Küba’dan selamlar… Belki dünyanın en enteresan ülkelerinden birinde bulunuyorum. Renkli klasik arabaları, eğlenceli sokakları ve komünist yönetimiyle benzersiz tecrübeler yaşadığım bu Karayip ülkesinden izlenimlerimi bu yazıda sizlere aktaracağım.
Karayip Denizi’nin en büyük adası Küba’da bulunmak farklı bir heyecan… Burada, Kübalıların kurduğu ilk cam fabrikasına teknik destek veren Türk heyete tercümanlık yapıyorum. Fabrika içerisinde Kübalı mühendis ve işçilere eğitim veriyoruz. Dolayısıyla, dünyadaki sayılı komünist ülkelerden biri olan Küba’daki çalışma ortamını da yerinden inceleyebiliyoruz.
Ülkeye geldiğinizde ilk göze çarpan şey elbette 1950’li modellerdeki bizim için nostaljik, orası içinse gündelik yaşamın parçası Amerikan arabaları. Bu arabaların içinde olduğu fotoğraflar Küba’nın sembolik imajlarında çokça yer ediyor. Arabalar yarım yüzyıllık olmalarına rağmen, çoğu iyi bakımlı ve boyalı. Her sokakta kaputu açılmış, sahibi tarafından tamir edilmekte olan bir arabaya rastlıyorsunuz. Bu klasik arabaların orijinal parçalarını, ABD’ye gidenler dönerken getiriyorlar. Araçlara yeni motorlar, hidrolik direksiyonlar, hatta müzik çalarlar takılarak, yepyeni bir hal veriyorlar. Ayrıca 70’li ve 80’li yılların Sovyet arabaları da sokaklarda oldukça sıkça görülebiliyor.
Havana’nın kendine özgü sokaklarından bir görüntü
Son yıllarda, bu Rus ve Amerikan arabalarının yanında, yeni model Avrupa ve Asya menşeli araçlar da sokaklarda görülebiliyor. Yollarda çok sayıda Pevgeoet, Hyundai ve Kia marka araba görmek mümkün. 2014 yılında araba satın alabilmenin önündeki engeller kaldırılınca, yabancı araçların sayısı az da olsa arttı. Fakat bu tarihten önce bile, Küba’da 10.000 adet Çin üretimi Geely marka arabaları ülkeye giriş yapmış. Bu araçların, bazı kamu kuruluşlarında çalışan kimseler tarafından ithal edildiğini öğreniyoruz.
Araba fiyatları bir Kübalı için oldukça yüksek. Daha açıklayıcı olmak gerekirse; Küba’da bir üniversite öğretim görevlisi ömür boyu çalışsa bile, bir araba alacak kadar para kazanamıyor. Bu ülkede lüks tanımına koyabileceğimiz otomobil, elektronik eşya gibi ürünler diğer ülkelere göre kat be kat pahalı. Küba hükümeti, özel taşıtlardan aldığı vergiyi toplu taşımaya kullandığından, bu da fiyatlara yansıyor. Şehir içi ulaşımda kullanılan otobüsler, bu nedenle oldukça modern ve rahatlar.
Kübalıların gelir düzeyi gerçekten de düşük. Bizim görev yaptığımız fabrikada çalışan işçilerin aylık maaşı 3 dolar idi. Mühendisler ise 15 dolar alıyor. Üretime geçince bunun biraz daha artmasını beklerlerken, biz devlet yardımlarıyla bu maaşa çok ihtiyaç duyulmuyordur diye düşünüyorduk. Ancak durum şöyle; devlet herkese kota dahilinde gıda yardımı yapıyor, fakat aydan aya değişken olabilen bu kota, çoğu zaman yeterli olmuyor. Kazanılan para yeterli olmadığından, birçok kişi satıcılık, tamircilik gibi ek işlerde çalışıyor.
Ülkede herkes sigortalı bir işte çalışmak zorunda; aksi takdirde hapis cezası verilebiliyor. Örneğin, fabrikamızda çalışan genç bir kız aslında şarkıcılık yapıyormuş. Gelirini buradan elde etmesine rağmen devlete çalıştığını göstermek için fabrikada görev alıyor. Küba’da bir taksi şoförünün günlük kazancı bir mühendis ya da doktorun aylık maaşından daha fazla. Dolayısıyla, bu tür “serbest” meslekler birçoğuna daha cazip geliyor.
Havana’da, gördüğünüzde sizi heyecanlandıran renkli taksiler
Küba’daki işgücünün bugün % 20 ila 30’unun özel olduğu tahmin ediliyor. 1990’lı yıllarda ambargonun sıkılaşmasıyla Fidel Castro bazı düzenlemelere gitmek zorunda kalmıştı. Örneğin, devlete ait pek çok çiftlik, o dönemde yarı-özerk kooperatifler haline getirildi. Daha sonra, sınırlı özel girişimlerin kurulmasına da izin verildi. Bunlardan en ilgi çekeni, aile işletmeciliği şeklinde çalışan pansiyon ve restoranlar. Kübalılar, evlerinin bir bölümünü turistler için konaklama yeri veya “paladar” adı verilen yemek salonları haline getirebiliyorlar. Buralar, bir yabancı için de Küba kültürünün en iyi gözlemlenebileceği yerler aynı zamanda. Önceden çiftçiler ürünlerinin neredeyse tamamını devlete vermekle yükümlüyken, şu an bir kısmını direk olarak tüketiciye de satabiliyorlar. Bazılarıysa taksi şoförlüğünü seçerek, devletin ücreti belirlemediği, serbest işleyen bir kazanç elde edebiliyorlar. Bu girişimler, pek çok aileyi ekonomik açıdan eskiye oranla rahatlatmış.
