Fransa’dan bağımsızlığını kazandığı 1946 yılından bu yana inişli çıkışlı grafik sergileyen Suriye’nin Türkiye ile olan ilişkileri, son dönemde belki de hiç olmadığı kadar pamuk ipliğine bağlı ve geri dönüşü olmayan yolda seyretmektedir. Türkiye’nin yaklaşık 877 km ile en uzun sınıra sahip olduğu Suriye; Arap uyanışının yaktığı ateşin Esad hanedanlığını da içine almasıyla rejim muhalifleri ve Esad taraftarları arasında başlayan iç savaş süreci, meseleyi Rusya, İran, Çin’e karşılık NATO ülkelerini alarak bölgesel savaşa doğru yol almasına neden olmaktadır. Son olarak, İsrail’in bölgedeki askeri hareketliliği ve Güney Kıbrıs ile İsrail’in petrol arama faaliyetlerini kontrol etmek amacıyla keşif uçuşunda olan silahsız Türk jetini, uluslararası hava sahasında vurup düşürmesiyle Türkiye ile arasındaki gerginlik hiç olmadığı kadar savaşa yakın hissedilmeye başlandı.
“Şamgen” ortak vize uygulaması bölge barışının sağlanmasına yönelikti
Kısaca Türkiye-Suriye ilişkilerine yakın tarih perspektifinden değerlendirilecek olursa, Hafız Esad’ın ölmesiyle yerine geçen Beşar Esad döneminde Türkiye-Suriye ilişkileri çok yönlü diplomasi ve ekonomik-kültürel alanda karşılıklı güven zeminine oturmaya başlamıştı. Hiç şüphe yok ki bu süreci başlatan en önemli faktörlerden biri PKK elebaşısı Abdullah Öcalan’ın Türkiye’nin uyarıları neticesinde Suriye topraklarından sınırdışı edilmesiydi. Oğul Esad’ın devlet başkanlığı koltuğuna oturması ile birlikte ülkeler arası ticaret hacmi % 70 artarak 2 milyar dolar seviyesine ulaşmıştı. Suriye tarafından 2004 yılında Türkiye’ye düzenlenen resmi ziyaret ise anlamı büyüktü. Çünkü 1946 yılından beri ilk defa bir Suriye devlet başkanı Türkiye’yi ziyaret ediyordu. Ardından 2009 yılı itibariyle dostluk ve barış rüzgarlarınının estiği münasebetlerde, Türkiye ile Suriye’nin başını çektiği, içine Türkiye, İran, Suriye ve Irak’ı alan ortak vize uygulaması “Şamgen” ile bölgede komşu ülkeler arasında barış köprülerinin tesis edilmesi hedefleniyordu.
“Su”
Türkiye ile Suriye arasındaki ilişkilerin seyrine yön veren diğer unsurlardan biri “Su” meselesidir. Öyle ki, 1977 yılından itibaren su biriktirmeye başlayan Karakaya Barajı nedeniyle Suriye tarafına geçen Fırat nehrinin su miktarında azalma olması, Suriye’nin bu misilleme olarak ASALA militanlarına kendi topraklarında beslemesine neden olmuştu. Ayrıca GAP nedeniyle Suriye, yine “su” meselesi yüzünden PKK terör örgütünü koz olarak Türkiye’ye kullanmaya çalışmıştı.
Silahsız Türk jeti uluslararası hava sahasında düşürülmüştür
Son olarak silahsız Türk jetinin uluslararası hava sahasında vurulup düşürülmesi, Esad’ın “uluslararası terör” ile dünyaya göz dağı vermeye çalışmasının bir neticesi olarak değerlendirilmelidir. Uluslararası hukuk açısından bir ülkenin hava sahası tanımını Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı’nın açıklaması ile yapacak olursak; bir ülkenin hava sahası, bu devletin egemenliği altında bulunan kara ülkesi ile buna biişik olarak yer alan içsuların ve karasuların üstünde bulunan hava sahasıdır. Bu tanıma bağlı olarak bir devletin ulusal hava sahası dışında kalan hava sahası ise uluslararası hava sahasını oluşturmaktadır.
