2015 TÜRKİYE GENEL SEÇİMLERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Demokrasilerde “egemenlik” olgusu halka aittir. Halk ise, bu egemenliğini seçilmiş olan temsilciler aracılığı ile kullanmaktadır ve bu doğrultuda “halk yönetimi” olan demokraside seçim büyük bir öneme sahiptir.

Seçim Sistemleri

Seçim sistemi, siyasal temsilin nasıl gerçekleşmesiyle alakalı kurallar bütünüdür diyebiliriz. “Temsil”in iki tarafı vardır; aslında biri temsil edilen yani müvekkil,diğeri temsil eden yani vekil. Temsil eden ile temsil edilen arasındaki ilişkiye biz vekâlet diyoruz. Bu siyasal ilişkiyi vurgulayan biçimde bizim ülkemizde ise “milletvekili” terimi kullanılmaktadır.¹

Seçim sistemi, siyasal parti ve adaylara verilmiş olan oyları milletvekilliğine dönüştüren hukuksal düzenlemelerin bütünüdür. Bu yüzden seçim sistemleri hem siyasal sistemi nitelemektedir, hem de seçimler sonucunda oluşan parlamentonun (meclisin) kompozisyonunu belirlemektedir. Seçim sistemleri en genel biçimde “çoğunluk sistemi” ve “oransal (nispi)” sistem olarak iki ana başlıkta ele alınmaktadır. Çoğunluk sistemi “tek dereceli” veya “iki dereceli” olarak ikiye ayrılmakla beraber, bir de üçüncü bir kategori olarak karma diyebileceğimiz seçim sistemleri vardır. Seçim tarihi kadar eski olan bir tartışma, seçim sistemleri ile ilgilidir. Genel değerlendirmeye göre, eğer bir ülkede çoğunluk sistemi uygulanmaktaysa, bir partinin parlamentoda çoğunluğu sağlama olasılığı yüksektir ve bu açıdan parlamentodaki çoğunluğa dayalı güçlü iktidarlar (yürütme) çıkmaktadır. Güçlü iktidar demek, siyasal istikrar demektir. Oransal sistem uygulanan yerlerde ise, temsilde adalete dayalı bir parlamento kompozisyonu oluşur ve tek bir partinin çoğunluğu sağlama olasılığının düşük olduğu bu durumda, yürütmenin koalisyonlardan oluşması güçlü bir olasılıktır. Kısacası çoğunluk sistemini savunanlar “çoğunluğun faydasını” öne çıkararak, güçlü bir yönetim/hükümet ve siyasal istikrar üzerinde dururlar. Fakat oransal sistemi savunanlar “herkesin isteği” üzerinde durarak, bütün görüşlerin bir şekilde parlamentoya yansımasının önemine vurgu yaparlar.

Tek dereceli çoğunluk sisteminin güçlü bir yürütme ortaya çıkartmış olduğu genel olarak doğrudur, fakat unutulmaması gereken bir şey var. En azından Türkiye için, “güçlü yürütme ve siyasal istikrar” dönemlerinin ardından, her defasında, ciddi bir siyasal kriz ve istikrarsızlık dönemleri yaşanmıştır. Çoğunluk veyahut yüksek barajlı D’Hondt sisteminin en sakıncalı yanlarından birisi, mecliste bir şekilde çoğunluğu elde eden partilerin, kendilerini “milli irade” ile özdeş tutmalarıdır ki, bunun sakıncası hem 1946-1960, hem 1983-1991 hem de 2002’den beri görülmektedir. Bu açıdan istikrarlı güçlü bir yönetim kurulması istenirken, otoriter eğilimlerin artması, siyasal ve toplumsal muhalefetin dikkate alınmadığı bir ortam oluşma olasılığını da dikkate almak gerekmektedir.²

Türkiye’deki Mevcut Sistem

D’Hondt sistemi, Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D’Hondt tarafından 1878 yılında tasarlanmış olan farklı tür bir nisbi temsil sistemidir. Türkiye’de 1961 yılından bu yana 1965 Millet Meclisi Genel Seçimi ve 1966 Millet Meclisi Ara Seçimi dışında tüm milletvekili genel ve ara seçimlerinde bu sistem uygulanmıştır.

