16 Mart 2014 tarihinde Kırım’ın statüsüne ilişkin beklenilen referandum gerçekleşti. Resmi rakamlara göre Kırım Özerk Cumhuriyeti ve Sivastopol (Akyar) sakinlerinin % 96.77’si ülkelerinin Rusya Federasyonu’yla birleşmesine yönelik oy kullandı. 17 Mart tarihinde Kırım Özerk Cumhuriyeti Yüksek Meclisi, Kırım Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etti. 18 Mart tarihinde Kremlin Sarayı’nın Aziz George (Aya Yorgi) salonunda Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kırım Özerk Cumhuriyeti Başbakanı Sergey Aksyonov, Kırım Özerk Cumhuriyeti Meclis Başkanı Vladimir Konstantinov ve Sivastopol (Akyar) Şehir Yönetim Kurulu Başkanı Aleksey Çalıy ile birlikte Kırım’ın Rusya Federasyonu’na katılımı Anlaşması’nı imzaladılar.[i] 21 Mart tarihinde Rusya Federal Konseyi, 18 Mart Antlaşması’nın onaylanmasına ilişkin ve yeni federal birimlerin – Kırım Cumhuriyeti ve federal öneme sahip Sivastopol (Akyar) şehrinin oluşturulmasına[ii] ilişkin yasa tasarılarını meclisten geçirdi. Böylece Kırım’ın ilhakı resmi boyut kazanmış oldu.
27 Mart 2014 tarihinde BM Genel Kurulu, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü destekleyerek, Kırım ve Sivastopol’u (Akyar’ı) ülkenin ayrılmaz parçası olarak tanıdı ve Rusya’nın Kırım’ı ilhakını yasadışı ilan etti. Kanada, Kosta Rika, Almanya, Lituanya, Polonya ve Ukrayna’nın hazırladığı karar tasarısı için, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 193 üye devletten 100 ülke “evet”, 11 ülke “hayır” ve 58 ülke ise “çekimser” oy kullandı.[iii]
Kırım Özerk Cumhuriyeti, 1954 yılından beri Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Ukrayna’nın ayrılmaz bir parçasıdır.[iv] Ukrayna’nın bağımsızlığı, onun egemenliği, anayasal düzeni ve toprak bütünlüğü dokunulmazdır. Kırım Özerk Cumhuriyeti, bir birim olarak kendi yetki alanına ait olan sorunları Ukrayna Anayasası tarafından belirlenen sınırlar içerisinde kendisi çözmektedir. Fakat Meydan hareketinin başarılarının hemen ardından dünyanın gözü önünde Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı yaşandı. Peki, Rusya’nın Kırım’daki hedefleri nelerdir?
- Kırım’da Rus yanlısı duyguları kullanarak bölgeyi militarize edilmiş bir yaşam alanına dönüştürmek ve Ukrayna’daki istikrarı bozmak;
- Ukrayna’dan ikinci bir “Gürcistan” oluşturmak – onu toprak sorunları ve komşularla çözülmemiş sorunlarından dolayı AB’ye girmesi imkânsız bir devlet haline getirmek;
- Siyasi olarak Ukrayna’dan Maydan için intikam almak;
- Doğu Avrupa ve Karadeniz bölgesinde Rusya’nın etkisini artırmak.
Rusya, askeri müdahale uygulamakla Uluslararası Hukuk’un tüm temel ilkelerini çiğnemiş oldu:
- Güç Uygulama ve Güç Kullanarak Tehdit Yasağı ilkesi;
- Uluslararası Anlaşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözümü ilkesi;
- Devletlerin İç İşlerine Müdahale Yasağı ilkesi;
- Devletlerin birbiri ile İşbirliği Yükümlülüğü ilkesi (Rusya, Budapeşte Mutabakatı kapsamında Ukrayna ile görüşmeleri reddetti);
- Eşit Haklar ve Halkların Self-Determinasyon ilkesi (Kırım Tatarlarının ve Ukraynalıların haklarının ihlali);
- Devletlerin Egemen Eşitliği ilkesi;
- Uluslararası Yükümlülüklerin Dürüstçe Yerine Getirilmesi ilkesi;
- Sınırların Dokunulmazlığı ilkesi;
- Devletlerin Toprak Bütünlüğü ilkesi;
- İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklere Saygı ilkesi (Ukrayna vatandaşları için).
Uluslararası Hukuk’un temel ilkelerine ilişkin söz konusu bu veriler:
- 1945 Birleşmiş Milletler Antlaşması;
- 1970 yılında Genel Kurul tarafından kabul edilen BM Antlaşması uyarınca Dostluk İlişkileri ve İşbirliğine ilişkin Uluslararası Hukuk İlkeleri Bildirgesi ve;
- 1975 Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı Nihai Senedi’nde yer almaktadır.
