Avrupa Birliği ve NATO üyesi olan Baltık kıyısındaki ülkelerden Litvanya’da, Cumhurbaşkanlığı seçimleri 11 Mayıs 2014 tarihinde yapılacak. 3 milyonluk düşük kabul edilebilecek nüfusuna karşın, Avrupa’nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olduğu ifade edilen Litvanya’da seçimler öncesinde siyasi sisteme ve adaylara yakından bakmakta fayda var.
Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Litvanya, parlamenter demokrasi ile yönetilen bir ülkedir. Parlamentonun toplam üye sayısı 141’dir ve seçimler her dört yılda bir yapılmaktadır. Litvanya, 1991 yılında bağımsızlığını elde etmesinden bu yana hep koalisyon hükümetleriyle yönetilmektedir. 14 ve 28 Ekim 2012 tarihlerinde yapılan son genel seçimlerden Litvanya Sosyal Demokrat Partisi (LSDP) % 18,37 oyla birinci parti olarak çıkmış, sonuçta LSDP lideri Algirdes Butkevicius Başbakanlığında yeni bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Koalisyon LSDP, Litvanya İşçi Partisi (DP), Adalet ve Düzen Partisi (TT) ve Litvanya’da Polonyalılar Seçim Hareketi’nden (LLRA) oluşmaktadır.[1] Ülkedeki son yerel seçimler ise 27 Şubat 2011 tarihinde yapılmıştır. Bu seçimlerde Sosyal Demokrat Parti % 16,6 oy oranıyla birinci parti olmuştur. Anavatan Birliği-Hristiyan Demokrat Parti (TS-LKD) ise oy kaybına uğrayarak % 14,5 oyla seçimlerden ikinci parti olarak çıkmıştır.[2]
Litvanya’da Cumhurbaşkanı’nın halkoyuyla seçilmesi nedeniyle ve yetkileri itibarıyla sistem üzerinde önemli ağırlığı bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı Dalia Grybauskaite, 17 Mayıs 2009 tarihinde yapılan seçimlerde sonradan Başbakan olan sosyal demokrat lider Algirdes Butkevicius’i oyların % 69,04’ünü alarak mağlup etmiş ve ilk turda seçilmiştir.[3] Litvanya Cumhurbaşkanı’nın yetkileri, Türkiye’ye benzer şekilde oldukça geniş tutulmuştur. Örneğin dış politikada Cumhurbaşkanı hükümet ile eş derecede etkilidir. Cumhurbaşkanı’nın uluslararası anlaşmalara imza atma yetkisi olup, bu anlaşmalar Parlamento yani Seimas’ın onaylamasıyla yürürlüğe girer. Litvanya Cumhurbaşkanı’nın ordunun başkomutanı olması ve Devlet Güvenlik Konseyi’ni yönetmesi gibi iç politikada da yansımaları olan diğer bazı önemli yetkileri de bulunmaktadır.[4] Seimas’dan gelen yasaları veto etmek, anayasal koşullar oluşursa Seimas’ı feshetmek, Yüksek Mahkeme’ye seçilecek aday yargıçları eleyerek seçim için Seimas’a liste göndermek, diğer hâkimleri ve Temyiz Mahkemesi Başkanı’nı atamak gibi hususlar da Litvanya Cumhurbaşkanı’nın yetkileri arasındadır.[5] Bu nedenle Litvanya Cumhurbaşkanları siyasal sistem açısından önemli bir konumdadır.
