“MESELE SADECE 20 CENTAVO DEĞİL”

upa-admin 26 Haziran 2013 4.506 Okunma 0

Brezilya yaklaşık bir aydır protesto olaylarıyla gündemde. Rio’dan Sao Paulo’ya, Manaus’tan Fortaleza’ya ülkenin dört bir yanına uzanan gösteriler halkı bir araya getirmeye devam ediyor. Şehir içi toplu taşıma fiyatlarındaki artışla kıvılcımlanan olaylar aslında ülkede uzun zamandır var olan sorunların bir patlaması olarak görülebilir. Bu yazıda Brezilya’da yaşanan olayların perde arkasıyla ilgili birkaç ayrıntıyı paylaşmak istiyorum.

Sao Paulo’da gösterilerin gelişimi

Öncelikle olayların gelişimini görmek için ülkenin en büyük şehri Sao Paulo’da yaşananlara kısaca bir göz atalım:

23 Mayıs:

Sao Paulo Belediye Başkanı Fernando Haddad ve Vali Geraldo Alckmin otobüs, tren ve metro biniş fiyatlarında artış olacağını duyurdular. Buna göre ücretler 3 realden 3.20 reale (günün kuruyla 2.70 TL’den 2.90 TL’ye) yükseliyordu.

2 Haziran:

Sao Paulo şehrindeki yeni toplu taşıma tarifeleri yürürlüğe girdi.

6 Haziran:

Ücret artışına karşı ilk protesto eylemi gerçekleştirildi. Eyleme 2.000 kişi katıldı.

7 Haziran:

5.000 kişinin katıldığı ikinci gösteriler gerçekleşti.

11 Haziran:

Üçüncü gösterilerde yine 5.000 kişi bir araya geldi. Göstericiler Sao Paulo merkezindeki caddeleri işgal ettiler.

13 Haziran:

5.000 kişinin katıldığı protestoların dördüncü gününe polis şiddeti karıştı. Bunun neticesinde 105 gösterici yaralandı.

17 Haziran:

65 bin kişi barışçıl bir şekilde şehrin sokaklarına döküldü.

18 Haziran:

50 bin kişi kent merkezindeki Sé meydanında toplandı. Belediye binası tahrip edildi, mağazalar yağmalandı.

19 Haziran:

Belediye başkanı ve vali toplu taşıma ücretlerinin tekrar 3 reale düşürüleceğini birlikte duyurdular. Aynı gün göstericiler ülkenin siyasetçilerine karşı cephe aldılar. Başta Devlet Başkanı Roussef’in partisi olan İşçi Partisi’nin üyelerini “siz toplumu bölmek istiyorsunuz” diyerek gösterilerden kovdular. Akşam saatlerindeyse 110 bin kişi meydanlara toplandı. Bu rakam Rio’da 300 bini, ülke genelinde ise milyonları bulmuştu.

Göstericilerin profili

“Sıfır bilet ücreti mi? Ben sıfır yolsuzluk istiyorum!”

Her ne kadar gösteriler ilk başta toplu taşımadaki ücret artışına karşı başlamış olsa da ülkenin önde gelen gazetelerinden Folha de Sao Paulo’nun yaptığı ankete göre göstericilerin yarısı protestoların asıl sebebini yolsuzluklar olarak gösteriyor. Aynı ankette ilginç ayrıntılar da var. Buna göre göstericilerin çoğunluğu 21 ile 35 yaşları arasında (%63), erkek (%60), yükseköğretim görmüş (%80) ve herhangi bir partiye bağlı değil (%70). Eylemcilerin yüzde 60’ı daha önce başka bir eyleme katılmış. Göstericilerin en çok kullandığı toplu taşıma aracı metro (%80). Bunu otobüs (%65), tren (%20) ve araba (%20) takip ediyor. Göstericilerin yüzde 46’sı toplu taşıma ücretinin en fazla 2 real, yani 1.80 TL olmasını istiyor. Movimento Passe Livre olarak dünya basınında yer alan ve toplu taşıma ücretsiz olmalı diyen Serbest Geçiş Hareketi ise yüzde 25’te kalıyor. Göstericilerin yüzde 60’ı kendini liberal veya çok liberal olarak tanımlarken yüzde 22’si muhafazakâr veya çok muhafazakâr olarak görüyor. Sao Paulo şehri genelinde muhafazakarların oranı liberallerden daha fazla olmasına rağmen gösterilerde çıkan bu rakamlar dikkat çekici. Ancak ülkede pek çok farklı konuda memnuniyetsizlik yaşandığı için eylemciler arasında geniş bir ideolojik çeşitlilik görmek de mümkün.

