Fransa’nın Ermeni politikalarına bakış açısı, tarihsel süreçte birçok Cumhurbaşkanı tarafından “sözde Ermeni soykırımının tanınması” şeklinde tezahür etmiştir. Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy ve François Hollande dönemlerinde, hem Cumhurbaşkanları özelinde, hem de ulusal meclisler tarafından destek gören Fransa’nın Ermenistan politikaları, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron döneminde de desteklenmeye devam etmiştir. 1998 tarihinde Fransız Ulusal Meclisi’nden 1915 olaylarının “Ermeni soykırımı” olarak tanınması kararının geçirilmesi ve kararın Fransız Senatosu’nun 7 Kasım 2000 tarihli oturumunda kabul edilmesiyle[1] başlayan süreç, günümüze kadar süregelmiş ve Türkiye-Fransa ilişkilerini çok olumsuz şekilde etkilemiştir.
Öncelikle Emmanuel Macron, Cumhurbaşkanlığı seçimleri ikinci tur seçim kampanyasına 24 Nisan 1915 olaylarını anma etkinliğine katılarak başlamış ve etkinlikte yaptığı konuşmada “Ermeni soykırımının dünyada tanınması için mücadele vereceğini” açıklamıştır[2]. 1915 olaylarının sembol isimlerinden gösterilen Ermeni müzisyen Gomidas’ın heykeline çiçek bırakarak Ermenistan’a desteğini gösteren Macron, Türkiye- Fransa ilişkilerinde sözde soykırım meselesinin sorunlu bir ayak olacağının sinyallerini vermiştir.
Cumhurbaşkanı seçildikten sonra da, Macron, Ermeni meselesine verdiği desteği devam ettirmiştir. 31 Ocak 2018’de Fransa’daki Ermeni diyasporasının çatı örgütlenmesi olan Ermeni Örgütleri Koordinasyon Konseyi’nin (CCAF) yemeğine HDP’nin Ermeni kökenli milletvekili Garo Paylan’la birlikte katılan Fransız Cumhurbaşkanı Macron, burada yaptığı konuşmada, “Ermeniler için adalet ve tanınma konuları Fransa hükümeti olarak bizim mücadelemizdir. Ulusal takvime soykırım meselesini de ekleyerek hafızamıza öncülük ediyoruz. Önümüzdeki aylarda ulusal meclise “Ermeni soykırımı” meselesini tanıtmak için çabalayacağız.”[3] şeklinde düşüncelerini belirtmiştir.
Bir sene sonra, 2019 senesinde ise, Macron, 1915 olaylarının yıldönümü olan 24 Nisan’ı “Ermeni Soykırımı’nı Anma Günü” ilan ettiğini; zira Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Ermenilerin 1915 olayları sırasında acımasızca öldürüldüğünü[4] dile getirerek, Türkiye-Fransa arasındaki hâlihazırda sorunlu olan ilişkileri daha da germiş ve Ermenistan yönetiminin de takdirini kazanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın’ın, bu karar sonrası Macron’un açıklamasını kınadıklarını ve kararın Türkiye açısından hiçbir hükmünün olmadığını vurgulaması, ayrıca birçok Türk bürokratın karara tepki gösteren duruşu, bu meselenin Türk-Fransız ilişkilerine zarar veren en önemli konulardan birisi olduğunun açık bir göstergesidir. Nitekim Macron’un en etkili seçim vaatlerinden olan “sözde Ermeni soykırımı”nın desteklenmesi, bu konuda diğer Cumhurbaşkanlarından farklı bir tutum göstermediğinin ve hatta bu konuda daha ileri bir adım attığının ispatı niteliğindedir.
