SAN MARTİN VE GÜNEY AMERİKA’NIN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ – 1

upa-admin 11 Şubat 2013 5.408 Okunma 0

“İspanyol Amerikası’na bağımsızlık” fikrinin ortaya çıkışı

Jose de San Martin 25 Şubat 1778’de Arjantin’in bugünkü Corrientes vilayeti olan, dönemin Misiones bölgesinde doğar. Ailesi, Misiones’teki misyonerlerin kovulmasının ardından asker olan babası Juan de San Martin’in orada memur olarak görevlendirilmesiyle bu bölgeye gelmiştir. Daha sonra babasının görevine İspanya’da devam edecek olmasından dolayı, kısa bir süre Buenos Aires’te kaldıktan sonra 1783 yılında ailece İspanya’nın güneyindeki Cadiz şehrine giderler. Babasının İspanyol ordusundaki görevi sayesinde Jose de San Martin’in kendisi de çok erken yaşta orduya katılma hakkına sahip olur. 15 Temmuz 1789 tarihinde, yani Fransız Devrimi’nin patlak verdiği 14 Temmuz tarihli Bastille baskınından bir gün sonra İspanyol ordusuna kabul edilmiştir. Bastille Baskını’yla başlayan süreçle beraber Avrupa’da mutlak monarşi anlayışı sona ermiş ve artık halk egemenliği düşüncesi geçerli hale gelmiştir. San Martin’in Avrupa’da asker olarak tam da bu tarihlerde göreve başlamış olması, Güney Amerika’nın kaderini etkileyecek önemli bir tesadüftür. Zira o tarihler, İspanyol Amerika’sında da bağımsızlık düşüncelerinin ortaya çıkabilmesini sağlayan bir dönem olmuştur.

20 yılı aşkın süre Avrupa ve Kuzey Afrika’da kraliyet ordusunun mensubu olarak çok çeşitli savaşlarda yer alan Jose de San Martin bu sahalarda Fransızlar, İngilizler ve Portekizlilerle çarpışarak büyük tecrübe kazandı. Fakat asıl önemli olan, San Martin’in İspanyol kraliyet ordusunun 1808’de Fransız İmparator Napolyon’a karşı başlattığı bağımsızlık savaşında görev aldığı dönemdi. Napolyon, 300.000 kişilik Büyük Ordu’suyla İber Yarımadası’nın neredeyse tamamını işgal ederek İspanyolları güneydeki Cadiz şehrine sıkıştırmıştı. Bu esnada Cadiz’deki bir grup Amerikalı, okyanusun diğer yakasındaki kıtaları için bağımsızlık planları yapmaya başladılar. İspanya ortadan kalkmak üzereyken Amerika’yı İspanyol mağlubiyetinden korumak gerekiyordu. ‘Rasyonel Şövalyeler’ adında gizli bir cemiyet halinde toplanan bu gruba katılanlar arasında San Martin de vardı. Amaçları Amerika’ya dönerek orada ortaya çıkan devrimci yönetimleri kontrol etmek ve bağımsızlık hareketini kıta genelinde aktif hale getirmekti. Bu gizli cemiyet aslında Venezuela ve ABD’nin devrimcilerinden olan ve George Washington, Simon Bolivar, Napolyon Bonaparte gibi isimlerle yakın temaslarda bulunmuş Francisco de Miranda’nın 1797’de Londra’da kurduğu ‘Büyük Amerikan Birliği’ adlı masonik locanın İspanya’daki uzantısı sayılırdı. Bağımsızlık için doğduğu topraklara gitmeye karar veren San Martin, önce Londra’da Miranda ve fikirdaşlarıyla bir araya geldikten sonra Carlos Maria de Alvear ve Jose Matias Zapiola gibi devrimci arkadaşlarıyla beraber Amerika’ya doğru yola çıkar. Ve nihayet 1812 yılının mart ayında Buenos Aires’e varırlar.