Şikayetler

Gösterilerin ilerlemesiyle bazı spesifik meseleler de protesto konusu oluyor. Bunlardan birisi PEC 37 olarak bilinen anayasa değişikliği. Brezilya Kongresi yeni bir anayasal düzenlemeyle Kamu Bakanlığı’nın suçları soruşturma yetkisini elinden alarak polise vermek için girişimde bulundu. Kamu Bakanlığı (Ministério Público) aslında bağımsız savcılardan oluşan ve yasama, yürütme ve yargıdan bağımsız hareket eden daimi bir kurum. Kuvvetler ayrılığında ülkenin “dördüncü kuvveti” olarak anılmakta. Kamu Bakanlığı kamu görevlileri ile siyasetçilerle ilgili soruşturmaları yürütüyor. Özellikle yolsuzluk, uyuşturucu trafiği, vergi kaçırma, kara para aklama gibi konularla ilgileniyor Göstericilere göre PEC 37 düzenlemesiyle beraber yolsuzlukların yapılması kolaylaşacak. Özellikle isimleri yolsuzluğa karışmış olan bazı senatörlerin bu durumdan faydalanacağı düşünülüyor.

Brezilya halkı için bir başka şikayet konusu ise, yüksek vergilere rağmen altyapı hizmetlerinin yetersiz olması. Bir yanda zenginliklere sahip bir ülke konumundayken diğer yanda havaalanları, toplu taşıma, eğitim, sağlık vs hizmetlerinde önemli eksiklikler olmasından yakınıyorlar. Otobüslerin kirliliğinden, düzenli işlememesinden, trenlerin insanlar için değil mal taşımacılığı için kullanılmasından, havaalanlarının gelen binlerce turiste yeterli olmamasından dert yanıyorlar. Hükümet Dünya Kupası’nın pek çok şeyi düzelteceğini söylemesine rağmen bunun gerçekleşmediğini söylüyorlar. Bazılarına göre Dünya Kupası sadece parası olanlara daha fazla para getireceğinden ülkedeki eşitsizliği daha da artıracak. Bazılarıysa Dünya Kupası için gelecek olanların güvenliğinden endişeli. Çünkü polisin gösterilerdeki tutumuna bakarak söylüyorlar ki, turnuva esnasında bir acil güvenlik durumu yaşanması halinde polis nasıl diyalog kuracağını bilemediğinden basit bir sorun kontrol edilemez hale gelebilir. Brezilya, özellikle turnuvanın düzenleneceği Rio şehri, güvenlik açısından gerçekten ciddi zaaflara sahip.

Dünya Kupası meselesi

Dünya Kupası aslında belki de yolsuzluklar konusunda en popüler gündemi oluşturuyor. Ülkede olayların en çok Dünya Kupası’nın düzenleneceği şehirlerde gerçekleşmesi tesadüf değil. Geçtiğimiz sene Aslı Pelit’in BBC Güney Amerika spor muhabiri Tim Vickery’yle yaptığı röportajda Vickery olayların arka planını şu şekilde gözler önüne seriyordu: “Şehirler dünya kupasına hazırlanırken neler yapılıyor? Cevabı çok kolay: Yetersiz! Çok çok yavaş! Brezilya’nın ev sahipliği yapacağı, resmi olarak 2007’nin ekiminde duyuruldu. Ama aslında bu durum 2003 yılının mart ayından beri biliniyordu. Brezilya’da yönetimde hep aynı eski isimler olmuştur. Bunu futbolda çok net bir şekilde görebiliriz. Ricardo Teixeira 1989’dan beri Brezilya Futbol Federasyonu CBF’nin başında. Onun gücünün temelini oluşturan eyalet federasyonlarının başındaki isimlerin birçoğu ise daha uzun zamandır görevdeler. Ve bu tanıdık isimlerin hepsi çok tartışmalıdır. Teixeira hakkında Brezilya Kongresi’nde futbolda yolsuzluk ve kötü yönetim yüzünden soruşturma açılmıştı. Yayınlanan rapor Teixeira’nın yargılanması tavsiyesinde bulunuyordu. Ancak tabii ki hiçbir şey olmadı. Teixeira’nın karşılaştığı ilk sorun, ev sahibi olacak kentleri seçmek istememesi oldu. Çünkü ona bu gücü sağlayan eyalet federasyonlarını küstürmek istemiyordu. Herkes ev sahipliği yapmak istiyordu. Kimseye “sizin şehrinizi istemiyorum” diyemezdi. Bunun kendisine destek kaybettireceğini biliyordu. Bu yüzden bu karar ilk defa FIFA’ya bırakıldı. 2014 Dünya Kupası’nın ev sahibi şehirlerini FIFA seçti. Tabii bu, sürecin daha çok vakit alması anlamına geliyordu. Neticede ev sahibi şehirler 2009’un mayısında açıklandı. 6 yıl harcanmış oldu. Bu 6 yıl ulaşım ve altyapı sorunlarını çözmekte kullanılabilirdi.

