“He has ruled out forced expropriations and called for patience. But delivering improvements to the rural poor fast enough will be his biggest challenge.”
BBC News yazarı James Painter, Paraguay’da eski Piskopos Fernando Lugo’nun Devlet Başkanlığı koltuğuna oturduğu 15 Ağustos 2008 günkü yazısında çiçeği burnunda Başkan için bu sözleri sarf etmişti. İngiliz yazar bir anlamda, ülkedeki toprak mülkiyeti sorununa ve derinleşmiş yoksulluğa kısa sürede çare bulmasının Lugo’nun siyasi kariyeri için önemini vurgulamak istiyordu. Nitekim ülkede 61 yıldır süren sağcı Colorado Partisi egemenliğine son vermeyi başaran Fernando Lugo, geçtiğimiz hafta “ülkeyi iyi yönetemediği” gerekçesiyle Paraguay Senatosu tarafından görevden uzaklaştırıldı. Senatoyu bu karara götüren, ülkedeki Curuguaty adlı bir kırsal yerleşim yerinde toprağı olmayan köylülerin bir araziyi işgal etmesi sonucu polisle aralarında çıkan çatışmalarda iki taraftan 17 kişinin hayatını kaybetmesi olmuştu. Paraguay’da “anayasa dâhilinde” gerçekleşen bu siyasi darbenin kısa bir analizini sunalım.
15 Haziran günü ülkenin kuzeydoğusundaki Curuguaty şehrinde siyasetçi ve işadamı Blas Riquelme’nin çiftliğini işgal eden topraksız köylüler, polisin müdahalesi sonrası silahlı çatışmaya girmiş ve yaşananlar sonucunda 11 köylü ve 6 polis memuru hayatını kaybetmişti. Bu tür işgal eylemleri Paraguay’ın çeşitli yerlerinde daha önce de yaşanmaktaydı ancak olayların bu sefer kanla sonuçlanması 2008 yılından beri Devlet Başkanlığını sürdüren Fernando Lugo için pahalıya mal oldu. 22 Haziran Cuma günü toplanan 45 üyeli Paraguay Senatosu 2 üyenin katılmadığı 5 saatlik bir jet yargılama sürecinin sonunda 39 evet ve 4 hayır oylarıyla Fernando Lugo’nun görevden alınmasına karar verdi. Paraguay anayasasına göre bu kararın alınabilmesi için yargı yetkisi bulunan Senato’da 45 üyeden 30’unun evet oyuna ihtiyaç duyuluyor. Buna benzer yargılanmalar Paraguay’da daha önce de gerçekleşmiş olsa da Devlet Başkanının görevden uzaklaştırılması kararı ilk defa çıkmıştır. Bu kadar kısa sürede verilen kararın tepkileri de aynı hızda geldi. Lugo, kendisini savunabilmesi için yeterli sürenin tanınmadığını ve sonucunun daha önceden belirlendiğini iddia ettiği yargılama sonrası alınan kararın bir “parlamento darbesi” olduğunu savundu. Zira Senato’da çoğunluğu elinde bulunduran Colorado Partisi, Lugo’nun koalisyon ortağı Liberal Radikal Parti’yle işbirliği yaparak Senato’daki oylamada istediği sonucu almış oldu. Bunun ardından 2008 yılından bu yana ülkenin Başkan Yardımcısı olarak görev yapan Liberal Radikal Partili Federico Franco, Lugo’nun azledilmesiyle boşalan Başkanlık koltuğuna oturdu. Tıp doktoru olan Franco, Lugo’nun normal görev süresinin sonu olan 2013 Ağustos ayına kadar Başkanlık görevini sürdürecek. Mesele karşısında uluslararası ortamda “pasif yöntemlerle” mücadele edeceğini belirten Lugo, taraftarlarını sakin olmaya çağırdı, ancak Başkanlığa geri dönmeye çalışmayacağını açıkladı.
