21`inci yüzyılın başlarına yakın, büyük devletlerin kara kıtalarda öncelikleri saptandıktan sonra Arktik (Kuzey Kutbu) yanı ülkelerin bu buzullar kıtasına artmakta olan ilgisi meselesi gündeme geldi Bu, sadece Arktik`in gezegenin bütün kuzey yarım küresini kontrol altında tutmaya olanak veren jeostratejik konumu ile değil, ek olarak onun dev hidrokarbon ve biyolojik kaynakları ile ilgilidir. Sadece şunu vurgulamak yeterlidir ki, dünyadaki petrol rezervlerinin % 13`ü Arktik Okyanusu bölgelerindedir. Bu açıdan Rusya, ABD, Kanada ve Norveç’in Arktika`nın paylaşılmasına gösterdikleri ilgi rastgele görünmüyor.
Rusya: Rusya’nın önde gelen petrol ve gaz şirketlerinin temsilcileri düşünüyorlar ki, Arktik’te Rusya’nın devlet stratejisinin uygulanmasına hiçbir şey engel olamaz. Kuzeyin keşfi, bu büyük devletin dünyada hammadde üreten devletler arasında uzun süren lider statüsünü kesin olarak pekiştirecektir. Özellikle de, Batı Sibirya’nın petrol ve gaz rezervleri tükendiğinden, pahalı ve masraflı dahi olsa, Kuzey bu “tayga diyarı”na alternatif olabilir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, hükümete Arktik`in petrol rezervlerinin keşfinde stratejik öncelik verdi. Bölgenin kendisi ise, onun söylediği gibi, artık “ulusal proje” statüsü alıyor.
Amerika Birleşik Devletleri: Bazı kitle iletişim araçlarının verdiği bilgilere göre, 10 Kasım 2009 tarihinde “ABD`ın Arktik Hareketler Planı” gibi ulusal güvenliğe ilişkin bir dizi direktif belgeler hazırlanmıştır. Belirtilen belgelerde net olarak Amerikalıların Arktik bölgesinde geniş ve temel çıkarlarının olduğu ve ABD’nin onları bağımsız şekilde veya başka ülkelerle ortaklaşa sağlamaya hazır olduğu kaydedilir. Aslında, ABD bununla kutup dairesi dahilinde geniş bir araziyi kendisinin stratejik çıkarları bölgesi ilan etmiş oldu.
Kanada: Uzmanların görüşlerine göre, bu ülkenin Arktik’te kendi çıkarlarını tatmin etme kavramı vardır. Bu kavram normatif-hukuki bir temeli, organizasyon yapısı ve uluslararası işbirliği modelini içeriyor. 2006 yılında ise “Kanada’nın Arktik ve Uzak Kuzeyde Baş Siyaset Planı” yapılır. Kanada’nın ABD ile ittifakta olmasına rağmen, bu ülkelerin karşılıklı ilişkileri hiç de kesin değildir. Bir yandan, ABD ve Kanada Rusya’nın Kuzey Deniz yolunun uluslararası ticari transit güzergahına dönüşmesinden yanadırlar. Onlar buradan gemilerin Rusya losmanları ve buzkıran gemileri tarafından eşlik edilmesi zorunluluğunun iptal edilmesini talep ediyorlar. Diğer yandan ise, Kanada’nın Kuzeybatı geçişini kendi toprak suları ilan etmesi onun uluslararası statüye sahip olduğunu iddia eden ABD’nin keskin negatif tepkisine neden olmuştur.
Norveç: Arktik yanı ülkeler arasında daha çok toprak iddiası olan Norveç`tir. Barents Denizi’nde tartışmalı arazi alanı bu arazi dahilinde başka ülkelerin birbiri ile kesişen özgün ekonomik bölgesi yaklaşık 175 bin kilometrekare ölçüde kıta şelfidir. NATO üyesi olan Norveç Batı Avrupa’nın ve ABD`nin Arktik’te stratejik çıkarlarını aktif olarak sağlıyor. Onun bölgedeki mevcut dış politikası diğer Arktik yanı devletler tarafından işlenen Arktik doğal ve su rezervlerini kullanma seçeneklerine karşı sert tutumu ile seçilir.
Böylece, Arktik yakın vadede yeterince keskin ve sonuçları tahmin olunmayan jeopolitik ve jeoekonomik rekabet meydanına dönüşebilir.
Prof. Dr. Parvin DARABADİ