2008 yılında Fidel Castro’nun görevi kardeşi Raul’e bırakmasıyla ülkede liberalleşme biraz daha ivme kazandı elbette. Özellikle ABD ve Avrupa’yla olan ilişkilerde yaşanan düzelme ada ülkesini yeni bir döneme sokuyor diyebiliriz. Ancak bunun hızlı bir süreç olmayacağı kesin. Bu değişimlerin hızlı olmamasının sebebi siyasi olduğu kadar da kültürel. Sıcakkanlı Latin Küba halkı, yoğun çalışma kültürünü pek fazla benimsemiyor. Komünizmin getirdiği statik düzenin de etkisiyle, sabit tempolu hayata alışkın olan Küba halkı, çıkış yolu ararken, kendileri açısından da bir sınava girecekler desek yanlış olmaz.
Küba’nın en ikonik yapıtlarından biri olan El Capitolio. Küba Devrimi’ne kadar Kongre binası olarak kullanılan, fakat devrimle beraber dağıtılarak bu işlevini kaybeden El Capitolio, Raul Castro döneminde parlamento binası olarak kullanılmak üzere restore ediliyor.
Küba’nın değişim beklediği alanlardan biri de teknoloji. Ülkede internet kullanımı şu an oldukça kısıtlı. Kübalıların sadece % 5’i evlerinde internet bağlantısına sahip. Geri kalanı ise kentin belirli yerlerine kurulan wifi noktalarına ulaşmak zorunda. Oteller, bazı parklar gibi kamusal yerlerde cep telefonlarıyla internete girmeye çalışan yerli ve turist onlarca insana rastlıyorsunuz. ABD Başkanı Barack Obama, Küba ziyareti sırasında Google ile özel bir anlaşma yapılarak internet kullanımının daha da yaygınlaştırılacağını söylemişti. Kübalılar bunu dört gözle beklerken, hangi gelişmeler yaşanacağını önümüzdeki aylar göreceğiz.
Enerji konusu da Küba’nın önünde aşması gereken noktalardan birisi. Küba’nın faydalanabildiği enerji kaynakları kısıtlı.Venezuelalı Hugo Chavez’in petrol yardımları sayesinde Küba hükümeti bugüne kadar önemli bir külfetten kurtulmuş oluyordu. Ancak içeride sorunlar yaşayan ve son seçimlerde sosyalist hükümetin yenilgi aldığı Venezuela’nın artık Küba’ya eskisi gibi destek olamayacağı giderek aşikar.
Küba, aslında kendi topraklarında petrol olduğunu iddia etmekte, ancak bunu çıkartacak büyük firmalar yatırıma yanaşmadığı için ada ülkesi bu imkandan faydalanamıyor. Yabancı şirketler komünist Küba’nın devletçi politikalarından çekindiği için ve tabii ki de ambargodan dolayı ülkeye giriş yapamıyor. Dolayısıyla Küba, ekonomisini canlandırabilmesi için reformlar yaparken farklı ülkelerle de iyi geçinmek zorunda.
Havana’nın eski merkezinde dolaşırken çiçekçi kadınlar hemen ilginizi çekiyor.
Biraz da Küba halkından bahsedecek olursak, burası çok sakin ve huzurlu bir ülke. İnsanlar kavga etmiyor ve çok yoksul olmalarına rağmen oldukça neşeliler. Suç oranları çok düşük. İstediğiniz saatte sokağa çıkıp dolaşabiliyorsunuz. Havana sokaklarında birbiriyle sohbet eden, domino oynayan ya da müzikle dans eden insanlarla karşılaşıyorsunuz. Turistlere karşı çok cana yakınlar ve sizi hemen içlerine kabul ediyorlar. Oldukça da cömert olduklarını söylemeliyim.
Latin kültüründen kişisel olarak pek çok şey öğreniyorsunuz. Pozitif düşünce, insanları sevme ve mutlu yaşama. Güney Amerikalı siyasetçi Arturo Jauretche’nin sözü bu kültürü anlatıyor: “Mutsuz toplumlar kazanamazlar. Bu yüzden ülkemiz için savaşmaya neşeyle geldik. Hiçbir büyük iş, üzüntüyle gerçekleştirilemez.” Küba’dan, Adios…
Devrim Meydanı’nda yer alan büyük Che portresi ve onu tamamlayan “Hasta la Victoria Siempre” sözü (“Zafere Kadar Daima”)
Küba değişim süreciyle eski nostaljik ruhunu kaybedecek mi?
Havana’nın sembolik yerlerinden Malecon sahil yolu. Burası sizlere Kübalı ünlü müzik grubu Buena Vista Social Club’ı hatırlatıyor olabilir.
Capitolio ve önünden geçen arabalarla bu nostaljik fotoğrafı çekilmeden edemezdim.
Karayip Denizi ve Havana
Devrimci Che’nin portreleri Havana’yı önemli ölçüde tanımlıyor.
Diğer Küba fotoğrafları için İnstagram sayfamı takip edebilirsiniz: https://www.instagram.com/kvncsagr/.
Kıvanç SAĞIR