Sistemin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Çok küçük (2 milletvekili) ile çok büyük (24 milletvekili) seçim çevrelerini içermektedir. Ortalama seçim çevresi büyüklüğü 7 civarındadır.
• Parlamentoda mevcut 550 sandalyeyi illere (İstanbul, Ankara ve İzmir dışında illerle seçim çevreleri örtüşüyor) dağıtırken, küçük illeri kayırmaktadır. Küçük iller daha kırsal ağırlıklı yörelerde bulunduğu için, kırsal seçmen kayrılmış olmaktadır. Farklı bir ifadeyle, seçmenleri ağırlıklı olarak bu yörelerde yaşayan partiler aşırı temsil edilmektedir.
• Seçim “kategorik”tir. Yani seçmenin tek bir oyu bulunmaktadır ve bu oyla sadece birinci tercih ettiği partiyi destekleyebilmektedir. Partiler arası açık ve yasal ittifak olasılığı, sistemden dışlanmıştır.
• Partiler seçim çevrelerinde sandalye kazansalar bile, parlamentoda temsil edilebilmeleri için ülke genelinde en az % 10 oy almaları gerekmektedir.
• Bu ülke barajını aşmış olan partiler, her seçim çevresinde aldıkları oy oranına bağlı olarak, o seçim çevresindeki mevcut sandalyeleri D’Hondt sayım kuralına göre paylaşmaktadırlar.³

Bu sisteme çeşitli eleştiriler de getirilmektedir. Bunları sıralayacak olursak:

• Milletvekili adaylarının genel merkezlerce belirleniyor oluşu,
• Milletvekillerinin illere tahsisinde adaletsizliklerin ortaya çıkması,
• Seçim barajının % 10 gibi yüksek bir oran olması,
• Seçim çevrelerinin çok geniş olması.

Milletvekili Adaylarının Belirlenmesi

Milletvekili adaylarının belirlenmesinin şekli, hem ülkedeki demokrasi açısından, hem de oylarıyla vekillerini seçmekte olan halk açısından önemli bir yere sahiptir. Parti içi demokrasinin önemli ölçütlerinden birisi olan aday belirleme yöntemi, parti içi demokrasinin gerçekleşmesi, demokratik rejimin ve siyasal sürecin sağlıklı işlemesi⁴ ve halkın iradesinin parlamentoya daha iyi yansıması açısından önemlidir. Siyasi Partiler Kanunu’nun 37. maddesinde de belirtilmiş olan milletvekili belirleme şekilleri aşağıdakilerden biri ya da birkaçı şeklinde olabilmektedir:

• Merkez Yoklaması,
• Aday Yoklaması,
• Önseçim Usulü.

Merkez Yoklaması: Merkez yoklaması sisteminde milletvekili adayları parti genel merkezince belirlenmektedir ve parti yapısında güçlü bir lider oluşur. Bu şekilde halk seçecek olduğu milletvekillerini tanımaz ve demokrasinin temel ilkeleri zarar görmüş olur.

Aday Yoklaması: Aday yoklamasında milletvekili adayları, parti tüzüklerinde gösterilen görevlere getirilmiş kişiler tarafından seçimle belirlenir. Merkez yoklamasına göre daha demokratik bir yöntemdir.

Önseçim Usulü: Burada ise bir seçim çevresindeki tüm parti üyelerinin yapacak olduğu seçimle milletvekili adayları belirlenir. Tüm yöntemler arasında en demokratik olanı önseçim usulüdür.⁵

Birazdan bahsedecek olduğumuz 2015 genel seçimlerinde, partiler milletvekili adaylarını belirlerken farklı yollar izlemişlerdir. AK PARTİ’ye baktığımız zaman, 3 aşamalı bir sistem izlendiğini görmekteyiz. Temayül yoklamasının ardından STK’lar ile iletişime geçilmiştir ve adaylar ile mülakat yapılmıştır. Son olarak ise, Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun Başkanlığında adaylar belirlenmiştir. MHP ise, merkez yoklamasını tercih etmiştir. Bu süreçte en farklı çıkışı CHP sergilemiştir diyebiliriz. CHP, parti içi demokrasiye uygun bir biçimde önseçime gitme kararı almıştır ve adaylarını bu şekilde belirlemiştir. HDP ise, eğilim yoklaması ile adaylarını belirlemiştir.

2002 Türkiye Genel Seçim Sonuçları

Tablo1 ⁶

AK PARTİ 363, CHP 178, BAĞIMSIZLAR 9 milletvekili çıkarmışlardır.

