İran, jeopolitik konumu itibariyle kriz bölgeleriyle dirsek teması bulunan ve bölgesel politikalara yön verebilme kabiliyetine sahip iki bin yıllık gelenek devletidir. Doğu’da kaosun ve uyuşturucu ticaretinin en yoğun olduğu Afganistan, Güney Doğu’da nükleer kapasiteye sahip, etnik ve dini gerilimin yüksek olduğu Pakistan ve batısında etnik, mezhepsel çatışmanın eksik olmadığı Irak gibi tansiyonun her daim yüksek olduğu ülkelere komşu olan İran, geniş açıdan bakıldığında aslında Orta Doğu ve Asya krizlerinin tam merkezinde yer alıyor.
Eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad’ın ikinci dönemini de doldurmasıyla koltuğuna seçimlerde Meşai’yi desteklemesine karşın ülkede reformcuların desteklediği Ruhani’nin açık ara ile seçimi kazanmasıyla, İran siyasi hayatında yeni bir döneme başlamış oldu. Bir diğer dikkat çeken husus, seçimlere halkın yaklaşık yüzde ellisinin katılım göstermesi ile İran’ın ABD’de seçime katılım oranını geride bırakmasıydı.
Ahmedinejad’ın “şahin” politikaları geride kalıyor
Dünya kamuoyunda da büyük bir heyecanla karşılanan Ruhani’nin seçim zaferinden sonra tüm dikkatler İran’ın dış politika da gerçekleştireceği reformlar ve ülkenin ekonomik kalkınması yönünde alınacak tedbirler üzerinde yoğunlaştı. Şüphe yok ki İran’ın iç dinamikleri çoğunlukla dış politikadan etkilenirken, Tahran’ın nükleer faaliyetlerine karşılık Batı’nın uyguladığı ekonomik yaptırımlar İran’ı son dönemde bir hayli zor durumda bıraktı. Beklendiği gibi çiçeği burnunda cumhurbaşkanı Ruhani verdiği ilk mülakatında, İran’ın nükleer programında daha şeffaf olacağını ifade ederek, Ahmedinejad dönemi “şahin” politikaların bir nebze yumuşayacağı izlenimi bıraktı.
İran’da süren ekonomik buhranın yanı sıra iç ve dış siyasette çözüm bekleyen önemli konular, Ruhani’yi adeta ateşten gömleği sırtına geçirdiği gerçeğiyle karşı karşıya bıraktı. Ülke de süren rüşvet, yolsuzluk ve kamu sektöründeki istikrarsızlık gibi başlıklar, yeni İran liderinin en az dış politika kadar iç dinamiklere de ciddi mesai harcaması gerektiğinin işaret ediyor.
Nükleer faaliyetlerin amacı “prestij” ve “baskı aracı” olacak
Yeni dönemde İran’da okur-yazar ve liberalleşen kesimin siyasi sürece entegre olabilme şansına sahip olması gerekiyor. Nitekim ülkenin yaklaşık yüzde 70’ini oluşturan genç nüfus, gelecek dönemlerde bu süreçte söz sahibi olacak iken, İran’ın dünya sisteminden izole olarak değil, tersine daha fazla müdahil olarak ülkenin uluslararası düzendeki konumunu sağlamlaştırmak isteyecekler. Çünkü artık uluslararası diplomasi de İran ideolojiden ziyade ulusal çıkarlar kapsamında hareket etme zorunda. Bu bağlamda yeni dönemde Tahran yönetimi nükleer programını sonlandırmak yerine, hem “prestij” hem de “baskı aracı” olarak süreci devam ettirmek isteyecektir.
Bir diğer önemli mesele İran Cumhurbaşkanı Ruhani politikalarında ABD, Suriye, Rusya ve Çin’in pozisyonu konusu olacak. Beşar Esad, yeni dönemde Suriye ile İran ilişkilerinin güçlenerek devam edeceğini söylerken, Çin için İran’ın önemi hem petrol tedarikinde ki rolü hem de bölgede ABD’ye karşı kullanacağı baskı mekanizması olarak devam edecek. Diğer taraftan ABD Başkanı Obama, Ruhani’nin seçim zaferini İran’ın geleceği açısında iyimser olarak yorumlarken, Rusya Devlet Başkanı Putin yeni dönem ile Rusya-İran ilişkilerinin gelişerek süreceğini ve bölge de istikrar ve barışın tesisi için çok yönlü işbirliğinin gerektiğini vurguladı.
İran için diyalog mekanizması çalıştırılmalı
Ruhani öncelikle yönetimi ile birlikte ABD ile İran arasındaki diyalog sürecine hız kazandırmalı. Çünkü diyalog platformu hem ABD hem de İran’ın ulusal çıkarlarına hizmet ederken, barış ortamıın tesis edilmesi ve iyileştirilmesi İran’ın nükleer programında ciddi reformlar yapmasına zemin hazırlayabilir.
Haftanın Sözü: “2000 yıllık deneyim ve dünya kadar bilgi yaşamlarımızın taş devri insanlarından daha iyi yönetmemize yetmedi.” – Mahathir Bin Mohammed, Malezya eski Başbakanı
Furkan KAYA