O tarihte buradaki devletin adı Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri’dir. San Martin’in yarbay olan askeri rütbesi buradaki Birinci Üçlü Otorite hükümeti tarafından tanınır. Üçlü Otorite aynı zamanda San Martin’in Vatansever Ordu’yu yenileme önerisini de kabul eder ve kendisine özel bir süvari birliği oluşturması talimatı verilir. O dönemde Napolyon’un komutasındaki yenilmezliğiyle ünlü İmparatorluk Süvarileri’nin (Grenadiers a Cheval de la Garde Imperiale) gücünü bizzat kendisi de görmüş olan San Martin, buna benzer bir atlı birliğin kurulmasını ister. San Martin’in elit bir ordu düşüncesiyle kurduğu birliğin adı ‘Regimiento de Granaderos a Caballo’, yani Özel Süvari Alayı’dır. Süvarilere San Martin tarafından Avrupa’da uygulanan en modern taktikler öğretilir.

Esasında 1810 yılında gerçekleşen Mayıs Devrimi’nden bu yana geciktirilen bir bağımsızlık ilanı mevcuttu. Rio de la Plata’daki hükümet bir yandan bağımsızlık savaşları yapıyor fakat bir yandan da İspanyol kralına sadakatini açıkça sürdürüyordu. Bu ikilemi gören San Martin İspanya’daki Rasyonel Şövalyeler’in Buenos Aires’e gelen üyeleri Carlos Maria de Alvear ve Bernardo Monteagudo ile tekrar bir araya gelerek devrim planlarına başlarlar. Hükümet değişikliğini sivil yollarla başaramayan devrimciler 1812 yılının Ekim ayında San Martin’in atlı ordusunun hükümet meydanını işgal etmesiyle Birinci Üçlü Otorite’nin istifa etmesini sağladılar. Böylece devrimcilerle uyumlu İkinci Üçlü Otorite oluşturulur. Aynı yılın aralık ayında da bu hükümet bir kurucu genel meclis oluşturulmasının temelini atar.

San Lorenzo Muharebesi

O dönemlerde Rio de la Plata nehrinin hakimiyeti Montevideo’da konuşlandırılmış bir kraliyet filosuna aitti. Ancak Montevideo’da bir limandan ve bir filodan başka hiçbir şeyi olmayan İspanyollar erzak temin edebilmek için Parana ve Uruguay nehirleri üzerindeki kasabalara saldırıyorlardı. Kurduğu ordunun verimliliğini görmek isteyen San Martin bu saldırıları fırsat bilerek kendisinin Parana Nehri kıyılarına güvenlik amaçlı gönderilmesini sağlar. 3 Şubat 1813 günü nehir üzerinde San Lorenzo adlı kasabaya varınca kraliyet filosunun konumuyla ilgili haberler alır. San Martin burada kraliyetçileri yine bir soygun için karaya çıktıkları esnada sürpriz bir baskınla bozguna uğratır. Dönemin komutanları savaşları orduların arkasında koordine etmekteyken San Martin diğerlerinden farklı olarak askerleriyle yan yana savaşmıştır.

Çıktığı ilk savaşta 250 kraliyet askerine karşı 120 kişilik ordusuyla zafer elde eden San Martin büyük bir prestij kazandı. Avrupa’dan geldiğinde şüpheyle bakılan San Martin, bu galibiyetle Buenos Aires hükümetinin de güvenini kazanarak orduyu yenileme projesinin gerçekleşmesine izin verilmesini sağladı.

San Lorenzo Muharebesi’nin sonrasında yaşananlar bir sonraki yazımızda…

ANAHTAR SÖZCÜKLER

İspanyol Bağımsızlık Savaşı:

1808-1814 yıllarında İspanya ve Birinci Fransız İmparatorluğu arasında gerçekleşen savaşın adı. Bu savaşlar Napolyon Savaşları’nın İber Yarımadası’nda geçen kısmıdır. Napolyon Bonaparte’ın kardeşi Jose Bonaparte’ı İspanyol tahtına oturtmak istemesiyle ortaya çıkmıştır. İspanyolların yanında Portekizliler ve İngilizler de mücadele etmiştir. Bir ara Fransızların yarımadanın tamamına yakınını işgal ettiği savaş, Fransız ordusunun buradan kovulması ve savaş esnasında devrilen Kral 7. Fernando’nun yeniden tahta çıkmasıyla sonuçlanmıştır.