2002 yılındaki seçimler, Türkiye açısından çarpıcı sonuçlara sahne olmuştur. Yapılmış olan tüm kamuoyu araştırmalarına göre, AK PARTİ ile CHP’nin meclis çoğunluğunu alacağına yönelik bir öngörü mevcuttu ve bu anlamda beklenen gerçekleşmişti diyebiliriz. 3 Kasım 2002 seçimlerinin mutlak surette vurgulanması gereken 2 yönü vardır. İlk olarak, seçimlere katılım oranı oldukça düşük olmuştur. 12 Eylül döneminden sonra yapılmış olan seçimlerde en düşük katılımı bu dönemde yaşanmıştır diyebiliriz. İkinci olarak ise, ilk kez seçimden sonra toplam seçmenlerin mecliste bu denli az temsil edilmesidir.

2003 Türkiye Milletvekili Ara Seçimleri

TBMM 22. Yasama Dönemi üyelerinin belirlenmesi için 3 Kasım 2002 tarihinde yapılmış olan milletvekili genel seçimlerinde Siirt ili seçimlerinin, itiraz üzerine Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edilmesi nedeniyle 9 Mart 2003 tarihinde yapılmış olan yenileme seçimleridir. Seçim sonucunda, daha önce anayasanın değiştirilmesiyle milletvekili seçilmesinin önü açılan Recep Tayyip Erdoğan parlamentoya girmiş ve 59. Hükümeti kurarak Başbakan olmuştur.

Tablo 2 ⁷

2007 Türkiye Genel Seçimleri

Tablo 3 ⁸

Bu dönemde görev süresi dolmuş olan Türkiye’nin 10. Cumhurbaşkanı olan Ahmet Necdet Sezer’in yerine 11. Cumhurbaşkanının seçilememesinden dolayı Anayasa’nın 101. maddesine istinaden seçimlerin 22 Temmuz 2007 tarihinde yapılması karara bağlanmıştır. 22 Temmuz seçimlerine bildiğimiz üzere 14 siyasi parti ve 699 bağımsız aday katılmıştır. Yapılmış olan erken milletvekili genel seçimi Türkiye’ye adaletsiz seçimlerden birini yaşatmıştır diyebiliriz. Bu seçimde de % 10 barajı uygulanmıştır ve seçimin çok kısa sürede yapılacağından dolayı partilerde ön seçim yapılamamıştır. Partiler arasındaki seçim rekabetinin eşit koşullarda yapılmasına hazine yardımı engel olmuştur diyebiliriz şöyle ki devletten hazine desteği almış olan partilerle diğer partiler, seçim bütçesi açısından eşit olmayan koşullarda seçime katılmışlardır. Bu seçimlerin önemli bir özelliği anayasada yer almış olan anti-demokratik seçim kanunu ve siyasi partiler kanununun, pratik anlamda artık pek bir işlevinin kalmamasıdır ve diğer bir önemli gelişme ise, küçük partilerin % 10 seçim barajını geçmek için geliştirmiş oldukları “bağımsız aday” taktiği olmuştur.

2011 Türkiye Genel Seçimleri

Tablo 4 ⁹

Bu seçimlerde AK PARTİ oylarını önceki seçime oranla % 3 arttırmıştır, fakat çıkarmış olduğu milletvekili sayısında bir azalma söz konusu olmuştur. CHP ise, önceki seçime oranla oylarını % 5 arttırmış olup, milletvekili sayısını da 135’e çıkartmıştır. MHP ise, hem oylarında, hem de çıkartmış olduğu milletvekili sayısında bir düşüş yaşamıştır.

2014 Türkiye Yerel Seçim Sonuçları

Tablo 5 ¹⁰

AK PARTİ, siyasi kariyeri boyunca en yüksek destek düzeyine % 50 ile 2011 seçimlerinde ulaşmıştı ve sonrasında giderek otoriterleşen uygulamalara rağmen, temel olarak Barış siyaseti sayesinde bu destek oranını 2013 yılı başlarında % 53’e kadar yükseltmiştir. Son dönemde ise öncelikle Gezi Parkı eylemleri sonucu sergilemiş olduğu tavır ve sonrasında 17 Aralık yolsuzluk iddiaları nedeniyle güç kaybetmeye başlamıştır ve bunun sonucunda % 10 puanlık bir kayıp yaşamıştır diyebiliriz.

CHP’nin ise bu seçimlerde kronik ikinci sırada olma durumunu sürdürdüğünü görmekteyiz. Toplumun önemli bir bölümünün AK PARTİ’ye yönelik olarak antipati duymasının yoğunlaştığı dönemde, tüm ambalaj, sağa açılma ve Cemaat ile rabıta manevralarına rağmen, CHP oylarında bir kıpırdanma olmaması oldukça önemli bir durumdur.