Uluslararası alandaysa Franco’nun bu şekilde görevi devralması sert tepkiyle karşılandı. Arjantin, Brezilya, Ekvador, Bolivya, Venezuela, Nikaragua, Küba, Uruguay ve Dominik Cumhuriyeti yeni hükümeti tanımayacaklarını bildirdi. Venezuela Devlet Başkanı Hugo Chavez, Franco’nun Devlet Başkanlığının gayrimeşru ve yasadışı olduğunu savundu. Ekvador Devlet Başkanı Rafael Correa’nın da tepkisi aynıydı. Brezilya Devlet Başkanı Dilma Roussef de Paraguay’ın UNASUR ve MERCOSUR’la olan ilişkilerinin bir sonraki seçimler gerçekleşene kadar askıya alınmasını teklif etti. Roussef’in teklifine Arjantin Devlet Başkanı Cristina Fernandez de destek verdi. Nihayet dün Arjantin’de toplanan ve Paraguay’ın çağırılmadığı Latin Amerika ülkeleri Devlet Başkanları zirvesinde Paraguay’ın UNASUR ve MERCOSUR’daki faaliyetlerinin demokratik seçimler yapılana kadar dondurulması kararlaştırıldı. Paraguay’a hangi yaptırımların uygulanacağı henüz bilinmiyor. Ancak Federico Franco ülkede olanların yasadışı bir şekilde gerçekleşmediği konusunda ısrarcı. Franco, bölge ülkelerini buna ikna etmeye çalışırken yaşanan bölgesel tansiyonu düşürmek için Fernando Lugo’dan yardım bile istemiş durumda. Aslında Lugo da Paraguay’ın MERCOSUR veya UNASUR’dan çıkartılmasına karşı, fakat kendisine yapılanların ardından Franco’nun çağrısına karşılık verecek gibi görünmüyor.
Fernando Lugo 2008 yılında göreve geldiğinde ülkede bir ilke imza atmıştı. 1947’den beri aralıksız olarak iktidarda bulunan Ulusal Cumhuriyetçi Birlik, diğer adıyla Colorado Partisi’nin (ANR-PC) tekeline son veren Lugo, kendini esasında solcu olarak tanımlamasa da söylemleriyle merkez solda yer alan bir siyasetçi olarak görülmekteydi. 2006 yılına kadar sürdürdüğü San Pedro piskoposluğu görevinden ayrılarak siyasete girme kararı alan Lugo, Değişim İçin Yurtsever Birlik adında kurulan ve çoğunluğu sosyalist ve sosyal demokrat olan partilerin oluşturduğu koalisyon ittifakının başkan adayı olarak 2008 Nisan seçimlerine girdi. % 41’lik oy oranıyla en yakın rakibi, Colorado Parti’nin bayan adayı Blanca Ovelar’ı geride bırakarak Devlet Başkanı seçildi. Bu görevi kazanmasındaki en önemli etkenlerden bir tanesi kuşkusuz ülkenin en yoksul bölgelerinden birisi olan San Pedro’daki papazlık görevi sırasında toprağı olmayan köylülere yaptığı yardımlar olmuştu. Öyle ki toprak mülkiyetinin son derece eşitsiz bir biçimde dağılmış olması ülkedeki en önemli sorunlardan birisi olarak gösterilmekte. Lugo, bunlara karşı çözüm olarak kamulaştırmayı düşünmediğini belirterek bölgedeki daha radikal politikalar hedefleyen Hugo Chavez veya Evo Morales gibi isimlerden ayrılmaktaydı. Zira kendisi özel mülkiyetin ve özel yatırımların olduğu bir karma ekonomiden yanaydı. Güney Amerika’nın en yoksul ikinci ülkesi olan Paraguay’da “Bir, iki sene içerisinde olmasa da biraz sabredildiği takdirde halkla