Yemen’de iktidarın önemli bir bölümünü elinde tutan Husi güçleri tarafından İsrail’in Gazze Şeridinde Hamas’a yönelik başlattığı ancak sivillerin katliamına dönüşen eylemlerine karşı tepki olarak Aden Körfezi ve Kızıldeniz’de ticari gemiler odağında birtakım dikkat çekici eylemler gerçekleştirilmiştir. Bu eylemlerin etkisi küresel seviyede hissedilirken, otuza yakın ticari gemi hedef alınmıştır (Görsel 1). Gelişmeler karşısında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nden 10 Ocak 2024 tarihinde Husi güçlerine yönelik karar çıkarılarak müdahalenin dayanağı sağlanmıştır.[1] Gazze Şeridinde halen devam eden insan hakları ihlallerine yönelik herhangi bir tepki vermeyen ABD ve İngiltere, buna karşın ekonomik gerekçelerle Kızıldeniz ve Aden Körfezi’nde çıkarlarını korumak için Husi eylemlerine sert güçleriyle müdahale etmiştir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla da yapılan askeri harekâtın geniş bir meşruiyetle icra edildiği izlenimi verilmiştir.
Görsel 1. Kızıldeniz ve Aden’de Ticari Gemilere Yönelik El Koyma Eylemleri[2]
ABD ve İngiltere’ye ait uçaklar tarafından 12 Ocak 2024 tarihinde Yemen’in en önemli kentleri Sana, Taiz, Sada, Zemar ve Hudeyde uluslararası hukuka aykırı bir şekilde vurulmuştur. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nden çıkardıkları karar gereği Kızıldeniz ve Aden Körfezi’nde gemi seyir güvenliğini sağlaması gereken aktörler, egemen bir devlete çoklu saldırı düzenlemiştir.[3-7] Saldırıda askeri hedefler kadar üretim tesisleri de hedef alınmıştır. Başkent Sana’da uluslararası havaalanı yakınındaki Ed-Deylimi Hava Üssü vurulmuştur. Saldırı sonrasında hava üssünde çıkan yangın kısa sürede söndürülmüştür.[8] ABD Başkanı Joe Biden, kendi talimatıyla saldırının gerçekleştirildiğini ve gerekli görürlerse daha fazlasını da yapabileceklerini açıklamıştır. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak da, saldırıların rastgele değil, hedef gözetilerek yapıldığını belirterek gerekli ve orantılı bir eylemde bulunduklarını duyurmuştur.[9] Buna karşılık, Husi güçlerinden ise, bu saldırıların ağır bir bedeli olacağı vurgulanmıştır.[10] Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararında çekimser kalan Rusya ise, saldırıları uluslararası hukukun çiğnenmesi olarak değerlendirmiştir. İran da saldırıları kınamıştır.[11, 12]
Gazze Şeridinde yaşanan insan hakları ihlalleri karşısında dünya kamuoyunun dikkatini çekmek isteyen Husi güçleri, Bab’ül Mendep Boğazı’ndan geçen ticari gemilerden İsrail’e gidecek olanları alıkoymuştur (Görsel 2). Başta İsrail olmak üzere ABD ve İngiltere’nin çıkarları bu eylemlerden dolayı olumsuz bir şekilde etkilenmiştir. Gazze Şeridinde yaşanan ve 23 binden fazla insanın canını kaybettiği (çoğunluğu kadın ve çocuk siviller) orantısız saldırılar karşısında herhangi bir teşebbüste bulunmayan büyük güçler[13], ekonomik çıkarları söz konusu olduğunda ise derhal harekete geçmişlerdir. Uluslararası Görev Gücü olarak teşkil edilen askeri unsur vasıtasıyla Kızıldeniz ve Aden Körfezi’nin güvenliğini sağlamak yerine bizzat egemen bir devlete saldılar düzenlemişlerdir. Bu şekilde düzenlenen bir operasyona dair dikkat edilmesi gereken bazı çıkarımlar vardır.
Görsel 2. Bab-ül Mendep Boğazı ve Süveyş Kanalı Hattı[14]
Gazze Şeridinde insan hakları açıkça ihlal edilirken ve bu durum Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne yansımışken[15, 16], büyük güçler, kendilerinden beklenen tepkileri vermemişlerdir. ABD ve İngiltere, açıkça İsrail’in yanında yer alarak icra edilen askeri operasyona destek vermişlerdir. Bu durumda müttefiklik ilişkilerinin seyrinde insan haklarının çok büyük bir payının olmadığı görülmüştür. Yani dost bir unsurun insan haklarını ihlal etmesinde bir sorun görülmemektedir. İsrail’in Beyrut’ta gerçekleştirdiği saldırıda da aynı politik duruş sergilenmiştir. İran’a yönelik saldırıların da ABD ve İsrail tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Bu saldırıların tamamındaki ortak özellik ise, egemen devletlere yönelik olarak icra edilmeleri ve bu esnada uluslararası hukukun açıkça çiğnenmesidir. Bunların ardından Yemen’e yönelik düzenlenen hava saldırıları ise şaşırtıcı olmamıştır.[17] İnsan haklarını umursamayan devletler açısından ekonomik çıkarları büyük anlam ifade etmiştir. Ticaret gemilerinin rotalarını uzatması nedeniyle ekonomik ve zamansal kayba uğramalarını umursayarak bu yönde müdahaleci bir karar almışlardır. Kızıldeniz ve Aden Körfezi’nde güvenliği sağlamak yerine Yemen’in önemli kentlerine saldırı düzenlemişlerdir.[18-21] Buradaki asıl maksat Husi güçlerinin zayıflatılması ve sindirilmesidir.[22-24] Ancak Husiler, hedeflerinden kolaylıkla vazgeçmeyen bir meziyettedirler (Görsel 3).