Konu ile ilgili hazırlanan raporlar incelendiğinde Türk jeti keşif uçuşu sırasında Suriye hava sahasına girmesinden hemen sonra Türkiye’deki radar üssünden aldığı ikaz ile rotasını değiştirmiş olmasına rağmen Suriye kuvvetleri uyarı bile yapmadan jeti vurarak düşürüyor. Bilindiği üzere hava sahası ihlali bölgede birçok kez yaşanmıştır. Türkiye ile Yunanistan arasında da birçok kez hava sahası sorunu yaşanmıştır. Lakin süreç hiçbir zaman uçak düşürme noktasına kadar gelmemiştir.
Hava sahası ilhalinde üç aşamalı süreç izlemelidir
Hocam Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın’a göre, olay sonrası Suriye’nin yapmış olduğu açıklamalar tutarsızlık sergiliyor. Uçağın 1 km’den vurulduğu söyleniyor ve bu uzaklık ihlal sayılamaz. İkincisi, ihlal yapılmış olsa bile sahayı terketmesi için pilota ikazda bululması gerekirdi. Alarm uçakları kaldırılarak inişe zorlanmalıydı. Üçüncüsü, eğer bu da işe yaramazsa, ya da uçak tarafından silah gösterilirse o zaman ateş açma hakkı doğabilir. Bu aşamada da alarm jetleri uçağın arkasına geçerek kanatlarından vurabilir.
Bölgesel Savaşın Fitili Ateşlenmek isteniyor
Suriye’nin uluslararası hava sahasından silahsız Türk keşif jetini düşürmesinin karşılığı olarak Türkiye’nin takınacağı tavır merakla bekleniyor. Lakin bu süreçte Türkiye’yi fitili ateşlenmek istenen “bölgesel savaşa” doğru çekmeyi planlayanlara karşı dikkatli olunması gerekiyor. Peki Esad Türkiye’nin saldırı ihtimalini değerlendirmen mi böyle bir saldırıda bulundu? Bu konudaki görüşlerden en olasılığı kuvvetli olan, Esad’ın Türk jetini vurarak dünyaya güç gösterisi yapmış olmasıdır. Çünkü Esad büyük ihtimalle zaten Türkiye’nin Suriye’ye savaş ilan etmeyeceğinin farkındalığında hareket etmektedir.
Suriye’nin Güvenlik Kalkanları: Rusya, Çin, İran
Bu kararı Suriye’nin ülkede bunca kaos ve anarşi varken tek başına alması pek mümkün değildir. Rusya ve İran’ın Esad rejiminin arkasındaki en büyük güçler olduğu resmini görebilirsek, Suriye’deki muhaliflerin Amerikalılar tarafından Türk topraklarından sağlanan muhimmatlar ile silahlandırıldığı iddiasında bulunan Rusya’nın konudan tamamen alakasız olduğu düşünülemez. Zaten Rusya tarafından da resmi bir açıklama henüz gelmedi. Sadece Dış İşleri Bakanı Davutoğlu ve Rus Dış İşleri Bakanı olan Sergey Lavrov arasında Rus tarafının konu ile ilgili bilgileri paylaşması yönünde bir telefon görüşmesi gerçekleşmiştir.
Türkiye, NATO bünyesinde ki en büyük ordu sahibi bir üyesi olarak NATO’nun 5. Maddesini işletmek isteyebilir. Fakat Türkiye doğru olanı yaparak soğukkanlılığını devam ettirmelidir. Bölgede Türkiye’nin komşuları arasında yaşanacak olası bir savaş bölgede ekonomik, sosyal ve insani anlamda büyük yıkımlara neden olacaktır. Türkiye savaş oyunlarına gelmemeli, fakat Suriye’nin yapmış olduğu hukuksuzluğu ve suçun cezası Esad’ın belini bükecek tedbirler olmalıdır.
Furkan KAYA