beraber yoksulluğu ortadan kaldırabileceklerini ve bölgede saygın bir ülke olabileceklerini” belirtmekteydi Lugo. Seçim propagandasında Parana Nehri üzerinde Brezilya’yla ortak inşa ettirdikleri dünyanın en büyük barajı olan Itaipu Barajı’ndan Paraguay’a daha fazla gelir aktarılması için mücadele edeceğini söylemiş ve aslında daha sonra bunda başarı da elde etmişti. Yoksul ailelerin çocuklarının okuyabilmesi için maddi kaynak sağlanması gibi sosyal yardımlarla da seçim vaatlerinin bir kısmını gerçekleştirmişti. Ancak hızlı değişim beklentilerine cevap verebilmenin denizle bağlantısı ve yer altı kaynakları olmayan ve ekonomisi sadece tarıma dayanan bir ülke için zorluğu bir yana, Lugo’nun papazken iki çocuk sahibi olduğuna dair skandal haberlerinin basında yer alması kendisinin imajını olumsuz yönde etkilemişti. Curuguaty’daki olaylar karşısında kayıtsız kaldığının düşünülmesi Lugo’nun kendi taraftarları için de hayal kırıklığı olmuştu. Bazıları bu tür işgal olaylarına fazla müsamaha gösterdiğini düşünüyorken diğerleri de toprak sahiplerine karşı yeterince çaba sarf etmediğini iddia ediyordu. Nihayetinde yasal ama demokratik olmayan bir yolla görevini devretmek zorunda kaldı.
Ülkesinin konumu itibariyle uluslararası ilişkiler bağlamında elinde çok fazla kozu bulunmayan geçici başkan Federico Franco’nun bundan sonra ne yapacağı merak konusu. Daha da önemlisi önümüzdeki yıl gerçekleşecek seçimlerde daha önce 61 yıl boyunca aralıksız iktidarda kalan Colorado Partisi’nin tekrar seçimleri kazanıp kazanmayacağı. Paraguay şu anki iktisadi ve siyasi konumuyla belki totaliter olmasa da otoriter yönetimlere açık bir pozisyona sahip. Bölgesel konjonktürün totalitarizme izin vermeyeceği aşikârdır. Ancak 1954-1989 yılları arasındaki 35 yıl boyunca Colorado Partisi’nden Alman asıllı General Alfredo Stroessner’in hüküm sürdüğü zalimce bir diktatörlük yönetiminin olduğunu da belirtmemiz gerekir. Ayrıca parlamento müdahalesine karşı başkent Asuncion’da birtakım gösteriler gerçekleşmiş olsa da böylesine antidemokratik bir olay karşısında ülke içinde tepkilerin yeterli büyüklüğe ulaşmamış olması otoriter adayları cesaretlendirebilir. Venezuela’da 2002 yılında Chavez’e karşı düzenlenen darbe sonrası Venezuela halkının sokaklara dökülmesinin başkanlarının geri gelmesindeki etkisini hatırlatalım.
Paraguay şu anda yoksulluk, yolsuzluk, uyuşturucu ve silah kaçakçılığı gibi kronik sorunlarla baş etmek zorunda. Ancak yine de iyimser bakacak olursak, Fernando Lugo’nun ülkede uzun süredir siyasi tekeli elinde bulunduran bir oligarşi grubunu bir kere halkın desteğiyle devirmeyi başarmış olması Paraguay’da değişimin mümkün olduğu anlamına gelir. Rafael Correa’nın dediği gibi: “Latin Amerika değişimler çağı değil, bir çağ değişimi yaşamaktadır.” Paraguay’ın bu yeni çağda nasıl bir yer alacağını hep birlikte göreceğiz.
