Necmettin Erbakan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümü öğretim üyesi ve Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Latin Amerika uzmanı olan Dr. Segâh Tekin’in doktora tezinden derlenen ve Der Yayınevi tarafından basılan Brezilya Dış Politikası: Gelenek ve Değişim adlı kitap, Türkiye’deki Latin Amerika Çalışmaları alanında yaşanan bir boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Kitap, Brezilya’nın Güney Amerika politikasını, ülkenin bölgesel güç konumu çerçevesinde ele almaktadır. Yazarın Brezilya’da gerçekleştirdiği akademik incelemeler ve mülâkatlar ile Portekizce ve İspanyolca kaynaklara dayanılarak hazırlanan doktora tezinin kısaltılmış versiyonu olan bu çalışma, rol teorisi perspektifinden Brezilya’nın 21. yüzyılda neden ve nasıl dünya siyasetinde giderek etkinliği artan aktörlerden biri haline geldiğini, ülke içi sorunlar ile küresel ve bölgesel rekabetin dış politikayı nasıl etkilediğini, Brezilya’nın komşuları ile ilişkilerini ve Brezilya’nın bölgesel güç konumunun bir projeye dönüşümünü incelemektedir. Çalışma, TÜBİTAK BİDEB 2211 Yurtiçi Doktora Bursu ve YÖK Yurtdışı Doktora Araştırma Bursu ile desteklenmiştir. Yazar, YÖK Bursu ile Brezilya’da São Paulo Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde (USP-IRI) 6 ay süre ile misafir araştırmacı olarak bulunmuştur. Bu süre içinde, Brezilya ve Güney Amerika üzerine çalışan akademisyenlerin yanı sıra, siyasetçiler, Türk ve Brezilyalı diplomatlar, sendika yöneticileri ve sivil toplum temsilcileri ile São Paulo’da ve başkent Brasília’da mülâkatlar yapmış ve onların görüşlerini almıştır. Mülâkatlar arasında iki isimle yapılanlar ise özellikle dikkat çekmektedir. İlki, Brezilya dış politikasında 2003 sonrasında gerçekleşen değişimin mimarlarından olan ve Türkiye-Brezilya- İran tarafından hazırlanan Tahran Deklarasyonu’nun ortaya çıkışında önemli rol oynayan Celso Amorim’dir. Amorim, Lula da Silva döneminde Dışişleri Bakanı ve Dilma Rousseff döneminde Savunma Bakanı olarak görev yapmıştır. Türkiye’yi yakından tanıyan ve mülâkatta ülkesinin Türkiye ile ilişkisini “Biz fenomen ikizleriz” sözleri ile ifade eden Amorim, çalışmaya Brezilya’nın dış politika hedefleri ve özellikle de ülkesinin Güney Amerika’ya bakışı hakkında yaptığı değerlendirmelerle önemli katkılar sunmaktadır. İkinci isim ise Fernando Henrique Cardoso döneminde Dışişleri Bakanlığı yapmış olan hukuk profesörü Celso Lafer’dir. Esasında Cardoso dönemi, halefi Lula ile daha görünür hale gelen ve ülkenin ekonomik büyümesinin yolunu açan reformların ve aynı zamanda Brezilya’nın Güney Amerika’ya yönelik liderlik projesinin başlatıldığı yıllardır. Bu nedenle, Lafer’in görüşleri, Cardoso ve Lula dönemleri arasındaki benzerlikleri ortaya koymak ve Lula dönemine eleştirel bakışı sağlamak noktasında çalışmaya önemli katkı sunmuştur.
Brezilya Dış Politikası: Gelenek ve Değişim
212 milyonluk nüfusuyla dünyanın 5. en büyük (kalabalık) ülkesi olan Brezilya, Portekiz’den bağımsızlığını kazandığı 19. yüzyıldan bu yana “geleceğin ülkesi” olarak nitelendirilen bir büyük güç adayıdır. Özellikle 2000’li yıllarda izlediği dış politika ise, bu ülkeyi; artan diplomatik etkinliği, uluslararası işbirliklerindeki öncü tutumu, yükselen ekonomiler arasındaki yeri, BM Güvenlik Konseyi’ne üyelik hedefi ve Güney Amerika bütünleşmesine verdiği önem ile başta Latin Amerika ve Afrika ülkelerine yönelik olmak üzere Güney-Güney işbirliği çerçevesinde sağladığı destekler ile önemli bir dış yardım donörü haline gelmesi ile daha da dikkat çekici hale getirmiştir. Bu süreçte, Brezilya, dış politika hedeflerini; gerek küresel, gerekse de bölgesel alanda maddi ve yumuşak güç unsurlarından yararlanarak etkin bir dış politika yürütmeye ve Güney Amerika’daki coğrafi, demografik ve ekonomik üstünlüğünü bir liderlik projesine dönüştürmeye yönelik olarak belirlemiştir. Diğer taraftan, Brezilya, 2016’dan itibaren Başkan Rousseff’in görevden alınması ve ardından eski Devlet Başkanı Lula’nın hapse girmesi gibi ülkenin dış politika açılımlarını ve küresel imajını olumsuz etkileyen bir döneme girmiştir. Büyüyen ekonomisi ve zengin doğal kaynaklarının karşısında, ülke içinde yolsuzluklar, siyasal anlaşmazlıklar, sosyo-ekonomik eşitsizlikler ve şiddet gibi çeşitli sorunlarla karşı karşıyadır. Bu çerçevede, rol teorisi perspektifinden Brezilya’nın bölgesel güç konumunu değerlendiren kitap, ülkenin 2000’lerdeki “yeni dış politika” yaklaşımını, ülkenin geleneksel dış politika çizgisi ile karşılaştırmaktadır. Ardından bölgesel güç olma hedefinin, ülkenin Güney Amerika politikası ve bölgesel örgütler ile ilişkilerin yanı sıra ülkenin ikili ve çok taraflı ilişkilerine nasıl yansıdığını değerlendirmektedir. Bu özellikleri ile çalışmadan hem Brezilya’nın, hem de Güney Amerika’nın kısa siyasi tarihini okumak ve özellikle MERCOSUR, UNASUR ve CELAC hakkında bilgi edinmek için faydalanılabilir.
Dr. Segâh Tekin
Kitap, bir Türk yazar tarafından Brezilya dış politikası hakkında alan araştırmasına ve Portekizce ve İspanyolca birincil kaynakların kullanılmasına dayanarak yazılmış öncü çalışmalardan biridir. Brezilya çalışmalarının Türkiye açısından önemine baktığımızda ise, son yıllarda artan ilişkilere rağmen, Türkiye’de gerek Güney Amerika genelinde, gerekse de Brezilya özelinde yapılan ampirik çalışmaların kısıtlılığı görülmektedir. Oysa ki, her iki ülke de 20. yüzyıl boyunca benzer siyasal ve ekonomik deneyimler; siyasal istikrarsızlık, terör, askeri darbeler, ekonomik krizler ve sosyo-ekonomik eşitsizlikler gibi sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Ayrıca Türkiye’nin Güney Amerika’daki en büyük ticaret ortağı da Brezilya’dır. Kitap, konuya ilgi duyanların yanı sıra, özellikle yüksek lisans ve doktora öğrencileri ile alana yönelik çalışmak isteyen akademisyenlere yararlı olacaktır.
Kitabı almak isteyenler için linkler;