Uluslararası Hukuk’un evrensel olarak kabul gören normlarının ihlaline ek olarak Rusya, aşağıdaki Anlaşmaları da ihlal etmiştir:
- 1997 Karadeniz Filosu Anlaşması (Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasındaki Ukrayna’da Rus Karadeniz Filosunun statüsü ve bulunma koşulları Anlaşması):
“Madde 6,1. Askeri birimler, faaliyetlerini Rusya Federasyonu Mevzuatı uyarınca belirli dağıtım alanlarında gösterir, Ukrayna Mevzuatını gözleyerek onun egemenliğine saygı duyar ve Ukrayna’nın iç işlerine müdahale etmez.”[v]
Ukrayna Mevzuatı uyarınca RF Karadeniz Filosu, Ukrayna Milli Güvenlik ve Savunma Konseyi’nin “Rusya tarafının Ukrayna tarafını Karadeniz Filosu dağıtım alanlarına yaklaşan herhangi bir askeri birim tarafından sınır geçişi, yanı sıra asker ve taşınan silah türlerinin sayısı hakkında tam bilgi sağlama konularında 72 saat önceden bilgilendirmesi ile ilgili” 13 Ağustos 2008 tarihli kararını koşulsuz uygulamak zorundadır.
- Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında 1997 Dostluk, İşbirliği ve Ortaklık Antlaşması:
“Madde. 2. Yüksek Akit Taraflar, BM Antlaşması hükümleri ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı Nihai Senedi yükümlülükleri uyarınca birbirlerinin toprak bütünlüğüne saygı duyar ve aralarındaki mevcut sınırların dokunulmazlığını teyit eder.
Madde. 3. Yüksek Akit Taraflar, ilişkileri karşılıklı saygı çerçevesinde egemen eşitlik, toprak bütünlüğü, sınırların dokunulmazlığı, anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözümü, güç uygulama ve güç kullanarak tehdit yasağı (ekonomik baskı ve diğer yöntemler de dâhil), halkların özgürce kendi kaderine hükmetme, iç işlerine karışmama, insan hakları ve temel özgürlüklere uyum, devletler arasında işbirliği, uluslararası yükümlülüklerin dürüstçe yerine getirilmesi ilkelerinin yanı sıra evrensel olarak tanınan diğer uluslararası hukuk normlarına dayalı kurar.”[vi]
- 1994 Budapeşte Mutabakatı (Ukrayna’nın 1968 Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’na katılımı ile ilgili güvenlik teminatları Muhtırası):
“Madde 1. Rusya Federasyonu, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Amerika Birleşik Devletleri, AGİK Nihai Senedi’nin ilkeleri uyarınca Ukrayna’nın bağımsızlık, egemenlik ve mevcut sınırlarına saygı duymak gibi Ukrayna karşısında olan yükümlülüklerini teyit eder.
Madde 2. Rusya Federasyonu, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı ve Amerika Birleşik Devletleri, Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne veya siyasi bağımsızlığına karşı güç kullanarak tehditte bulunmaktan ya da güç kullanmaktan kaçınma yükümlülüklerini, ve nefsi-i müdafaa veya başka konuyla Birleşmiş Milletler Antlaşması doğrultusunda olan tutarlar dışında onlara ait herhangi silahın hiçbir zaman Ukrayna’ya karşı kullanılmayacağını teyit eder[vii] .”[viii]
- Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında 2003 Ukrayna-Rusya Devlet Sınırı Anlaşması:
“Madde 5. Ortak deniz alanları ile ilgili sorunların çözülmesi, uluslararası hukuk gereğince Akit Taraflar arasında anlaşma ile düzenlenir. Bu vesile ile bu sözleşmede hiçbir durum iki ülkenin iç suları olan Azak Denizi ve Kerç Boğazı’nın statüsü ile ilgili Ukrayna ve Rusya Federasyonu pozisyonlarına halel getirmez.”[ix]
Ukrayna ikili ilişkiler süresince en başından beri – en azından resmi düzeyde – AB’ye tam üye olmak konusunda isteklidir. Daha da önemlisi Ukrayna, Kopenhag Kriterleri uyarınca, AB’ye katılmak için yeterli statüye sahiptir.[x] Bu durum sadece Ukrayna’nın AB üyeliği için müzakerelere başlamak amacıyla birtakım kriterlere uyum göstermesi açısından ağır yükümlülüklerle karşı karşıya kalması anlamına gelmeyip AB’nin, Ukrayna için net bir strateji oluşturmak zorunda olduğunu da göstermektedir. Ayrıca, birleşik Avrupa topluluğunun bir parçası olabilmesi için Ukrayna’nın sağlam bir duruş sergilemesi gerekmektedir.[xi] Öte yandan Rusya’nın ekonomik, siyasi ve askeri baskılarına karşı koymakta oldukça zorlanıyor. Kırım Krizi’nin beraberinde getirdiği Ukrayna’nın toprak bütünlüğü sorunu, AB-Rusya ilişkilerini çıkmaza sürükleyerek kıtanın enerji güvenliğini ve ülkenin Avrupa Birliği’ne üyelik perspektifini de soru işareti altına almış oldu.