Kıvanç SAĞIR
ANAHTAR KELİMELER
Paraguay: Güney Amerika’nın merkezinde denize kıyısı olmayan bir ülke. Başkenti Asuncion’dur. Yaklaşık 6 buçuk milyonluk nüfusa sahip olan Paraguay’da Guaraniler ve İspanyol asıllılar çoğunluktadır. İspanyolca ve Guarani resmi dillerdir. Ekonomisi tarıma dayalı olan ülkede soya tarlaları önemli bir ticari gelir kaynağı olmasına rağmen ülke toprakları küçük bir zengin azınlığın elinde paylaştırılmıştır. Brezilyalıların sahip olduğu çok sayıda tarla arazisi vardır. Toprak mülkiyetinin dağılımındaki eşitsizlik, artan nüfus ve ormanların yok edilmesi, ülkedeki yoksulluğu artıran etkenlerdir.
Fernando Lugo: Paraguay’ın eski Devlet Başkanı. 1951 doğumludur. Yoksul bir ailenin çocuğu olarak doğan Lugo 1977 yılında rahip olmuştur. 1982 yılına kadar Ekvador’da misyonerlik görevi yapan Fernando Lugo burada insanlar için bir şey yapabileceğinin önemini keşfettiğini söyler. 1994 yılında Piskopos olan Fernando Lugo ülkenin en yoksul bölgelerinden birisi olan San Pedro’da 10 yıl boyunca piskoposluk görevi üstlenmiştir. 2006 yılında sıra dışı bir şekilde Piskoposluk görevini bırakıp siyasete girme kararı alan Fernando Lugo, 2008 Nisan seçimlerini % 40 oy oranıyla kazanarak aynı yılın ağustos ayında Devlet Başkanlığı koltuğuna oturmuştur. “Yoksulların Piskoposu” lakabıyla ünlenen Lugo, yoksulların ve dışlanmışların desteğini kazanmış ve 61 yıldır iktidarda bulunan Colorado Partisi’ni devirmiştir. Lula da Silva’nın desteğiyle Brezilya sınırındaki Itaipu Barajı’ndan Paraguay’a daha fazla gelir aktarılmasını sağlaması önemli başarılarından birisidir. 2012 Haziran ayında Paraguay Senatosu tarafından görevine son verilmiştir.
Federico Franco: 22 Haziran 2012 tarihinden beri Paraguay’ın Devlet Başkanlığını üstlenen eski tıp doktoru-siyaset adamı. 2008 seçimlerinde Fernando Lugo’nun Başkan Yardımcısı olarak seçimlere girmiş ve kazanmıştır. Gerçek Liberal Radikal Parti’den aday olmuştur. Özellikle toprak reformu konusunda Fernando Lugo’yla ters düşmesinin ardından Colorado Partisi’yle yakınlaşmış ve 22 Haziran’daki Senato oylamasında Colorado Partisi’ni desteklemiş, aynı gün Lugo’nun görevden alınmasıyla Devlet Başkanlığı yemini etmiştir. Görev süresi 2013 yılının ağustos ayına kadardır.
Asociacion Nacional Republicana-Partido Colorado (ANR-PC): Ulusal Cumhuriyetçi Birlik – Colorado Partisi. Paraguay’da 1887 yılında kurulmuş olan muhafazakar ve milliyetçi bir parti. 1947 yılından 2008 yılına kadarki 61 yıllık dönemde bütün seçimleri kazanarak bir aralıksız olarak iktidarda kalmıştır. 1954-1989 yılları arasındaki Alfredo Stroessner dönemi işkencelerin yapıldığı kanlı bir diktatörlük rejimi olarak tarihe geçmiştir. 2008 yılında Fernando Lugo’nun seçimleri kazanmasıyla uzun zamandır ilk defa iktidarı kaybetmiş, ancak 2012 Haziran ayındaki parlamento yargılamasında bu partinin senatoda çoğunluğa sahip olması sayesinde Lugo’nun görevi bırakması sağlanmıştır.
