Ermenistan ekonomisinde son 20 yılda yaşanan sorunlar hakkında özellikle siyaseti, ekonomiyi ve Ermenistan’ı iyi bilen bir uzman için analiz yapmak oldukça kolaydır. Siyasi ve ekonomik bakımdan ve birçok farklı paradigmadan bu sorunların mahiyeti ve sonuçları hakkında yazılar yazılabilir. Bu tahlilde ise, objektif bir bakış açısıyla açısıyla öncelikle Ermenistan’ın ekonomik durumu hakkında resmi kurumlarının ve bağımsız uluslararası kuruluşların verdiği göstergeler ele alınmış, daha sonra da sorunların ortaya çıkmasının nedenleri analiz edilmiştir.
Ermenistan Ulusal İstatistik Servisi’nin temsilcisi Diana Martirosova, 18 Kasım’da sonuçları açıklanan “Ermenistan’ın Sosyal Görünümü ve Fakirlik” adlı araştırmasında, 2013 yılında ülke nüfusunun 1/3’ünün fakirlik sınırında yaşadığını söyledi. Bu, 2008 yılı göstergelerine göre daha fazladır. Araştırmanın sonuçlarına göre; alım gücü bakımından 2008 yılında fakirlik % 27,6 oranında olsa da, 2013 yılında bu % 33’e kadar yükseldi. Fakirlik sınırında olan kesimde % 1,1 oranında, daha da fakir olanlarda ise % 0,7 oranında artış gözlemlenmiştir. Martirosova’nın geldiği sonucuna göre; halkın her üç bireyinden biri (% 32) fakir sayılır. Onlardan % 13,3’ü fakirlik sınırının altında, % 2,7’si ise daha da fakir durumdadır. Rakamlarla ifade edildiğinde ise bu demektir ki; Ermenistan’da 967.000 kişi fakir, 402.000 kişi fakirlik sınırının altında, 82.000 kişi ise daha da fakir halde yaşıyor. Martirosova bunun nedenini 2009’da yaşanan ekonomik krizle açıklar.[i]
“Legatum Institute” 2014 yılı sonlarında hazırladığı “Prosperity Index” raporunda, gönençli ülkeler arasında Ermenistan 95. sıradadır. Belirtelim ki, Orta Asya ülkeleri bu sıralamada Ermenistan’dan daha ileridedir.[ii]
Dünya çapında rekabet gücünün analiz edildiği “The Global Competitiveness Report 2014-2015” sonuçlarına göre, Ermenistan 6 basamak gerileyerek 144 devlet arasında 85. oldu. Bölge devletlerinden Azerbaycan ve Gürcistan ise sırasıyla 3 ve 1 basamak yükseldiler.[iii]
Walk Free Foundation’ın Kasım ayı bilgilerine göre, nüfusa oranla köleliğin devam ettiği ülkeler arasında Ermenistan 81. sıradadır. Walk Free Foundation raporunda modern köleliği şöyle tarif ediyor: “Erken yaşta çalışmaya mecbur olmuş ve bu nedenle eğitim alamayan çocuklar, yüksek meblağda borçlandırıldıkları için iş yerlerini terk edemeyen insanlar, hiçbir hakka sahip olmayan ev hizmetçileri olarak çalışan kızlar ve kadınlar.”[iv]
Ermenistan’ın diğer sanayi kuruluşları ile karşılaştırıldığında daha yüksek ihracat kabiliyeti olan madencilik ve metalürji endüstrisinde de sorunlar mevcuttur. 2014 yılının birinci yarısının istatistikleri göre; bu sektör GSYİH’nın % 18,2 faizini sağlıyor. Ancak son zamanlarda dünya metal ve demir dışı metal piyasasında fiyatların inmesi, Ermenistan’ın altın ve bakır ihracından elde ettiği gümrük gelirlerini hayli azalttı. Nitekim 2014 yılının ilk 9 ayında Ermenistan 137.000 ton bakır ihraç etti ve gümrük vergisi olarak 177,8 milyon dolar kazandı (her ton için 1300 dolar). 2013 yılında ise 126.000 ton bakır ihraç etmesine rağmen, dünya pazarında bakırın fiyatının yüksek olması nedeniyle gümrük vergisi olarak 2014 yılı ile karşılaştırıldığında daha fazla – 210 milyon dolar (ton başına 1666 dolar) kazandı.[v]
Ermenistan’ın esas ticari ortağı olan Rusya ile de ticaretinde azalma kaydedildi. Nitekim 2014 yılının ilk 10 ayında Ermenistan’dan Rusya’ya ihracat hacmi 254 milyon dolar (% 4,8 oranında) azaldı. 2014’te Rusya’nın Ermenistan’a ihracat payı çeşitli alanlarda % 20,3-22 oranında azaldı. Rusya ile ticaret Ermenistan’ın dış ticaretinin % 23,3’lük, BDT ülkeleri % 28,2’lik, Avrupa Birliği % 27,1’lik dilimini teşkil ediyor.[vi] Belirtelim ki, son zamanlarda Rusya’dan Ermenistan’a kişisel hesaplardan aktarılan para miktarı da % 19,1 oranında azaldı. 2014 yılının ilk 10 ayında Rusya’dan Ermenistan’a 1 milyar 484 milyon dolar para aktarıldı. 2013 yılının ilgili döneminde ise bu rakam 1 milyar 512 milyon dolar olmuştu.[vii]