Fransa, soykırıma dayalı tarihsel Ermeni tezlerinin yanı sıra, Azerbaycan toprağı olan Dağlık Karabağ’ın Ermeniler tarafından işgaline de destek vermektedir. Kasım 2020 yılında Fransız Senatosu, sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ni tanıyan bir kararı da onaylanmıştır. Kararda, Fransa’nın Ermenilere insani yardımda bulunması ve Azerbaycan tarafından Dağlık Karabağ’da işlenen “savaş suçlarına” ilişkin uluslararası soruşturma açılmasını talep etmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca Ermenilere ait dini ve kültürel mirasın koruması gerektiğinin altı çizilen kararda, Dağlık Karabağ’da yerlerinden edilen kişilerin evlerine geri dönebilmesine yardım edilmesi gerektiği vurgulanmıştır.[5] Bu kararla birlikte, Fransa’nın, Dağlık Karabağ konusunda Ermenileri “mağdur”, Azerbaycan’ı da “katliamcı bir devlet” olarak lanse ederek uluslararası toplumun desteğini almayı amaçladığını tahmin etmek zor değildir. Fransa Dışişleri Bakanlığı, Senato’nun kararının Fransa’nın genel politikalarını yansıtmadığını açıklasa da, Fransa’nın tarafsız arabulucu rolünü uluslararası düzlemde yeniden kabul ettirebilmesi kolay olmayacaktır. Bu konuda Fransa Uluslararası ve Stratejik İlişkiler Enstitüsü Başkan Yardımcısı Didier Billion, Fransa’nın tarafsız olması gereken arabuluculuk rolüne rağmen Karabağ meselesinde “Ermeni davasını savunarak” oyun dışında kaldığını belirtmiştir.[6] Bu minvaldeki açıklamalar, Fransa’nın uluslararası imajına zarar vermektedir.
Bunun yanı sıra, Cumhurbaşkanı Macron, Eylül 2020’de yaptığı bir açıklamada yine Dağlık Karabağ konusundaki Ermenistan yanlısı tutumunu alenen ortaya koyarak “Fransa, Türkiye’nin Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan tarafından yeniden fethetmesinden yana olan savaş yanlısı mesajlarından endişe duymaktadır. Dağlık Karabağ’da Azerbaycan kontrolünü kabul etmeyeceğiz.”[7] sözlerini kullanılmıştır. Bu noktada, Macron, Doğu Akdeniz meselesinde olduğu gibi hem Türkiye’yi sert ve tahrik edici bir üslup kullanmakla suçlamış, hem de sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ni Azerbaycan kuvvetlerinden koruyacaklarının altını çizmiştir.
Fransız hükümeti, Birleşmi Milletler (BM) kararlarıyla Ermenistan tarafından haksız şekilde işgal edildiği tescil edilen Karabağ’da, Ermenilerin ilan ettiği bağımsızlık kararının uluslararası arenada tanınması için Ermenistan ve Karabağ Ermenileri tarafından Fransa içinde bazı faaliyetlerin yürütülmesine de izin vermektedir. Yürütülen bu faaliyetler kapsamında sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin Ermeni Devlet Başkanı Bako Sahakyan, Fransa’nın Villeurbanne kentinde düzenlenen “Fransa’da Karabağ Günleri” adlı etkinliklere katılmış ve Fransa Ulusal Meclisi’nde düzenlenen Fransa-Karabağ dostluk grubu üyeleriyle bir araya gelmiştir.[8]
Fransa’nın Ermeni iddialarına bu derece sahip çıkmasının sebeplerine baktığımızda; bunlar arasında ilk nedenin Fransa’da yaşayan yaklaşık 700-800 bin Ermeni’nin tatmin edilerek, seçimlerde bu kişilerin oylarının kazanılması ihtiyacından kaynaklandığı tahmin edilebilir. Fransa’nın çok kültürlü ve özgürlükçü yapısına istinaden, birçok din ve etnik kökenden insanın bu ülkede yaşayıp örgütlendiği gibi, çok sayıda Ermeni’nin de Fransa’da mevcudiyetini koruduğunu ve Fransız politikacıların Ermeni yanlısı tavırlarına gösterdiği sempati ile ciddi bir oy potansiyeli yarattığını öngörebiliriz.
Bir başka sebep ise, Fransa’nın, özellikle Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) üyelik sürecinde tam üyeliğini zorlaştırmak adına bir takım koşullar dayatması; bu bağlamda sözde Ermeni soykırımının Türkiye Devleti tarafından tanınmasını da Türkiye’nin AB üyeliği için elzem bir şart olarak öne sürmesidir. Türkiye her ne kadar sözde soykırımı tanımayacağını tüm uluslararası platformlarda dile getirse de, Fransa da Türkiye’nin geri adım atmayacağını bildiği için bu şartı sürekli sıcak tutmakta ve Türkiye’nin AB üyeliğine karşı koz olarak kullanmaktadır.