Alianza Patriotica para el Cambio (APC): Değişim İçin Yurtsever İttifak. Paraguay’da 2007 yılında kurulmuş bir partiler ittifakının adı. Merkez-solda yer aldığı ifade edilen bir ittifaktır. Aslında ittifakın içerisinde sağ eğilimli partiler veya kişiler de olmuştur. Ancak bugün çoğunlukla sosyalist ve sosyal demokrat bir görünüme sahiptir. 2008 seçimlerinde adayı Fernando Lugo galip gelmiş ve 61 yıllık kesintisiz Colorado Partisi devrini sona erdirmiştir. İttifakın içerisindeki Gerçek Liberal Radikal Parti daha sonra Lugo’yla fikir ayrılıklarına düşerek Colorado Partisi’yle işbirliği yapmış ve bir anlamda ittifaktan ayrılmıştır.
Partido Liberal Radical Autentico (PLRA): Gerçek Liberal Radikal Parti. 1978 yılında kurulmuş olan liberal görüşlü bir parti. 2007 yılında kurulan Değişim İçin Yurtsever İttifak’ın üyelerinden biriyken 2012 Haziran ayındaki parlamento yargılamasıyla Fernando Lugo’nun devrilmesinin ardından kendi partisinden olan Federico Franco’nun başkanlığa gelmesiyle Paraguay’ın iktidar partisi haline dönüşmüştür
La Union de Naciones Suramericanas (UNASUR): Güney Amerika Uluslar Topluluğu. 12 ülke devlet başkanının 18 Aralık 2004 tarihinde Peru’da bir araya gelerek imzaladıkları bir bildiriyle kurulan ve Güney Amerika’da bölgesel bütünleşmeyi amaçlayan uluslararası örgütlenme. 2008 yılında örgüt için bir anayasa hazırlanmıştır. Genel sekreterliği Ekvador’un başkenti Quito’da bulunan UNASUR’un şu anki dönem başkanı, Peru Devlet Başkanı Ollanta Humala’dır.
Mercado Comun del Sur (MERCOSUR): Güney Amerika Ortak Pazarı. 1991 yılında Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay’ın iktisadi anlamda bölgesel bütünleşmeyi amaçlayarak kurdukları birlik. 31 Temmuz 2012 itibariyle Venezuela’nın katılacağı birliğin amacı aralarında ortak bir pazar yaratarak bölgesel anlamda iktisadi kalkınmayı artırmaktır. NAFTA ve Avrupa Birliği’nden sonra en büyük bütünleşme girişimidir. Şu anki dönem başkanı Brezilya Devlet Başkanı Dilma Rousseff’tir.
Alfredo Stroessner: 1954-1989 yılları arasında Paraguay’da diktatörlük yönetimini sürdürmüş olan Alman asıllı asker-devlet adamı. Colorado Partisi’nden olan Stroessner 1954 yılında darbeyle yönetimi ele almış ve ülkeyi 35 yıl süren işkencelerle dolu bir döneme sokmuştur. Stroessner’in diktatörlüğü Latin Amerika’da en uzun süren diktatörlük yönetimidir. 1989 yılında başka bir darbeyle devrilmiştir. 2006 yılında 93 yaşında ölmüştür.
KAYNAKLAR
http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7561219.stm
http://globovision.com/news.php?nid=237034
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2012/06/120625_paraguay_coup.shtml
http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1222081.stm
http://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-18576034
http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7357874.stm
http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1224216.stm
http://cuba.cubadebate.cu/noticias/2012/06/27/unasur-tambien-excluye-a-paraguay-de-su-cumbre/
http://america.infobae.com/notas/52964-Unasur-sugiere-expulsar-a-Paraguay-del-bloque-y-del-Mercosur
http://www.cubadebate.cu/especiales/2012/06/25/paraguay-y-los-nuevos-golpes-en-la-region/
http://www.elmundo.es/america/2012/06/22/noticias/1340386691.html
http://es.wikipedia.org/wiki/Alianza_Patri%C3%B3tica_para_el_Cambio
