce çeşitli tahminler, analizler ileri sürülüyordu. Fakat anlaşıldı ki, Azerbaycan hiçbir ikilem karşısında değil ve ülke yönetiminin AB ile ilişkilerde hiçbir tereddüdü yoktur” (Bkz.: Azərbaycan müstəqil siyasət həyata keçirir / “Azərbaycan” qəzeti, 5 Aralık 2013).
Batılı uzmanlar artık Azerbaycan’ın jeopolitik süreçleri ciddi etkilemek olanaklarına sahip olduğunu vurguluyorlar. Başarılı enerji politikası ülkenin tutumunu yeterince güçlendirmiş. Medyada yayılan haberlere esasen, Rus uzmanlar da Azerbaycan’a baskı yapmanın anlamsız olduğunu söylüyorlar. Halihazırda Bakü ile Moskova arasındaki ilişkiler iyi düzeydedir.
Azerbaycan’ın İran’la ilişkileri eşit ortaklık ilkesi üzere gelişiyor. Tahran’ın Batı’yla ilişkilerini normalleştirmesi karşıda daha geniş perspektifler açacaktır. Ermenistan’dan farklı olarak, Azerbaycan kendi ulusal çıkarlarını görüşmeler nesnesine dönüştürmeyecektir. Başkent Bakü herhangi bir durumda bağımsız tutum sergiliyor. Onun hiçbir siyasi bloğa girmeden yapıcı işbirliği hattını tutması bunun açık kanıtıdır.
Azerbaycan bölgesel işbirliğinin kurulması ve güvenlik sisteminin oluşturulması alanında önder rolünü oynamakta devam ediyor. Güney Kafkasya’da jeopolitik manzaranın yenilenmesi sürecinin sırasında da bunu hissetmek mümkündür. Şu anda bölgede Azerbaycan kadar istikrarlı toplum ve istikrarlı dış siyaset yürüten ikinci ülke yoktur. Jeopolitik fırtınaların bölgenin hangi devletini nereye atacağını zaman gösterecek. Fakat tüm durumlarda Azerbaycan gelişen ve jeopolitik konumunu güçlendiren bir ülke olarak kalacak.
Kaynak: Newtimes.az