Görsel 3. Başkent Sana’da ABD ve İngiltere’nin Saldırıları Protesto Edildi[25]
Sonuç olarak, Ortadoğu coğrafyasında 2023 yılının son çeyreğinden beri sistematik bir şekilde gerilimin tırmandırılması politikası izlenmektedir. İsrail’in insanlık dışı eylemlerine destek veren ABD ve İngiltere, buna karşı çıkan aktörlere karşı bizzat müdahalede bulunmaktadır. İnsan haklarının hiçe sayılmasına ses çıkarmazlarken, ekonomik çıkarları söz konusu olduğunda, bütün güçleriyle sertliğe ve şiddete başvurarak müdahale etmekten çekinmemektedirler. Ortadoğu coğrafyasında izlenen politikalar Büyük Ortadoğu ve Kuzey Afrika Projesi kapsamında devam etmektedir. Buna karşı duran aktörler ise, şimdilik Lübnan’da Hizbullah, Yemen’de Husiler ve İran rejimidir. Her bir aktörü hedef alarak düzenledikleri saldırılarla sindirmek isteyen büyük güçler, başta ABD ve gerekli olduğu yerlerde İngiltere’dir. Bu iki aktörün sürekli İsrail’in yanında duracağına şüphe yoktur. Zaman zaman kafa karıştırıcı açıklamalar yapsalar da, ortak hareket ederek Ortadoğu’da ilan ettikleri haritaları şekillendirmekten vazgeçmeyeceklerdir. Buna karşın, Yemen’de Husilerin yaptığı gibi direnç göstermek ve karşı politikalarla tepkisini göstermek ise uzun vadede şiddete maruz kalan aktörler bağlamında belki olumlu bir sonuca işaret edebilir. Ancak bölgedeki aktörlerin işlerinin kolay olmadığı da açıkça görülmektedir. Yine de, son durum bölgedeki aktörlerin icra edeceği politikaların ardından belli olacaktır. Büyük güçlerin kurmuş olduğu oyun ortada olsa da zor oyunu bozabilir. Husilerin gerçekleştirmek istedikleri politikanın özü de bundan ibarettir. Günümüzde İmam Yahya yaşamıyor olsa da, ruhu Yemen’de yaşatılmaktadır.
Dr. Mehmet EMİR
DİPNOTLAR
[1] BBC Türkçe. “BMGK’dan Kızıldeniz Kararı: Husilerin Saldırıları Acilen Durmalı”. https://www.bbc.com/turkce/articles/cyd0221g31yo (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[2] A. Bland ve B. McKernan. “Who are the Houthis and How did the US and UK Strikes on Yemen come about?”. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2024/jan/12/yemen-houthi-rebels-who-are-they-what-attacking-us-uk-airstrikes-red-sea-crisis (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[3] L. C. Baldor ve T. Copp. “US, British Militaries Launch Massive Retaliatory Strike against Iranian-backed Houthis in Yemen”. Associated Press. https://apnews.com/article/yemen-houthis-biden-retaliation-attacks-0804b93372cd5e874a0dd03513fe36a2 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[4] C. Kube ve T. Stelloh. “U.S. and Britain Launch Strikes against Houthi Rebel Targets in Yemen”. NBC News. https://www.nbcnews.com/news/world/us-britain-strikes-houthi-yemen-rcna133576 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[5] P. Stewart, I. Ali, ve M. Ghobari. “US and Britain Strike Yemen in Reprisal for Houthi Attacks on Shipping”. Reuters. https://www.reuters.com/world/us-britain-carry-out-strikes-against-houthis-yemen-officials-2024-01-11/ (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[6] T. Bowman. “U.S. and U.K. Strike Houthi Targets in Yemen”. NPR News. https://www.npr.org/2024/01/11/1223238786/us-strikes-houthis-yemen (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[7] AlJazeera. “World Reacts to US, UK Attacks on Houthi Targets in Yemen”. https://www.aljazeera.com/news/2024/1/12/world-reacts-to-us-uk-attacks-on-houthi-targets-in-yemen (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[8] Anadolu Ajansı. “ABD ve İngiliz Savaş Uçakları Yemen’e Hava Saldırısı Düzenledi”. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abd-ve-ingiliz-savas-ucaklari-yemene-hava-saldirisi-duzenledi-/3106661 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[9] TRT Haber. “ABD ve İngiltere, Yemen’de Saldırı Başlattı”. https://www.trthaber.com/haber/dunya/abd-ve-ingiltere-yemende-saldiri-baslatti-828356.html (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[10] E. Watson. “Houthis Vow to Keep Attacking Ships in Red Sea after U.S., U.K. Strikes Target Their Weapons in Yemen”. CBS News. https://www.cbsnews.com/news/us-uk-strike-yemen-to-retaliate-houthi-attacks/ (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[11] NTV. “İran, ABD ve İngiltere’nin Yemen’e Saldırısını Kınadı”. https://www.ntv.com.tr/dunya/iran-abd-ve-ingilterenin-yemene-saldirisini-kinadi,g8lV8AAmzUWL4Llk6PnLVw (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[12] Euronews. “ABD ve İngiltere’nin Yemen’deki Saldırılarına İran ve Rusya Tepkili, Suudi Arabistan ‘Kaygılı'”. https://tr.euronews.com/2024/01/12/abd-ve-ingilterenin-yemendeki-saldirilarina-iran-ve-rusya-tepkili-suudi-arabistan-kaygili (Erişim Tarihi:13.01.2024).
[13] M. Emir. “İsrail’in Gazze Operasyonu Bağlamında Değerlendirmeler”. Uluslararası Politika Akademisi. http://politikaakademisi.org/2023/12/13/israilin-gazze-operasyonu-baglaminda-degerlendirmeler/ (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[14] BBC Türkçe. “Havadan ve Denizden ‘Büyük Çapta’ Saldırı”. https://www.bbc.com/turkce/live/haberler-dunya-67954043/page/2 (Erişim Tarihi: 12.01.2024).
[15] S. Aksünger. “İsrail’in Gazze’deki İhlalleri Lahey’deki Uluslararası Mahkemeler Tarafından İncelenecek”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-in-gazzedeki-ihlalleri-laheydeki-uluslararasi-mahkemeler-tarafindan-incelenecek/3100963 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[16] Y. Feyzullah. “Uluslararası Ceza Mahkemesi, İsrail’in Gazetecilere Yönelik Suçlarını da Soruşturacak”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/uluslararasi-ceza-mahkemesi-israilin-gazetecilere-yonelik-suclarini-da-sorusturacak/3108160 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[17] M. Emir. “Lübnan ve İran’a Yönelik Saldırılar Hakkında Değerlendirmeler”. Uluslararası Politika Akademisi. http://politikaakademisi.org/2024/01/05/lubnan-ve-irana-yonelik-saldirilar-hakkinda-degerlendirmeler/ (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[18] BBC. “Canlı Anlatım”. https://www.bbc.com/turkce/live/haberler-dunya-67954043 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[19] Euronews. “ABD ve İngiliz Savaş Uçakları Yemen’e Hava Saldırısı Düzenledi”. https://tr.euronews.com/2024/01/12/abd-ve-ingiliz-savas-ucaklari-yemene-hava-saldirisi-duzenledi (Erişim Tarihi:13.01.2024).
[20] Sözcü. “ABD ve İngiltere’den Yemen’e Ortak Saldırı”. https://www.sozcu.com.tr/abd-ve-ingiltere-den-yemen-e-ortak-saldiri-p14795 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[21] Milliyet. “ABD ve İngiltere Yemen’de Husiler’i Vurdu!”. https://www.milliyet.com.tr/dunya/abd-ve-ingiltereden-yemene-hava-saldirisi-7062834 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[22] K. Knipp. “Yemen’deki Husiler kim, amaçları ne?”. DW. https://www.dw.com/tr/yemendeki-husiler-kim-ama%C3%A7lar%C4%B1-ne/a-67965509 (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[23] M. Georgy ve A. El Yaakoubi. “Yemen’s Enigmatic Houthi Leader is Fierce Battlefield Commander”. Reuters. https://www.reuters.com/world/middle-east/yemens-houthi-leader-whose-mountain-fighters-are-taking-global-powers-2024-01-12/ Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[24] A. Gordon. “Who Are the Houthi Rebels? Red Sea Attacks Result in U.S. and U.K. Strikes on Yemen”. The Time. https://time.com/6554861/yemen-houthi-rebels-history-cause-israel-hamas-war/ (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
[25] O. Liebermann, H. Britzky, N. Bertrand, A. Marquardt ve J. Hansler. “US and UK carry out Strikes against Iran-backed Houthis in Yemen”. CNN. https://www.cnn.com/2024/01/11/politics/us-strikes-houthis-yemen/index.html (Erişim Tarihi: 13.01.2024).