2014 seçimlerinde yeniden aday olan Litvanya’nın mevcut Cumhurbaşkanı Dalia Grybauskaite, bu seçimlerde de en güçlü aday olarak dikkat çekmektedir. 1956 doğumlu bir kadın politikacı olan Grybauskaite, beklenildiği gibi 2009 yılında rekor bir oyla ilk turda yarışı önde tamamlamıştır. Parti desteği olmadan seçimlere giren Grybauskaite’in bu başarısında, kişisel özelliklerinin ve Litvanya halkı tarafından sevilmesinin etken olduğu düşünülmelidir. Zira eski bir Litvanya Komünist Partisi üyesi olan Grybauskaite, Litvanya’nın bağımsızlığını kazanması sonrasında çeşitli uluslararası platformlarda (Avrupa Komisyonu, Dünya Bankası, IMF) ülkesini başarıyla temsil etmiş ve bu nedenle Litvanya’nın Demir Leydi’si olarak dünyada ülkesinin adını duyurmuştur.[6] Bekâr ve çocuksuz bir kadın politikacı olan Grybauskaite, Moskova’da Sosyal Bilimler Akademisi’nden doktora derecesi almış, Amerika Birleşik Devletleri’nde Georgetown Üniversitesi’nde eğitimlere katılmış, İngilizce dışında Rusça ve Lehçe gibi yabancı diller bilen ve karatede siyah kuşak sahibi renkli bir şahsiyet ve dikkat çekici bir siyasi figürdür.[7] Margaret Thatcher ve Mahatma Gandhi’yi siyasal idolleri olarak tanımlayan Grybauskaite, son olarak Rusya’daki insan hakları ihlallerini öne sürerek Soçi Kış Olimpiyatları’na katılmamasıyla uluslararası basının dikkatini çekmiştir.[8] Ayrıca geçtiğimiz yıl Avrupa birliğinin sağlanması konusunda gösterdiği çabalar nedeniyle Aachen Uluslararası Charlemagne (Şarlman) Ödülü’ne de layık görülmüştür.[9] Eski bir komünist olmasına karşın, merkez sağa yakın ve liberal bir profil sergileyen Grybauskaite’in bu seçimleri kazanamaması büyük bir sürpriz olarak değerlendirilebilir. Nitekim ülkede yapılan son anketler de bu durumun çok düşük bir ihtimal olduğunu ve Grybauskaite’in seçimlerin daha ilk turunda rahatlıkla seçilebileceğini göstermektedir.[10]
Dalia Grybauskaite
Diğer önemli adaylar arasında ise en büyük dikkati Litvanya Sosyal Demokrat Partisi – LSDP’nin desteklediği Zigmantas Balčytis çekmektedir.[11] Daha önce Algirdas Brazauskas kabinesinde Maliye Bakanlığı yapmış olan Balčytis’in partisinin desteğiyle yüzde 10’ları aşması ve bir ihtimal 2. turu zorlaması beklenebilir.
Zigmantas Balčytis
Seçimlerde bir diğer önemli aday; Litvanya İşçi Partisi – DP’nin desteklediği Artūras Paulauskas’dır. 2004 yılında Cumhurbaşkanı Rolandas Paksas’ın görevden uzaklaştırılması sonrası kısa bir süre vekâleten Cumhurbaşkanlığı görevini yürüten ve daha sonra Valdas Adamkus’a geçilerek Cumhurbaşkanı olma şansını yitiren Paulauskas’ın[12], bu seçimlerde de ikincilik için yarışmasını beklemek makul gözükmektedir.
Artūras Paulauskas
Seçimlerde yarışacak bir diğer adaylar ise; Vilnius Belediye Başkanı ve YES adlı yeni bir siyasal partinin lideri olan Artūras Zuokas, Seimas üyesi Naglis Puteikis, Ignalina Belediye Başkanı ve Çiftçi Partisi’nin adayı Bronis Ropė ve Litvanya’da Polonyalılar Seçim Hareketi’nin (LLRA) desteklediği milletvekili Valdemar Tomaševski’dir.[13]
Sonuç olarak 11 Mayıs’taki seçimleri Dalia Grybauskaite’in rahat bir şekilde ve büyük ihtimalle ilk turda kazanması beklenmelidir. Ülkenin yurtdışında tanınan ve halkta karşılığı olan Grybauskaite dışındaki belki de tek politikacısı olan Başbakan Algirdes Butkevicius’in bu seçimlerde aday olmaması da kuşkusuz bu seçimlerde Grybauskaite’in işini kolaylaştıracaktır. Grybauskaite’i az da olsa zorlayabilecek adaylar ise Zigmantas Balčytis ve Artūras Paulauskas’tır.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Lithuanian parliamentary election, 2012”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Lithuanian_parliamentary_election,_2012.
[2] “Litvanya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/litvanya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[3] “Lithuanian presidential election, 2009”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Lithuanian_presidential_election,_2009.
[4] “Presidential Functions”, President of the Republic of Lithuania, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.president.lt/en/institution/presidential_functions_318.html.
[5] “Presidential Functions”, President of the Republic of Lithuania, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.president.lt/en/institution/presidential_functions_318.html.
[6] “Dalia Grybauskaitė”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Dalia_Grybauskait%C4%97.
[7] “Dalia Grybauskaitė”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Dalia_Grybauskait%C4%97.
[8] “Dalia Grybauskaitė”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Dalia_Grybauskait%C4%97.
[9] “Grybauskaite: ‘It’s not a euro crisis’”, DW, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.dw.de/grybauskaite-its-not-a-euro-crisis/a-16802299.
[10] Son anketlerde Grybauskaitė en yakın rakibinden 30 puan önde gözükmektedir. Bakınız; “Lithuanian presidential election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Lithuanian_presidential_election,_2014.
[11] “Zigmantas Balčytis”, European Parliament, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.europarl.europa.eu/members/expert/committees/view.do;jsessionid=78141DFF3128B2D566950EC017D9F176.node1?language=EN&id=96680.
[12] Web sitesi için; http://arturaspaulauskas.lt/.
[13] “CEC: 7 candidates officially enter presidential race”, The Lithuania Tribune, Erişim Tarihi: 02.05.2014, Erişim Adresi: http://www.lithuaniatribune.com/66513/cec-7-candidates-officially-enter-presidential-race-201466513/.
