2006 yılında William H. Neukom tarafından kurulan World Justice Project-WJP (Dünya Adalet Projesi)[1], Amerikan Barolar Birliği inisiyatifiyle oluşturulmuş ve dünyadaki adalet ve hukuk devleti kalitesini ölçmeyi ve arttırmayı amaçlayan kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum kuruluşudur. Kuruluş, Rule of Law Index (Hukuk Devleti Endeksi) adıyla yıllık bir rapor da yayınlamakta ve dünyadaki farklı ülkelerdeki hukuk devleti kalitesini saptamaktadır. Bu yazıda, WJP’nin 2017-2018 Hukuk Devleti Endeksi’nde[2] ortaya konulan bazı argüman ve istatistikler değerlendirilecektir.
World Justice Project (Dünya Adalet Projesi) logosu
WJP’nin 2017-2018 Hukuk Devleti Endeksi kapsamında yayınlanan harita incelendiğinde, fark edilen ilk unsur, Kuzey Amerika, Avrupa (özellikle de İskandinavya) ve Okyanusya kıtasındaki ülkelerde hukuk devletinin çok daha ileride olduğu yönündeki sonuçlardır. Nitekim listedeki ilk 4 sırayı, İskandinav ülkeleri olan Danimarka, Norveç, Finlandiya ve İsveç almaktadır. 5. sıradaki Hollanda, 6. sıradaki Almanya, 7. sıradaki Yeni Zelanda, 8. sıradaki Avusturya, 9. sıradaki Kanada ve 10. sırada yer alan Avustralya, ilk 4 sırada yer alan İskandinav ülkelerini takip etmektedirler. 11-20 sıralamasında arasında yer alan ülkeler ise sırayla şunlardır: Birleşik Krallık, Estonya, Singapur, Japonya, Belçika, Hong Kong, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Kore. Bu ülkelerin çoğunluğunun Avrupa’da yer aldığı (12 ülke), 2’sinin Okyanusya kıtasından olduğu (Yeni Zelanda-Avustralya), 2’sinin Kuzey Amerika’dan sıralamaya girdiği (Kanada-Amerika Birleşik Devletleri) ve 4 ülkenin de Asya devleti olduğu (Singapur-Japonya-Hong Kong-Güney Kore) görülmektedir. Bu durum, hukuk devletinin, daha çok Batılı ülkelerde veya Batı kültürü ve sistemine uygun şekilde serbest piyasa mantığıyla yönetilen devletlerde geliştiğini göstermektedir.
WJP 2017-2018 Hukuk Devleti Endeksi haritası
Listenin son 10 sırasında yer alan ülkeler ise; Venezuela, Kamboçya, Afganistan, Mısır, Kamerun, Zimbabve, Etiyopya, Bolivya, Pakistan, Uganda’dır. Hukuk devleti açısından en kötü durumda olan bu ülkelerin 5’i Afrika kıtasından (Mısır, Kamerun, Zimbabve, Etiyopya, Uganda), 2’si Güney Amerika’dan (Venezuela, Bolivya) ve 3’ü Asya’dandır (Kamboçya, Afganistan, Pakistan). Bölgesel anlamda değerlendirme yapıldığında ise, Sahra-altı Afrika en kötü durumdaki bölge olarak dikkat çekmektedir. Gana ise bu bölgenin en iyi hukuk devleti durumundadır.
113 ülkenin değerlendirmeye alındığı endekste, Türkiye de ne yazık ki sondan 13. sırada yer almış ve 0,42 ortalamayla dünyada en iyi durumdaki ancak 101. hukuk devleti olarak çok olumsuz bir konumda kendisine yer bulmuştur. Bu durum, dünyanın en büyük ve en hızlı gelişen ekonomileri arasında yer alan Türkiye’nin, hukuk devleti açısından son dönemde çok olumsuz bir noktaya getirildiğini göstermektedir. Bu, Türk Devleti açısından bir alarm zili olarak algılanmalı ve Türkiye’de hukuk sistemi acil şekilde geliştirilmelidir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Web sitesi için – https://worldjusticeproject.org.
Wikipedia – https://en.wikipedia.org/wiki/World_Justice_Project.
[2] Bilgiler için; http://data.worldjusticeproject.org/.
Tüm rapor buradan okunabilir; https://worldjusticeproject.org/sites/default/files/documents/WJP_ROLI_2017-18_Online-Edition.pdf.
