Bu sene üçüncüsü gerçekleşen Türkiye-Azerbaycan-İran üçlü görüşmeleri, 14 Mart 2014 tarihinde Van’da yapıldı. Bu sene düzenlenen olan toplantının aslında Eylül 2013’te düzenlenmesi planlanıyordu fakat daha sonra 14 Mart 2014’e ertelendi.
Üçlü toplantının ilki 16 Nisan 2011’de Urumiye’de, ikincisi 7 Mart 2012’de Nahçıvan’da düzenlenmişti. Toplantıların kapsamı; üç ülkeyi ilgilendiren konularda ortak hareket edip, müzakereye oturmaktır. Bu arada toplantıya katılan bakanlar ikili müzakereler de yapmaktadır. Dışişleri Bakanlığından gelen açıklamaya göre; toplantı kapsamında üç ülkeyi ortaklaşa ilgilendiren konularda bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi imkânları üzerine alışverişte bulunulması, Urumiye ve Nahçıvan’da yapılan toplantılarda alınan kararların takibi ve gözden geçirilmesi öngörülmüştür. Dışişleri Bakanlığı toplantı hakkında şu açıklamada bulundu: “Türkiye-Azerbaycan-İran Dışişleri Bakanları Üçlü Toplantısı, Bölgesel konularda üçlü formatta görüş alışverişinde bulunulmasına imkân tanımakta, karşılıklı yarar temelinde işbirliği anlayışının geliştirilmesine bölgesel refah, istikrar güvenliğinin pekiştirilmesine katkı sağlamaktır”.
Üçlü toplantı, ilki Urumiye’de düzenlenerek oluşum sürecine girmiştir. İkinci yıl, toplantının amacına yaklaştığını görebiliriz. Nahçıvan’da düzenlenen toplantı neticesinde; ticaret, enerji, turizm ve ulaştırma komiteleri kuruldu ve gelecek aylara doğru komiteler düzenli çalışmalara başladı. Toplantı, Güney Kafkasya ülkeleri olan İran ve Azerbaycan için stratejik önem taşımaktadır. Azerbaycan, Avrupa ile kurduğu trans ağ geçidini Türkiye üzerinden sağlıyor. Trans ağ; enerji, ticaret ve ulaşım ağlarıdır. Nabucco Projesi ile Avrupa’ya enerji satışında bulunan genç bir devlet için böylesine bir toplantının stratejik önemi çok büyüktür. Trans bağlantıları sadece Avrupa için düşünmemek gerekir. Azerbaycan-Türkiye arasında da enerji, ticaret ve ulaşım ağı çok güçlüdür. Enerji ve ticaret ağının gücünü Bakü-Ceyhan petrol boru hattı ve Nabucco Projesi göstermektedir. Türkiye-İran arasındaki ekonomik anlaşmalar da çok fazladır. Enerji, ticaret ve turizm ağları çok güçlüdür. İran’dan Türkiye’ ye gelen turist sayısı, geçen yıllara oranla % 39 azalmış ve 553.000 kişiye düşmüştür. Bu kadar büyük oransal azalma karşısında 553.000 kişiye düşmesi yine de az bir rakam değildir. Türkiye-İran diplomatik ilişkilerine bakılırsa, tabiri caizse bir beşik gibidir. Türkiye, 2011’de “eksen kayması” olarak nitelendirilen bir dönem yaşadı. İran ile samimi ekonomik ve ticari anlaşmalar gerçekleşti. Fakat Suriye konusu; Türkiye-İran arasında birçok diplomatik krize neden olmuştur. Bunun en büyük örneğini 2014 Davos Zirvesi’nde Türk Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile İranlı mevkidaşı Muhammed Cevad Zarif ile kısa süreli bir tartışma yaşandı. Zirvedeki konuşma sonrası her iki bakan birbirlerine sarılarak tokalaşsalar da, birçok gözlemci bu tartışmayı “diplomatik kriz” olarak değerlendirdi.
Üçlü Toplantısı’nın üçüncüsü, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Mammadyarov ve İran İslam Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Cevad Zarif’in katılımıyla 14 Mart 2014 tarihinde Dışişleri Bakanı Sayın Ahmet Davutoğlu’nun daveti üzerine Van’da gerçekleştirildi. Toplantı sonunda kabul edilen Van Bildirisi’nde, Dışişleri Bakanları farklı düzeylerde ve platformlarda ortak ilginin bulunduğu bölgesel ve küresel meselelere ilişkin, bölgesel ve uluslararası barış, güvenlik ve istikrarı artırmak amacıyla uluslararası ve bölgesel organizasyonlar çerçevesinde yakın istişarelerin devam etmesi hususunda mutabık kaldılar. Bu bağlamda, başta egemenliğe saygı, toprak bütünlüğü, uluslararası tanınırlığı olan sınırların dokunulmazlığı ve tüm çatışmaların barışçıl çözümü dâhil uluslararası hukuk prensiplerine taahhütlerini bildirdiler. Dışişleri Bakanları ayrıca, terör ve aşırıcılığın tüm yapıları ve tezahürleriyle ve ulus-ötesi organize suç, silah ve insan ticareti ve göçmen kaçakçılığıyla mücadele için işbirliğini güçlendirme konusunda sıkı taahhütlerini yinelediler.
Toplantı sonrasında kabul edilen ortak metin için; http://www.mfa.gov.tr/van-statement-of-the-third-trilateral-meeting-of-the-ministers-of-foreign-affairs-of-the-republic-of-azerbaijan_-the-islamic-rep.en.mfa.
Mustafa Metin KURT
Kastamonu Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Öğrencisi