Büyük Ordu (Grande Armée):

Napolyon’un ordularına verilen ad.1812 yılında 600.000 kişiye kadar ulaşmış bir ordudur. Orduda Fransızların yanı sıra Hollandalı, Polonyalı, Avusturyalı, İtalyan gibi değişik uluslardan askerler de vardı.

Francisco de Miranda (1750 – 1816):

Venezuelalı siyasetçi, asker ve ideolog. Amerika kıtalarının özgürlüğünün öncüsü kabul edilir. Amerika Birleşik Devletleri ve Venezuela’nın bağımsızlıklarında ve Fransız Devrimi’nde yer alan Miranda, San Martin ve diğer Güney Amerikalı devrimcilerin bir araya gelmesine de yardımcı olmuştur.

Carlos Maria de Alvear (1789 – 1852):

Arjantinli asker ve siyasetçi. Bir süre İspanya’da orduda da görev yapan Alvear daha sonra San Martin’le Buenos Aires’e geri dönmüştür. 8 Ekim 1812 tarihinde Birinci Üçlü Otorite’nin devrilip ikincisinin kurulduğu devrimin San Martin’le beraber yöneticisi olmuştur. 1815 yılında Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri’nin yüksek yöneticisi (başkanı) olmuştur.

Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri (Las Provincias Unidas del Rio de la Plata):

1810 yılındaki Mayıs Devrimi’nden sonra Rio de la Plata Genel Valiliği’nin (Virreinato del Rio de la Plata) yerine ortaya çıkan devlete 1811 yılından itibaren verilen ad. Başkenti Buenos Aires idi. İlk başta krala bağlı olarak yönetilen bu devlet 9 Temmuz 1816 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiş ve 1831 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Rio de la Plata ismi, Buenos Aires ve bugünkü Uruguay arasındaki La Plata nehrinden gelir.

Birinci Üçlü Otorite (Primer Triunvirato):

23 Eylül 1811 ve 8 Ekim 1812 tarihleri arasında Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri’ni yöneten hükümetin adı. Feliciano Chiclana, Manuel de Sarratea ve Juan Jose Paso, bu hükümetin üçlü yöneticileridir. Daha sonra Paso’nun yerine Juan Martin de Pueyrredon geçmiştir. Kraliyete sadık bir politika sürdürmüştür. 1812 ekim ayında San Martin ve Alvear askeri güç kullanarak hükümeti düşürmüş ve İkinci Üçlü Otorite’nin kurulmasını sağlamıştır.

İkinci Üçlü Otorite (Segundo Triunvirato):

1812 Ekim Devrimi’nden sonra devrimcilerin desteğiyle kurulan Birleşik Eyaletler hükümeti. 31 Ocak 1814 tarihinde çözülerek yerine tek kişinin yönettiği ‘yüksek yöneticilik’ getirilmiştir.

Mayıs Devrimi:

25 Mayıs 1810 tarihinde İspanyol kralına bağlı Rio de la Plata Genel Valiliği’nin başkenti Buenos Aires’te meydana gelen, genel valiliğin (virreinato) yıkılıp yerine Birinci Cunta Hükümeti’nin geldiği devrimin adıdır. Genel valilik ortadan kalkmasına rağmen bağımsızlık ilan edilmemiştir. Mayıs Devrimi bugünkü Arjantin devletinin ortaya çıkış sürecinin başlangıcı olması yönüyle önemlidir.

Özel Süvari Alayı (Regimiento de Granaderos a Caballo):

Jose de San Martin’in 1812 yılında kurduğu atlı birliklerin adı. Bu elit ordu San Martin’in savaşlarına kilit rol oynamıştır. İlk olarak San Lorenzo Muharebesi’nde 120 asker olarak kullanılan Özel Alay, daha sonra yeni süvarilerin eklenmesiyle sayıca artmıştır. Günümüzde Arjantin devlet başkanlığının korumalığını ve birtakım protokol görevlerini üstlenmektedir.

San Lorenzo

Bugünkü Arjantin’de Parana Nehri üzerinde, Rosario şehri yakınlarında bir kasaba. San Martin önderliğindeki bağımsızlık savaşlarında ilk muharebe burada yapılmıştır.