Siyasal Partiler, demokratik olsun ya da olmasın her ülkede hükümet etme fonksiyonunu yerine getirmek için seçmen desteğini almaya çalışarak yarışan örgütlerdir. Siyasi partiler, siyasal iktidarı ele geçirdiğinde yapmayı vadettiği bir takım projelerini parti programlarında yazılı olarak anlatırlar. Parti programları bir seçim beyannamesi gibi de görülebilir. Ancak, parti programlarında yer alan maddeleri birer taahhüt olarak görmek yanlış olacaktır. Çünkü, gerek uluslararası gerekse ülke içi dengeler stabil değildir. Bu yüzden, parti programları üzerinden yapılacak analizlerden siyasal partilerin sadece gelecek vizyonları hakkında öngörüler çıkarılabilir. Türkiye Büyük Millet Meclisin’de yer alan üç büyük partinin (AK Parti, CHP ve MHP) parti programlarında yer verilen “ Dış Politika” maddeleri incelenerek, bilgiler vermeye çalışılacaktır.
1. Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)
“Türkiye’nin jeopolitik konumu, pek çok işbirliği projesi için bir çekim alanı oluşturabilecek potansiyele sahiptir. Bu potansiyelin bölgesel ve küresel bir müessiriyete dönüştürülebilmesi, uluslararası siyasi ve ekonomik ilişkilerde ve güvenlik ilişkilerinde jeopolitiğin akıllıca kullanılmasına bağlıdır.”[1]
AK Parti, çalışmada incelenen üç siyasal parti içinde, parti programında dış politika bölümüne en az yer vermiş parti olarak gözükmektedir. AKP’nin parti programında Dış Politika maddesi 6. Bölüm’de ele alınmıştır. Türk Dış Politikası konusunun genel ve kısa paragraflarla irdelendiği görülmektedir. Dış Politika bölümünün giriş bölümünde dünya siyasi konjonktürünün almış olduğu hal ve Türkiye’nin jeopolitik konumu gereği önemi ve yeri hakkında birer paragraflık bilgi verildikten sonra, partinin Türkiye’nin dış politikasına katkı sağlamak için yapılacakları maddeler halinde vermiştir. AKP’nin parti programının dış politika ile ilgili maddelerinde, Avrupa Birliği, ABD, Ortadoğu, Rusya, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, İslam ülkeleri, Doğu Bloku, Kafkasya, Çin ve Balkanlara ayrı ayrı paragraflarda yer verilerek, her bölge için kısaca işbirliği adımları açıklanmaya çalışılmıştır.
Bu başlıklar altında önemli olan noktalardan bir tanesi, Rusya ile ilgili maddenin içerisinde yer alan Yunanistan ile olan ilişkiler için belirtilen cümlenin içeriğidir; “Komşumuz Yunanistan ile karşılıklı ekonomik çıkarlara dayanan ilişkileri artırarak sürdürecek ve bu ilişkilerin oluşturacağı güven ortamı sayesinde, daha karmaşık olan siyasi sorunların çözümü için zemin hazırlayacaktır” (AKP Parti Programı, Bölüm VI). Türkiye’nin Yunanistanla olan ilişkilerinden doğan sorunların kurulacak ekonomik ilişkiler temelinde çözüleceğinin belirtildiği görülmektedir. Ancak maddeyi irdelemek gerekirse, Yunanistan ile yaşanan Kıta Sahanlığı ve Kıbrıs Sorunu gibi anlaşmazlıkların çözümü için sadece ekonomik işbirliklerini temel almak ne kadar başarılı olur tartışılabilir. Ayrıca, bu eleştiriyi getirirken, bunun sadece bir parti programı olduğunu, hükümetin dış politikasının el kitabı olmadığını da unutmamak gerekir.
2. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
“Ulusal güçle ulusal güvenlik bir bütündür. Onun için ekonomik gücümüz, ulusal eğitim bilgi ve teknolojik düzeyimiz, stratejik birikimimiz, dış güvenliğimizi sürekli geliştirecek ve sağlamlaştıracak biçimde ve yönde hızla yükseltilmelidir. Dış güvenlik kavramımız ve stratejimiz de, ekonomimize bilgi ve teknolojik birikimimize, sürekli ve etkin katkıda bulunmalıdır.”[2]
CHP’nin parti programı içinde Dış Politika konusuna en detaylı şekilde yer veren ve inceleyen parti olarak gözükmektedir. CHP Türk Dış Politikasını programının IV. Bölümünde işlemiş, Dış Politika ve Güvenlik, Avrupa Birliği İle İlişkiler, Yabancı Düşmanlığı, Ayrımcılık ve İslamofobi ve Dünya Sosyal Demokrat Partileriyle İlişkiler alt başlıkları altında Türk Dış Politikasına dair parti programını anlatmaktadır. CHP’nin parti programında ilgili bölüme giriş yaparken, Türkiye’nin iç ve dış güvenlik sorununu uzunca irdelediği görülmektedir. Başlangıç kısmında, PKK terör örgütüne karşı yapılacaklar anlatıldıktan sonra, ülke içi güvenliğin öneminden bahsedilmiştir. CHP, parti programından da anlaşılacağı üzere Türk Dış Politikasında istikrarın sağlanabilmesini iç politikadan ayrı düşünmemiştir. Aslında bu diğer siyasal partiler içinde söylenebilir, fakat bunun parti programında bu derece işleyen tek partinin CHP olduğu belirtilmelidir. Ayrıca parti, programında gerçekleştirilmesi düşünülen somut adımlardan da söz etmektedir. Bu bağlamda programda yer alan somut bir adım olarak, iç güvenliğin tesisi ve istikrarı için, bir nevi think-tank kuruluşu gibi işleyecek olan İç Güvenlik Enstitüsü’nün kurulacağı da yer almaktadır. CHP, parti programında güvenlik konusunu uzun uzadıya işlemiştir. Ayrıca, dış güvenlik konusunu ilkeler altında ayrı ayrı tanımlamıştır.
Partinin programında yer alıp somut ya da başka bir deyişle projelendirmeye dayalı işlediği konulardan birisi de Avrupa Birliği’dir; “Türkiye’nin AB’ye tam üyelik hedefi, Mustafa Kemal Atatürk’ün çağdaşlaşma devriminin, modernleşme vizyonunun doğal uzantısı olan bir toplumsal değişim projesidir” (CHP Parti Programı, Bölüm IV: 124). CHP, programdan da anlaşılabileceği üzere, dış politikayı toplumsal bir modernleşme aracı olarak görmektedir. CHP’nin hazırlamış olduğu parti programı aynı zamanda bir manifesto niteliği de taşımaktadır. Zira, programda, ABD ve Birleşmiş Milletler gibi bazı kurum ve ülkelerin politika ve uygulamalarına göndermeler yapılmaktadır. Parti programında, diğerlerinden farklı olarak bazı spesifik konulara değinildiği de görülmektedir; “11 Eylül saldırısının arkasındaki terör örgütüne karşı sürdürülmekte olan mücadele desteklenecek, terörün kaynaklarının kurutulması konusunda sorumlu davranış sergilenecek, ancak bu yaklaşımın bütün terör örgütlerine karşı aynı kararlılıkla sürdürülmesi savunulacaktır. Büyük Ortadoğu Projesi ile Türkiye’ye Ilımlı İslam kimliği dayatılmasına kararlılıkla karşı çıkılacaktır. Türkiye’nin laik kimliği her koşulda korunacaktır” (CHP Parti Programı, Bölüm IV: 127). Ayrıca, Sözde Ermeni Soykırımı iddiasına karşı duruş, nükleer faaliyetler vb. gibi konular da özel olarak birer paragraf altında açıklanmıştır.
Cumhuriyet Halk Partisi’nin de tıpkı AKP’nin parti programında yer aldığı gibi, parti programında Türk Dış Politikası ile ilgili bölgesel açıklamalara yer verildiği görülmektedir. Kıbrıs sorununun çözümünde iki devletli yapıyı desteklemesi, Rusya, Türk Cumhuriyetleri ve Balkan Devletleri ile olan ilişkiler, Ortadoğu sorunu, İran ve Irak ile olan ilişkiler, yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın hakları ve korunması ve yabancı düşmanlığı, ayrımcılık ve İslamofobi gibi hususlar CHP’nin parti programında yer verdiği bazı konulardır. Ayrıca, programda geçen Dış Politika bölümünün geneli esas alındığında, laiklik konusuna özellikle vurgu yapıldığı da görülmektedir.
3. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP)
“Bağımsız Türk Cumhuriyetleri ve Türk toplulukları ile yakın işbirliği sağlanacak, karşılıklı menfaat ilişkilerine dayalı, milli enerji ajansları ve ülkelerimiz arasında “Türk Dünyası Enerji Konseyi’’ kurulacaktır.”[3]
Milliyetçi Hareket Partisi, parti programında Dış Politika bölümüne 23. Madde’de yer vermiştir. Dış Politika ile ilgili bölümün hemen başlangıcında, MHP’nin dış politika hedefine yer verilmiştir. Bu bağlamda, “Türkiye’nin milli güvenliğini ve milli çıkarlarını korumak ve geliştirmek; çevremizde barış, istikrar ve güvenlik kuşağı oluşturmak; başta komşularımız olmak üzere, bütün ülkelerle karşılıklı saygı ve yarara dayalı ilişkiler kurmak; mevcut sorunları Türkiye’nin hak ve çıkarları korunarak uluslararası hukuk çerçevesinde adil ve kalıcı çözümlere kavuşturmak milli dış politikamızın temel hedefleridir” (MHP Parti Programı, Bölüm G/23 : 124).
MHP, parti programın da genel olarak dış devletler ile kurulacak ilişkilerin seviyesi ve niteliğine vurgu yaparak, toprak bütünlüğü ve üniter yapının korunması gibi hususlara ayrıca değinmiştir. MHP, direk adını vermese de, Büyük Ortadoğu Projesi’nin karşısında olduğunu belirtmektedir. Şöyle ki, Ortadoğu sorununu ele aldığı bölüm içerisinde, partinin bölge içi istikrarı bozacak hiçbir oluşum içinde yer almayacağını belirtilmektedir. Ayrıca, doğrudan bahsetmeyip ima ettiği konulardan bir diğeri ise; Ermenistan ile olan ilişkilerimizdir. Örneğin program içinde geçen bir cümle aynen şu şekildedir; “Türkiye’ye karşı tarihten gelen husumetleri bugüne taşıyan ve Türkiye’nin milli çıkarlarını hedef alan ülkelere karşı, uluslararası hukuk ve meşruiyet çerçevesinde gereken caydırıcı politikalar uygulanacaktır” (MHP Parti Programı, Bölüm G/23 : 126). MHP, bu konuya “Caydırıcı Dış Politika” alt başlığında yer vermiştir. Burada dikkat çeken husus, Türkiye’nin dış ilişkilerinde yaşamakta olduğu sorunlara karşı sadece hukukun çerçevesinde savunma hakkının kullanımı değil, aynı zamanda bu ülkelere karşı gene uluslararası hukuk kuralları çerçevesinde caydırıcı politikaların uygulanacağından bahsetmektedir. Caydırıcı dış politika kavramı, geniş kıyaslamalı bir analiz yapılması gerektiğinde detaylı olarak incelenmesi gereken konudur.
Milliyetçi Hareket Partisi, parti programında diğer partiler ile benzer olarak, ABD, Rusya, Kafkasya, Balkanlar, Ortadoğu ve Orta Asya, Afrika, Irak ve İran ile olan ilişkilerin Türk dış politikası açısından önemi konusunda kısa açıklamalara yer vermiştir. Ayrıca, Kıbrıs sorununun çözümünün adada Türk varlığının korunması ve ancak iki devletli bir yapıyla mümkün olabileceği belirtilmiştir. Programda çok kısa bir şekilde yer verilen ama dikkat çekici hususlardan bir tanesi; Türkiye–Avrupa Birliği ilişkilerinin yeniden tanımlanması gerektiği ve Türkiye’nin AB ile olan ilişkilerin bir “kader–kimlik sorunu” olarak görülmesidir. Milliyetçi Hareket Partisi’nin parti programı incelendiğinde, ülkenin bölünmez bütünlüğünün korunması isteği özel olarak vurgulanmıştır.
Bu çalışmada, AK Parti, CHP ve MHP’nin parti programları incelenerek, içeriksel bir analiz yapılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, yukarıda parti programları incelenen siyasal partileri eleştirmek ya da birbirlerine olan üstünlüklerini veya eksikliklerini belirtmek değildir. Zira, salt parti programlarından hareketle, herhangi bir siyasal partinin vizyonu, amaçları yahut siyasal ideolojisi eleştirilemez. Parti programları sadece, siyasal partilerin ülkesel sorunlara bakış açısı ve çözüm önerileri, projeleri ve partinin vaatleri hakkında birer özet metinler olarak görülebilir.
Tuna Emre KÖKLÜ
KAYNAKÇA
– Adalet ve Kalkınma Partisi Parti Programı
(http://www.akparti.org.tr/site/akparti/parti-programi)
– Cumhuriyet Halk Partisi Programı, “Çağdaş Türkiye İçin Değişim”,
(http://www.chp.org.tr/wp-content/uploads/chpprogram.pdf)
– Milliyetçi Hareket Partisi Parti Programı, “Geleceğe Doğru”,
(http://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/mhp_parti_programi_2009_opt.pdf)