AB, Ukrayna’yı iyi yönde geliştirmek için gereken kapasiteye sahiptir. Bu noktada ortaya çıkan diğer bir soru ise Ukrayna’nın – nihai olarak tam üyelik almayacak olsa bile – modern bir Avrupa ülkesi olmaya hazır olup olmadığı veya bunu isteyip istemediği; yenilikler konusunda çaba gösterip göstermeyeceği; yolsuzluğu ortadan kaldırabilip kaldıramayacağı ve Avrupa yüksek standartlarını uygulayıp uygulayamayacağıdır.[xii]
Ferit ALİZADE
Akdeniz Üniversitesi İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Öğrencisi
[i] Распоряжение о подписании Договора о принятии Республики Крым в Российскую Федерацию, 18 марта 2014 года, http://www.kremlin.ru/acts/20600.
[ii] Alınan bu kararla, Rusya Federasyonu`na bağlı Özerk Cumhuriyetlerin sayısı 22’ye (Adıge, Altay, Başkurtistan, Buryatya, Çeçenistan, Çuvaşistan, Dağıstan, Hakasya, İnguşetya, Kabardey-Balkarya, Kalmıkya, Karaçay-Çerkesya, Karelya, Komi, Kuzey Osetya-Alanya, Mari El, Mordovya, Saha, Tataristan, Tuva, Udmurtya ve Kırım), federal öneme sahip şehirlerin sayısı ise 3’e (Moskova, St. Petersburg ve Sivastopol) ulaştı.
[iii] General Assembly, GA/11493, 27 March 2014, GENERAL ASSEMBLY ADOPTS RESOLUTION CALLING UPON STATES NOT TO RECOGNIZE CHANGES IN STATUS OF CRIMEA REGION, http://www.un.org/News/Press/docs/2014/ga11493.doc.htm.
[iv] 1954 yılında, SSCB Yüksek Konseyi Prezidyumu (dönemin Sovyet lideri Nikita Kruşçev`in teklifi ile), Kırım bölgesini Rusya yönetiminden Ukrayna yönetimine devretme kararı aldı. Ukrayna, 1991 yılında Kırım’ın özerk statüsünü teyit etmiş ve tüm Kırım Tatarlarının sürgünden dönmesine izin vermiştir.
[v] Угода між Україною та Російською Федерацією про статус та умови перебування Чорноморського флоту Російської Федерації на території України від 28.05.1997(28.05.1997 tarihli Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasındaki Ukrayna’da Rus Karadeniz Filosunun statüsü ve bulunma koşulları Anlaşması),http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/643_076.
[vi] Договір про дружбу, співробітництво та партнерство між Україною і Російською Федерацією від 31.05.1997 (31.05.1997 tarihli Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında Dostluk, İşbirliği ve Ortaklık Antlaşması), http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/643_006.
[vii] Budapest Memorandums on Security Assurances, 1994, http://www.cfr.org/arms-control-disarmament-and-nonproliferation/budapest-memorandums-security-assurances-1994/p32484.
[viii] Кримська криза і зґвалтоване міжнародне право // LB.UA, 1 березня 2014,http://blogs.lb.ua/vitaliy_markovych/257770_krimska_kriza_i_zgvaltovane.html.
[ix] Договір між Україною і Російською Федерацією про українсько-російський державний кордон від 28.01.2003 (28.01.2003 tarihli Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasında Ukrayna-Rusya Devlet Sınırı Anlaşması), http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/643_157?test=4/UMfPEGznhhcDY.ZiDK5AIYHI4gQs80msh8Ie6.
[x] 22 Haziran 1993 tarihinde yapılan Kopenhag Zirvesi’nde, Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi, Avrupa Birliği`nin genişlemesinin Merkezi Doğu Avrupa Ülkelerini kapsayacağını kabul etmiş ve aynı zamanda adaylık için başvuruda bulunan ülkelerin tam üyeliğe kabul edilmeden önce karşılaması gereken kriterleri de belirtmiştir. Bu kriterler siyasi (Siyasi kriterler),ekonomik (Ekonomik kriterler) ve topluluk mevzuatının(Topluluk Müktesebatına Uyum kriterleri) benimsenmesi olmak üzere üç grupta toplanmıştır.
[xi] Sergiy V. Glebov, “AB’nin Ukrayna Politikaları”, Avrupa Birliği ve Komşuları: Fırsatlar ve Zorluklar, Bezen Balamir Coşkun ve Birgül Demirtaş (der.), Ankara, Elips Kitap, 2012.
[xii] Sergiy V. Glebov, “AB’nin Ukrayna Politikaları”, Avrupa Birliği ve Komşuları: Fırsatlar ve Zorluklar, Bezen Balamir Coşkun ve Birgül Demirtaş (der.), Ankara, Elips Kitap, 2012.