Sonuç olarak, Fransa, geleneksel olarak sürdürdüğü Ermeni yanlısı politikalarını Emmanuel Macron döneminde de sürdürerek, aslında bunun kişisel bir politika değil, Fransız müesses nizamının kararlı bir tutumu olduğunu göstermiştir. Gerek sözde Ermeni soykırımı, gerekse de Dağlık Karabağ konularında Fransa’nın göstermiş olduğu Ermeni yanlısı tutum, bu ülkenin Ermenistan konusundaki hassasiyetini gözler önüne sermiştir. Bu hassasiyet, konuya Paris merkezli olarak yaklaşınca, Fransa’da azımsanmayacak sayıda olan Ermeni vatandaşların ve aktif olarak örgütlenen Ermeni lobilerinin desteğinin kazanılması bağlamında çıkar odaklı bir siyasa olarak görülebilir. Ayrıca Ermeni meselesi, Türkiye’nin AB üyeliğinin tıkanması yönünde de Fransa tarafından her platformda ve yasal zeminde ortaya sürülen bir gerekçedir. Fakat uluslararası siyasi gözlemciler, bu konuda Fransa’nın taraflı bir tutum sergilediğini ve tarafsız büyük bir devlet olarak bu konuda hanesine eksi puan yazıldığını vurgulamaktadır. Nitekim Fransa’nın bu tutumundan geri adım atmadığı sürece, Türkiye- Fransa arasındaki siyasi ilişkilerin de zarar göreceği muhakkaktır. Ayrıca, Fransa’nın Ermeni yanlısı tutumu, bu ülkenin Azerbaycan’la olan ilişkilerini de olumsuz yönde etkilemektedir. Türkiye ile ilişkiler konusunda iyi bir başlangıç yapan Cumhurbaşkanı Macron ise, bu konuda ne yazık ki oldukça katı bir tutum takınmış ve Türkiye ile ilişkilerin düzeltilmesi kolay olmayan bir çizgiye evrilmesine neden olmuştur.
Dr. Eren Alper YILMAZ
[1] Taşçıoğlu, Ömer Lütfi (2018), “Fransa’nın Cumhuriyet Döneminde İzlediği Politikalar ve Bu Politkaların Türkiye İle İlişkilerine Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), ss. 129-147.
[2] Sputnik Türkiye (2017), “Fransa cumhurbaşkanı adayı Macron: Ermeni Soykırımı’nın dünyada tanınması için mücadele vereceğim”, Erişim Tarihi: 04.02.2021, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/avrupa/201704251028215663-fransa-cumhurbaskani-adayi-macron-ermeni-soykirimi/.
[3] Asbarez (2018), “Macron, Paylan Invigorate French-Armenian Community During Gala”, Erişim Tarihi: 04.02.2021, Erişim Adresi: http://asbarez.com/170145/macron-paylan-invigorate-french-armenian-community-during-gala/.
[4] BBC (2019), “Fransa Cumhurbaşkanı Macron 24 Nisan’ı ‘Ermeni soykırımını anma günü’ ilan etti”, Erişim Tarihi: 04.02.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47140058.
[5] Sputnik Türkiye (2020), “Fransız Senatosu Karabağ’ın bağımsızlığını tanıdı”, Erişim Tarihi: 04.02.2021, Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/avrupa/202011251043290140-fransiz-senatosu-karabagin-bagimsizligini-tanidi/.
[6] France24 (2020), “France struggles to retain Karabakh sway after Armenia defeat”, Erişim Tarihi: 04.02.2021, Erişim Adresi: https://www.france24.com/en/live-news/20201127-france-struggles-to-retain-karabakh-sway-after-armenia-defeat
[7] Daily Sabah (2020), “We won’t accept Azerbaijani control in Nagorno-Karabakh, Macron says”, Erişim Tarihi: 05.02.2021, Erişim Adresi: https://www.dailysabah.com/politics/diplomacy/we-wont-accept-azerbaijani-control-in-nagorno-karabakh-macron-says.
[8] Armedia (2017), “Bako Sahakyan Had a Meeting at the French National Assembly”, Erişim Tarihi: 05.02.2021, Erişim Adresi: https://armedia.am/eng/news/54630/bako-sahakyan-had-a-meeting-at-the-french-national-assembly.html.
