Bilindiği gibi, son dönemlerde tek kutuplu dünya taraftarları ile çok kutuplu dünya oluşturmaya çalışan güçler arasında jeopolitik, ekonomik, ideolojik, kültürel çatışma daha keskin ve açık karakter aldı. Bu çatışmanın temel figürleri Batı dünyasında ABD başta olmak üzere Avrupa-Atlantik mekana dahil olan devletler ve kurumlar, karşı cephede ise Rusya`nın daha aktif göründüğü BRİCS ülkeleri (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, GAC) ve mevcut dünya düzeni ile barışmak istemeyen diğer güçler duruyor. Bu çelişki karşı cephelerde duran ülkelerin vatandaşlarının, sosyal kurumlarının birbirine ilişkisinde de kendini gösteriyor.
Bu nedenle, artan Batı-Rusya çatışması zemininde Ermeni kopuntusunun (Ermeni diyasporası) Batı ve Rusya kollarının birbirine yaklaşımı daha karmaşık nitelik aldı. Bu arada, Ermeni kopuntusunun mali ve organizasyon yönünden en güçlü kolu olan Batı’daki kopuntusu ile en çok sayıda kolu olan (yaklaşık 2 milyon Ermeni’yi kapsayan) Rusya’daki kopuntusu arasında yıllardır, Ermenistan’ın siyasi, ekonomik hayatına etki etmek uğruna rekabet gidiyor. Nüfusun bir bölümünün biçimsel nitelikli Batılılaşma, Avrupa’ya entegrasyonu, diğer kısmının ise tutuculuğu, Rusya ile yakın ortaklığı desteklediği Ermenistan toplumu bu taraflara karşı bölünmüş durumdadır.
Öncelikle belirtelim ki, dünyanın çeşitli kıtalarına dağınık 8-10 milyon Ermeni’yi kapsayan Ermeni kopuntusu üç gruba – Batı, Ortadoğu ve post-Sovyet mekanı kollarına ayrılıyor. Kopuntunun bu üç kolunun her birinin bulunduğu ortamdan kaynaklanan farklı bakış açısı, değerleri, kültürü mevcuttur. Bu farklar, kopuntu kuruluşlarının faaliyetlerinde ve onların Ermenistan’la ilişkilerinde de kendini açıkça göstermektedir. İlk bakışta, onların her birinin sadece sözde soykırımının tanıtılması, Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgalinin yasallaştırılması, Ermenistan devletinin güçlendirilmesi gibi ortak amaçlar uğruna çalıştığını düşünmek mümkündür. Fakat mesele şu ki, Ermeni kopuntusunun ayrı kolları bu amaçlara, özellikle de, Ermenistan’ın gelişimine ulaşmak yollarını farklı görürler.
Ermeni kopuntusunun Avrupa Birliği ülkeleri, ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda’da yaşayan temsilcileri, özellikle de bu ülkelere önceden göçen Ermenilerin evlatları, yani gözünü Batı ortamında açanlar kendi kültürü, bakış açısı, liberal değerleri ile Ermenistan’da ve post-Sovyet coğrafyasında yaşayan Ermenilerden keskin farklılar. Batı Ermenilerini Ermenistan’da insan hakları, cinsiyet eşitliği, demokratik özgürlükler gibi konularda daha çok rahatsız ediyor. Onlar Ermenistan’ın gelişiminin, modernleşmesinin yolunu Batı liberal değerlerini içselleştirmesinde görürler. Bu ise çoğu zaman Ermenistan’daki muhafazakarlar ve çoğu Rusya Ermenileri tarafından olumlu karşılanmıyor.
Durumu daha da karmaşık eden mesele ise şudur ki, 1991 yılından bu yana Batı`daki kopuntu teşkilatları Ermenistan’ın gelişimine 170 milyon dolar miktarda yardım etseler de, bu ülkede arzuladıkları sosyal, siyasi ortamı oluşturamamışlar. Batı’daki Ermeni kopuntusunun Ermenistan’daki siyasi ortamı değiştirmek girişimi 2014 Başkanlık seçimlerinde aslen Kaliforniyalı aday Raffi Ovannesyan`ı savunması ile kendini açıkça gösterdi. Fakat seçimler hiç de kopuntunun istediği gibi sona ermedi.
