Son zamanlarda Batı-Rusya ilişkilerinde meydana gelen değişiklikler hakkında sık sık konuşuluyor. Dünyanın büyük jeopolitik güçleri arasında belli çelişkilerin oluştuğu vurgulanıyor. Hatta bazı jeopolitik sorunlarla ilgili onların çatışmasının arttığından bahsedilir. Bu bağlamda dünyanın tanınmış stratejistlerinden Henry Kissinger’ın sözleri ilgi çekicidir. Biz onun son birkaç röportajından bazı noktaları analiz etmeye çalıştık.
Kiev’de Başlayan Devletçilik: Rusya’nın “Tarihi Hafızası”
“Newsweek” dergisinin yorumcusu Fareed Zakaria (Ferid Zekeriya) ABD Dışişleri Eski Bakanı Henry Kissinger ile “CNN” için röportaj yapmıştır. Konu Batı-Rusya ilişkileridir. Bunun anlamı, Ukrayna olaylarının jeopolitik içeriğine ilişkin fikirlerin dile gelmiş olmasıdır (Bkz.: Kissinger on Why Ukraine Matters to Putin / “Transcripts.cnn.com”, 2 Şubat 2014).
Röportajda H. Kissinger, genel olarak, jeosiyasetin birtakım ince hususlarına değindi ve bu düzlemde Rusya’nın yürüttüğü siyasetin karakteristiğini vermeye çalıştı. İlginçtir ki, Ukrayna olaylarını V. Putin’in Batı’nın Rusya’da olmasını öngördüğü darbenin “ön hazırlığı” olarak değerlendirdi (Bkz.: önceki kaynağa). Buradan, bütün olarak bakıldığında jeopolitik önemi olan birtakım sonuçlar çıkıyor.
Öncelikle, H. Kissinger açıkça itiraf ediyor ki, Ukrayna’da yaşananların asıl sebebi hiç de ülkenin iç durumu ile ilgili değildir. Burada başlıca rolü dış güçler oynuyor. Onlar ise somut olarak Batı (ABD ve Avrupa) ve Rusya’dır. Her iki büyük jeopolitik gücün Doğu Avrupa’daki çıkarları çarpıştı. ilginçtir ki, Kiev’e stratejik mahiyeti olan bir bölge olarak yaklaşırlar. Moskova ise bu meseleyi “hayati sorunu” olarak kabul ediyor. Sebep nedir ?
H. Kissinger’in fikrine göre, esas etken Kiev’in eski Rus devletinin merkezi olmasından ibarettir. O, bu konuda şöyle diyor: “Modern Rusya’nın oluşması Kiev’de başladı” (Bkz.: önceki kaynağa). Bu nedenle, her Rus için Ukrayna, Rusya tarihinin bir parçasıdır. Eğer bu tez doğruysa, o zaman Moskova’nın bu konuda etkinliğini Avrupa’nın neden hazmetmek istemediği anlaşılır. Anlaşılan, işte bu noktada jeopolitik çıkarlar öne çıkıyor. Tarihi gerçekliği arka plana atarak Batı, Doğu Avrupa’da kendi çıkarına jeopolitik düzen oluşturmaya çalışır. Bunu H. Kissinger da itiraf ediyor ve bir anlamda Avrupa’nın tutumunu destekler.
Fakat tüm bunlar Ukrayna’yı aslında ikiye parçalamıştır. Ülkenin batı eyaletleri Avrupa, doğu eyaletleri ise Rusya’nın değerlerini seçiyor. Şu anda bu farklılık siyasi düzlemde o derecede derinleşmiş ki, iç savaş tehlikesi meydana geldi. Tanınmış siyaset adamının görüşlerinden anlaşılıyor ki, gerçekte Ukrayna’da iki büyük jeopolitik gücün çıkarları çarpıştı. Tüm ihtilaflar da buradan kaynaklanıyor.
Zira, eğer V. Putin Kiev’de cereyan eden olayları, Moskova’da olacakların ön hazırlığı olarak görüyorsa, o zaman Kremlin Batı’nın saldırgan siyaset yürüttüğünden emindir. Anlaşılan, Dışişleri Bakanı S. Lavrov, Münih Konferansı’nda önceden planlanmış şekilde Ukrayna’ya ilişkin soruları yanıtlamaktan çekinmiştir ve Rusya’nın kendi çıkarlarını koruma hakkı olduğunu söylemiştir. Bazı uzmanlar da Moskova’nın davranışlarında yapaylıktan çok, devletçiliğin korunmasının ifade edildiğini bildiriyorlar.
Bu tezler ışığında H. Kissinger’in yukarıda vurguladığımız itirafı gündemi oldukça yansıtır. Bu bağlamda onun Obama yönetiminin yürüttüğü dış politikayı eleştirmesi de dikkati çekiyor. Uzman, Washington’un “uzun soluklu tarihsel gelişimi” yerinde tasavvur etmediği hakkında konuşuyor (Bkz.: önceki kaynağa). Böyle anlaşılıyor ki, H. Kissinger Batılı devletleri, Rusya politikasını modern taleplere uygun şekilde hazırlamamakla suçluyor. Her şeyden önce, bu siyaset sistemli değildir ve stratejik noktaları yeterince dikkate alamıyor.