MHP ise 2011’e göre her 3 seçmenine 1 seçmen daha eklemiştir ve seçimlerin en kârlı partisi olmuştur diyebiliriz.¹¹

2015 GENEL SEÇİM ANKETLERİ

25. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde görev yapacak olan milletvekillerini seçecek olduğumuz seçimler 7 Haziran 2015 tarihinde yapılacaktır. Aşağıdaki tabloda 2015 Genel Seçimleri için yapılmış olan 10 anket ve sonuçlarını görmekteyiz:

Tablo 6 ¹²

Anket sonuçlarını değerlendirirsek; AK PARTİ 7 ankette % 40-50 arasında kalmakla beraber, diğer 3 ankette % 40’ın altında yer almıştır. CHP % 23-30 arasında kalmış, MHP sadece bir ankette % 20’yi aşmıştır. HDP ise, 5 ankete göre barajı aşmış, diğer 5 ankete göre barajı aşamamıştır. Genel ortalamaya baktığımızda sonuçlar şöyledir: AK PARTİ % 43.2, CHP % 26.1, MHP % 16.6. 10 anketin ortalamasına göre, HDP barajı aşamamaktadır. Son seçim anketi ise AKAM tarafından 2.262 katılımcı sayısı ile 1-5 Mayıs 2015 tarihinde yapılmıştır. Bu ankete göre ise, AK PARTİ % 38.3, CHP % 27.3, MHP % 18.1 HDP % 11.8 SP % 3.2 ve Diğerleri % 1.3 oy oranına sahiptir. ¹³

Sonuç olarak 2015 genel seçimleriyle alakalı şunları söyleyebilirim: AK PARTİ’nin 1. sırada olacağını öngörmek zor değil, fakat 2014 yerel seçimlerine göre oylarında bir düşüş yaşaması muhtemel. CHP ve MHP’nin oylarında bir yükselme görebiliriz. HDP’nin ise barajı geçip geçemeyeceği konusunda önceden bir yorum yapmak zor görünse de, oylarını arttırabilir kanaatindeyim. Rakamlarla ifade edecek olursam; AK PARTİ % 38-43 dolaylarında, CHP % 25-28 dolaylarında, MHP % 17-19 dolaylarında ve HDP ise % 9-11 dolaylarında oy alabilir.

2015 genel seçimlerinin ülkemiz için en iyi sonucu vermesi temennisiyle…

Tülin AVCU

KAYNAKÇA

1. Araslı, Oya; “Adaylık Kavramı ve Türkiye’de Milletvekili Adaylığı” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, s. 10, Ankara 1972.
2. Doç. Dr. Alkan, Ö. Mehmet, “Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri”, Anayasa Yargısı 23, 2006.
3. Gürsel, Seyfettin-Bozdağ, Erhan, “Karma Seçim Sistemi ve Siyasal İstikrar, Görüş, Mart 2004, İstanbul.
4. Günal, Erdoğan, “Türkiye’de Seçim Sistemlerinin Siyasal Kurumlar Üzerindeki Etkileri”, Turhan Kitabevi, 2005 Ankara.
5. Aydın, Ali, M., “Milletvekili Adaylarının Belirlenme Usulü ve Önseçim, Yasama Dergisi, Sayı:5, Nisan-Mayıs-Haziran 2007.
6. http://arsiv.ntv.com.tr/modules/secim2007/secim2002/ [Erişim: 15.04.2015].
7. http://tr.wikipedia.org/wiki/2003_T%C3%BCrkiye_milletvekili_ara_se%C3%A7imleri [Erişim: 15.04.2015].
8. http://www.hurriyet.com.tr/secimsonuc/default.html [Erişim: 15.04.2015].
9. http://www.hurriyet.com.tr/secim2011/default.html [Erişim: 13.04.2015].
10. http://www.haberturk.com/secim/secim2014 [Erişim: 14.04.2015].
11. http://t24.com.tr/yazarlar/murat-paker/2014-yerel-secim-degerlendirmesi-1-genel-tablo,8988 [Erişim: 13.04.2015].
12. http://www.mardinarena.com/guncel-haberleri-son-1-anketin-ortalamasina-gore-hangi-parti-yuzde-kac-oy-alacak-20645.html [Erişim: 05.05.2015].
13. http://tr.wikipedia.org/wiki/2015_T%C3%BCrkiye_genel_se%C3%A7im_anketleri [Erişim: 10.05.2015].