Ermenistan’ın ciddi ekonomik sorunların kıskacında boğulmasına rağmen, silahlanmaya ayırdığı ödenek oldukça büyüktür. Bonn International Center for Conversion’ın hazırladığı “Küresel Silahlanma Endeksi 2014” raporunda, önceki yıllara kıyasla Ermenistan silahlanma yarışında 724 puandan 783 puana yükseldi ve 3. sırada yer aldı. Ermenistan’ın askeri harcamaları GSYİH’nın % 4,7’sini teşkil ediyor. Her bin kişiye 17,9 asker düşüyor.[viii]
Ermenistan Avrasya Ekonomik Birliği’ne üyelik sözleşmesini imzaladıktan sonra milli para birimi olan dram değerini kaybetti. Ermenistanlı yetkililer kamuoyunu sakinleştirmek için, bunu Avrupa Birliği ve ABD’nin Rusya’ya karşı gerçekleştirdikleri ekonomik yaptırımların sonucu olarak gördüklerini bildiriyorlar. Ama gerçek tamamen başkadır. Son bir ayda Ermenistan dramı değer kaybediyor. 2015 yılı bütçesinde 1 dolar 411 drama karşılık gelse de, Kasım ayının başlarında dram % 4 oranında değer kaybetmiştir. Sonuçta 1 dolar 435 drama, daha sonra 442 drama, Aralık ayının ilk haftasında ise 452,50 drama çıkmıştır. Başbakan Ovik Abramyan dramda % 5 enflasyon olduğunu, buna rağmen, Merkez Bankası’nın yetkileri dâhilinde süreci kontrol ettiklerini bildirse de[ix], görünen odur ki, “cin şişeden çıktı”. Ermenistan Merkez Bankası Başkanı Artur Cavadyan ise dramın ucuzlaşmasını dış şoklarla açıklamaya çalıştı.[x] Ermenistan ekonomisinin temel gelişim unsurlarına dikkat edilirse, dramın ucuzlaşmasını önlemenin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.
Bütün bunlardan şöyle bir sonuca varabiliriz. Yukarıda sıralanan sorunlar, Ermenistan’ın dünya standartları seviyesinde üretim imkânlarının olmaması, Azerbaycan topraklarını işgal ettiği için dış pazarlara erişim yollarının kapalı kalması ve silahlanmaya ayırdığı ödenek, ülkenin ekonomik ve sosyal gelişiminin önündeki en ciddi engellerdir. Bu engeller Ermenistan hükümetinin iddia ettiği gibi geçici değil, kalıcıdır ve son 20 yıldır çözümlenememiştir.
Dr. Hatem CABBARLI
[i] Треть населения Армении живет за чертой бедности — исследованиеwww.regnum.ru/news/society/1867517.html, 18.11.2014.
[ii] Армения находится на 95 месте в рейтинге мирового благополучияwww.regnum.ru/news/society/1862631.html, 03.11.2014.
[iii] В Докладе всемирной конкурентоспособности Армения оказалась ближе к Гвинее, чем к Швейцарии www.regnum.ru/news/polit/1843687.html, 03.09.2014.
[iv] Рейтинг мирового рабства: Армения – 81-я из 167-иhttp://www.panarmenian.net/rus/news/184940/, 18.11.2014.
[v] Рубен Грдзелян: Сложности самой крупной статьи экспорта Арменииwww.regnum.ru/news/economy/1870920.html, 29.11.2014.
[vi] Экспорт из Армении в Россию упал на 4.8%http://www.panarmenian.net/rus/news/185535/, 03.12.2014.
Объем частных переводов из России в Армению в октябре рухнул на 19,1%http://www.panarmenian.net/rus/news/185340/, 2811.2014.
[vii] Объем частных переводов из России в Армению в октябре рухнул на 19,1%http://www.panarmenian.net/rus/news/185340/, 2811.2014.
[viii] Самые милитаризованные страны мира: Израиль, Сингапур и Армения – докладwww.regnum.ru/news/polit/1875414.html, 10.12.2014.
[ix] Рост курса иностранной валюты в Армении привел к инфляции в 5% – премьер-министр www.regnum.ru/news/economy/1872942.html, 03.12.2014.
[x] Девальвация национальной валюты Армении обусловлена «внешними шоками» – глава Центробанка www.regnum.ru/news/economy/1874964.html, 09.12.2014.