Bunların yanında, Rusya’nın kendine has farklı yönleri vardır. H. Kissinger yazıyor ki, bu nedenle Rusya ile ilişkilerin kurulması “büyük sorundur”. Bu ülkenin siyasi bilincinde imparatorluk tınıları ayrıca yer alır. İmparatorluk olması gibi elde ettiği başarılar, davranışlarına özel bir içerik sağlar. Öte yandan, Çin’le komşu olması “stratejik bir felakettir”. Avrupa ile sınırları “tarihi olarak yeterince dayanıklı değildir”. Nihayet, Rusya İslam’la yoğun temas halindedir. Bu da “ideolojik bir felaket” oluşturur (Bkz.: önceki kaynağa).
Moskova’yı Sıkıştıran 4 Jeopolitik Faktör
Bunlar gösteriyor ki, Rusya’yı aslında 4 jeopolitik faktör sıkıştırıyor. Sonuçta, H. Kissinger’in belirttiği gibi, bu ülkeyi “kuşatma altındaki kale” durumuna düşürmek olmaz. Çünkü bu durumda Kremlin hemen güç sergiliyor. Tarihsel olarak, Rus yöneticiler topluma yönelik “dış tehlikeyi” şişirtir. Günümüzde ise V. Putin “güç gösterisi yapıyor”. Fakat Moskova unutmuyor ki, bu yolla jeopolitik zafer elde etmek günümüzde imkansızdır (Bkz.: Kelsey Brugger. Kissinger Speaks in Santa Barbara. Controversial Statesman Addresses Hot-Button Topics / “Santa Barbara Independent”, 10 Ekim 2013).
Neredeyse, ABD’nin Rusya politikasında yeni renkler görülebileceğinden bahsedilebilir. H. Kissinger’ın röportajlarında Moskova ile iş birliğine gayret gösterdiği hissedilir. Hatta bir röportajında Rusya ile ortak dil bulmanın mümkünlüğündən bahsetmiştir (Bkz.: Киссинджер: США и РФ могут выработать общие цели в спорных вопросах / “ИноТВ”, 10 Eylül 2013). Bunun için ise Batı, her şeyden önce Rusya’nın kendine haslığını siyasi bilinç düzeyinde kabul etmelidir.
Ancak mevcut aşamada iki tarafın birbirine tahammüllü yaklaşımı hissedilmiyor. Karşılıklı suçlamalar daha fazla yer alıyor. Bunun ne kadar süreceği bilinmiyor. H. Kissinger gibi ünlü bir diplomatın ve jeosiyasette yeri olan uzmanın görüşleri ise, Batı’daki durumu artık değişmek isteğinin güçlendiğini gösteriyor. Burada birkaç hususu vurgulamaya ihtiyaç duymaktayız.
Birincisi, H. Kissinger’in görüşlerinden, Amerika’nın dünya liderliğinden vazgeçmek niyetinde olmadığı anlaşılıyor. Sadece bu görevin nasıl yerine getirileceğiyle ilgili müzakereler yapılabilir ve tartışmalar yürütülebilir. ABD siyasi yaşamında son yıllarda bunu teyit eden süreçler süre gidiyor. Farklı jeopolitik kavramları savunan tanınmış diplomatlar, analistler ve siyasetçiler Washington’un dış politikasını yorumluyor.
İkincisi, ABD yavaş yavaş dünyada birkaç jeopolitik gücün liderliğini kabul etmeye doğru gidiyor. Bu sırada AB, Rusya ve Çin’i kendine rakip görüyor. Washington’un son jeopolitik adımları onu gösteriyor ki, Avrupa Birliği’ni etkisi altında tutmaya çalışıyor. Rusya ile iş birliğini, onu Çin’e karşı kullanmak için, önemsiyor. Aynı zamanda, Avrupa-Rusya Ortaklığı Amerika’nın aleyhine dönüşmemelidir.
Üçüncüsü, Washington hep uzak geleceğe hesaplı adım atıyor. Bu zeminde, bazı taktik eylemlerde birilerine taviz verebilir. Fakat hiçbir durumda stratejik amacından uzaklaşmaz ve onu kimseyle paylaşmak istemez.
Bütün bunlar Amerika’nın dünya liderliği hedefinin azaldığı hakkında fikir söylemenin zor olduğunu gösteriyor. Sadece bu iddianın biçimi değişti. Aynı zamanda, şu anda Rusya’ya karşı ABD’nin biraz kararsız olduğu hissedilir. Burada son zamanlarda Kremlin’in daha kararlı dış politika yürütmeye başlamasının rol oynadığını düşünüyoruz. Kremlin birtakım küresel jeopolitik sorunların çözümünü ciddi etkiliyor. Bu davranış Washington’da “kıskançlık” yaratabilir. Fakat artık bir gerçektir ki, Pekin ile Moskova da jeopolitik iddialarını kesin olarak ortaya koyabiliyor.
Anlaşılan, Ukrayna meselesine birçok şey bağlıdır. Rusya bu ülkeyi tarihinin bir parçası olarak görüyorsa, elinden gelen her yolla onu savunacak. Batı’nın da hedeflerinden döneceğini düşünmek yersiz olur. Demek ki, her iki taraf için şimdi Ukrayna’da cereyan eden olayların önemi büyüktür. Eğer Kiev’de yaşananlar Moskova’da olacakların gerçekten ön hazırlığıysa, o zaman küresel çapta jeopolitik bir felaket yaşanabilir. Unutulmamalıdır ki, Rusya dünyanın güçlü nükleer devletlerinden biridir. Böyle anlaşılıyor ki, H. Kissinger aslında olası küresel jeopolitik tehlikeler hakkında uyarıda bulundu. Bunu herkesten önce Washington’da görseydiler…
Kaynak: Newtimes.az