Son zamanlarda Ermenistan yönetiminin Rusya yönümlü politikayı daha da derinleştirmesi, Avrupa Birliği ile Ortaklık Anlaşması`ndan vazgeçerek Gümrük Birliği’ne katılmak hattını tutması kopuntunun Ermenistan üzerinde giden ideolojik rekabetini daha da keskinleştirdi. Batı ülkelerinden gelerek Ermenistan’da cinsiyet eşitliği, insan hakları alanında faaliyet gösteren kopuntu Ermenilerinin faaliyetine hoşgörüsüzlük artıyor. Buna örnek olarak, 9 Mayıs 2014 tarihinde Ermenistan’ın muhafazakar bölgelerinden birinde şiddetli geçimsizlikle ilgili yapılan yargı sürecinde değerlerin çatışması kendini daha kabarık gösterdi. Duruşmalara katılanlar arasında Ermeni-Rus Birliği lideri Robert Aharonyan`ın, yanı sıra, Erivan’da bulunan Kadınları Koruma Merkezi Başkanı Amerikalı Maro Matosyan ve Kadınların Kaynak Merkezi Başkanı Kanadalı Lara Aharonyan da vardı. Süreç sırasında Rusya yönümlü aktif Robert Aharonyan kadınlara karşı fiziksel şiddeti kınayan, Kanada’dan ve ABD’den olan kadın haklarını savunanları “Avrupa değerlerini” tebliğ etmekle suçladı. “Erkeğin kendi eşine el kaldırmaya hakkı olduğunu” diyen Aharonyan “yerel adetlerden habersiz olan” kopuntu Ermenilerini ülkeyi terk etmeye çağırdı (Armenia: Pro-Russia Activists Attack Diaspora Members for Promoting “European Values” / eurasia.net, 28.05.2014).
Görüldüğü gibi, Ermeni kopuntusunun bazı temsilcilerinin Ermenistan’da Batı düşünce tarzını yaymak girişimleri muhafazakarların, Avrupa’ya entegre karşıtlarının eleştirileri, baskıları ile karşı karşıya. Aharonyan`ın şahsında kopuntu Ermenilerine karşı yönelen tehditlere Ermenistan yönetiminin tepki vermemesi bu konuda Hükümetin de çıkarının olduğuna dair olasılıklar yaratır. Çünkü Batı yönümlü kurumlar insan hakları ihlallerine göre, öncelikle, Ermenistan yönetimini suçluyorlar.
İlginçtir ki, Rusya yönümlü Ermenilerin adımları bu ülkenin bazı siyasi çevrelerinin tutumu ile uyum içindedir. Bilgilere göre, Rusya’nın Ermenistan’daki Büyükelçisi İvan Volınkin bu yılki röportajlarının birinde Erivan’ın Batı’dan finanse edilen STK`ları “nötralize etmeye” davet etmiş, bunu onların iki ülke ilişkilerine engel olması ile açıklamış (Armenia: Pro-Russia Activists Attack Diaspora Members forPromoting “European Values” / eurasia.net, 28.05. 2014).
Ermenistan’daki çatışmayı sadece, kültürel ve ideolojik farklılıklara anlatmak doğru olmazdı. Burada, kuşkusuz, maddi, kurumsal çıkarlar da kendi sözünü söyler. Bu rekabet esasen, Ermenistan’daki oligarhlar ile Batı kopuntusundann olan iş adamları arasında kendini gösteriyor. Bu çatışma sonucunda Batı’dan örneğin ABD’den olan Ermeni iş adamları Ermenistan’dan sıkıştırılarak kovuldular. Fakat ülke ekonomisinin dış yatırımlara ihtiyacı var. Bu nedenle, ABD’nin Ermenistan’daki Büyükelçisi John Heffern şu anda ABD’deki Ermeni işadamlarını Ermenistan’a yatırım yapmaya teşvik etmeye çalışıyor (Джон Хефферн: Мы предложим варианты для Армении / lragir.am, 17.07.2014).
Fakat Ermeni uzmanlar iddia ediyor ki, Rusya faktörünün de etkisi ile Rusya’daki Ermeni kopuntusu Batı`daki kopuntuya nazaran Ermenistan’da daha fazla önceliğe sahiptir (Диктующим становится армянская Диаспора России / ru.1in.am, 26.07.2014). Elbette ki, bu durum Ermenistan’ın gelişimine büyük masraflar ayıran, lobicilik faaliyeti yapan Batı’daki kopuntuyu memnun edemez. Düşünülebilir ki, mevcut Batı-Rusya çatışması fonunda Ermenilerin ciddi başla gizli tutmaya çalıştığı kopuntu dahili ideolojik çelişkiler ve Ermenistan’a etki için mücadele bundan sonra daha da keskinleşecek.
Hülya MAMMADLİ