Brezilya’nın ev sahibi olacağı belli olduğunda Teixeira stadların özel sektör tarafından yapılacağını ifade etmişti. Ama hepsi lafta kaldı. Stadlara harcanan ve harcanacak paranın neredeyse tamamı kamu tarafından karşılanacak. Brezilyalı vergi mükellefleri zaten kayda değer bir yükün altında. Mimari bir kurum tarafından yakın zaman önce yapılan bir araştırma kullanılması söz konusu olan 12 stadyumdan 5’inin kupa sonrasında ekonomik olarak sürdürülebilir görünmediğini söylüyor. Yani para boşa gidecek. Bence bunlar sorulması gereken sorular. Sivil toplum ve basın federasyon yetkililerini ve hükümeti baskı altında tutmalı. Çünkü stadyumlara ne kadar fazla para harcanırsa vatandaşa gerçek getiriyi sağlayacak olan altyapı için geriye o kadar az kalıyor.

Dünya Kupası’nın organizasyonuyla ilgili canımı sıkan bir diğer nokta ise Güney Afrika’dan tamamen farklı olarak, sivil toplumun katılımının olmaması. Yerel düzenleme komitesinin başındaki isim Ricardo Teixeira. Yani hem futbol federasyonu hem de düzenleme komitesini yönetiyor. Komitedeki kilit yönetici de Teixeira’nın kızı. Yani Teixeira’nın küçük grubu. Brezilya’da iktidarı elinde bulunduran hep aynı eski isimler dediğim mesele bu.”

Ricardo Teixeira ve Lula da Silva

Brezilya Futbol Federasyonu Başkanı Ricardo Teixeira gerçekten de sık sık yolsuzluk ve rüşvet iddialarıyla gündeme gelmekteydi. Teixeira’yı efsane futbolcu Pele de 1993 yılından beri yolsuzlukla itham ediyordu. 1989’dan beri sürdürdüğü görevi 2012 yılının mart ayında bırakması kendisi hakkındaki iddiaların sona ermesine yetmedi. Öyle ki, 2012 temmuz ayında İsviçreli bir savcının raporunda, FIFA Yönetici Komitesi’ndeki görevi süresi boyunca Teixeira ve kayınpederi João Havelange’nın Dünya Kupası televizyon haklarıyla ilişkili olarak 41 milyon dolardan fazla rüşvet aldığını ortaya koymuştu. Teixeira’nın kayınpederi olan Havelange aynı zamanda FIFA’nın 24 yıl boyunca başkanı idi. Daha önce hiçbir spor idareciliği tecrübesi bulunmayan Teixeira’nın Brezilya federasyon başkanı seçilmesinde kayınpederinin payı olduğu iddia ediliyor.

Dilma Rousseff yeni öneriler getirdi

Gösterilere dönecek olursak, Devlet Başkanı Dilma Rousseff dün önce gösterileri başlatan Serbest Geçiş Hareketi’nin temsilcilerini kabul etti. Ardından valiler, belediye başkanları ve bakanlarla bir araya geldiği toplantıda Rousseff halkın değişim için sokaklara döküldüğünü ve onların taleplerine yanıtlar aradığını belirtti. Bu toplantıda yolsuzluğun “devlet için yüz kızartıcı suçlar (crime hediondo)” kapsamına alınmasını önerdi. Rousseff, katılımı genişleten derin siyasal reformlar yapacak kurucu bir meclisin oluşturulması için referandum yapılmasını da teklif etti. Devlet Başkanı ayrıca kent ulaşımı ve metrolar için 50 milyar real (yaklaşık 45 milyar TL) ek yatırım yapılmasına karar verdiğini, metroya şimdiye kadar yatırım yapmamış olmamalarının yanlış olduğunu ifade etti.

Tartışmalara yol açan bu gelişmelerin neler getireceğini önümüzdeki günlerde göreceğiz.