Venezuela’da geçtiğimiz günlerde kendini geçici Devlet Başkanı ilan eden ve ülkeyi seçime götürme sözü veren Ulusal Meclis Başkanı Juan Guaidó’nun konumu giderek tartışmalı hale geliyor. Guaidó, 23 Ocak’ta yaptığı mitingde Başkanlık yemini edip göreve başladığını açıklamasının ardından, saatler içinde ABD başta olmak üzere çeşitli ülkelerden destek görmeye başladı. Venezuela Devlet Başkanı Nicolas Maduro bu gelişmeleri “darbe” olarak nitelendirirken, yine kısa süre içinde Türkiye, Rusya ve Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere çeşitli ülkelerden de Maduro yönetimine destek geldi. Gündemdeki tartışmalar, büyük ölçüde ABD’deki Donald Trump yönetiminin Maduro’yu askeri bir müdahale ile saf dışı bırakma ihtimali ve Venezuela halkının yaşadığı ağır sosyo-ekonomik sorunlar etrafında yürütülüyor. Askeri müdahale olasılığına karşı çoğunluğu Guaidó’yu destekleyen bölge (Latin Amerika) ülkelerinin ise, bu ihtimali reddetmemekle beraber, bu seçeneği Trump kadar ön planda tuttukları da söylenemez. Maduro ve Generallerinin yanı sıra, başta Rusya olmak üzere Maduro yanlısı ülkeler ise böyle bir müdahalenin Venezuela’yı iç savaşa sürüklemenin yanı sıra, uluslararası ilişkiler adına da ağır sonuçları olacağını açıkladılar.
Juan Guaido
Askeri güç kullanma seçeneğinin gündeme gelmesi, ABD’nin 1800’lerden bu yana Latin Amerika ülkelerine yönelik olarak gerçekleştirdiği hukuksuz askeri ve siyasi müdahaleleri akıllara getirdi. Bu gerçeği gündemde tutan Maduro yönetimi ise, Venezuela’da arkasında ABD’nin olduğu bir darbeyle karşı karşıya olduklarını ve amacın seçilmiş Başkan Maduro’yu hukuksuz biçimde görevinden almak olduğunu iddia ediyor. Ulusal Meclis’in yine halk tarafından seçilmiş olan Başkanı Guaidó ise, anayasanın kendisine verdiği yetkiye dayanarak Geçici Başkanlığı üstlendiğini ilan etmişti. Dolayısıyla, şu anda her iki taraf da hukuki açıdan kendisinin haklı olduğunu ileri sürüyor.
Peki, 1999 tarihli Venezuela Anayasası’nın gerçekten de Ulusal Meclis Başkanı’na tanımış olduğu “ülkeyi seçime götürme hakkı” hangi koşullar altında uygulanabilir? Ulusal Meclis Başkanı Guaidó, Geçici Başkanlığını Venezuela Anayasası’nın 233. maddesine dayanarak ilan ederken, anayasanın 333. ve 335. maddelerini de gerekçe olarak sundu. Guaidó’nun temel dayanağı 233. madde, eğer halihazırdaki Devlet Başkanı “…ölüm, istifa, fiziksel ve zihinsel yetersizlik, vazgeçme ya da görevine son verilmesi” nedeniyle görevini tamamen bırakmış olursa, Ulusal Meclis’in Başkan’ın görevinde olmadığını ve ülkenin 30 gün içinde seçime gideceğini ilan edeceği ve bu süre zarfında Başkanlık görevlerini Ulusal Meclis’in Başkanı’nın geçici olarak yürüteceği hükmünü getiriyor.[i] Venezuela’da, ABD veya Brezilya gibi Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelerde olduğu gibi, her ne sebeple olursa olsun Başkan görevinden ayrıldığında görev süresi dolana kadar yerine Başkan Yardımcısı’nın geçmesi kuralı bulunmuyor. Dolayısıyla, Başkan anayasada belirtilen sebeplerle görevini yerine getirmediğinde, kısa sürede bir erken seçime gidilebiliyor. Fakat bunun olabilmesi için Guaidó’nun kendine dayanak yaptığı 233. maddenin açıkça belirttiği gibi Başkan’ın ortada olmaması gerekiyor ki, herkesin bildiği üzere Maduro görevinin başında ve ülkesini yönetiyor. Bu durum karşısında muhalefetin tezi ise, Maduro’yu ikinci kez Başkanlığa taşıyan Mayıs 2018 seçiminin Maduro’nun anayasaya aykırı olarak kurduğu Anayasal Meclis tarafından gerçekleştirildiği ve usulsüz olduğu yönünde. Muhalefet adaylarının katılmadığı ve boykot ettikleri Mayıs 2018 seçimlerinde Venezuela halkının % 46,1’i sandık başına gitmiş ve Maduro oyların % 67,7’sini alarak Başkan seçilmişti. Gerek muhalefet, gerekse de ABD ve Lima Grubu ülkeleri, usulsüzlük iddialarının olduğu bu düşük katılımlı seçimi tanımayacaklarını ve yeniden seçime gidilmesini istediklerini açıklamışlardı. Nitekim normal koşullar altında Maduro’nun görev süresi 2018 sonunda dolacak ve yeni Başkan 2019 Ocak ayında yemin ederek göreve başlayacaktı. Guaidó’nun seçime gitme planını anayasaya uygun olarak gerçekleştirmek için Maduro’nun 2013 seçimlerine göre görev süresinin dolmasını beklediği ve yeni seçim zamanında yapılmadığı için ortada bir Başkan olmamasını gerekçe gösterebildiği aşikâr.
Guaidó’nun Başkanlığı üstlenmesini desteklediğini iddia ettiği Venezuela Anayasası’nın 333. maddesi; anayasanın ihlal edilmesi durumunda, tüm Venezuela vatandaşlarına anayasanın yeniden tesis edilmesi için sorumluluk düştüğünü belirtiyor. Öne sürdüğü son anayasal dayanak olan 350. madde ise, yine tüm Venezuela vatandaşlarını “demokratik değerleri, ilkeler ve garantiler” ile “insan haklarını” çiğneyen bir “rejimi, yasayı ya da otoriteyi” tanımamaya davet ediyor.[ii] Guaidó’nun ileri sürdüğü anayasal dayanaklardan da görüldüğü üzere, bunlar, anayasanın öngördüğü biçimde ancak Başkan’ın gerçekten görevinin başında bulunmaması veya doğrudan demokrasiyi hiçe sayan bir darbe girişimine karşı başvurulabilecek uygulamalar. Maduro yönetimi de bunun farkında olarak seçimle ve oy çokluğu ile Başkan seçilen Maduro’nun demokratik yollarla Başkan olduğunu ve görevinin başında olduğu ileri sürüyor. Muhalefetin temel hukuki tezi ise hiçbir zaman tanımadıkları Mayıs 2018 seçimlerinin yapılmasının ve seçim sürecinin hukuksuz olduğu yönünde. Diğer taraftan muhalefet ortak aday çıkarabilseydi ve boykot etmek yerine seçimlere katılsaydı sonuç ne olurdu sorusu da akıllara geliyor.
Tüm bu yıpratma savaşının ortasında ise Venezuela halkının gündelik hayatındaki zorluklar devam ediyor. Çocuklar, hastalar ve yaşlılar gibi nüfusun sağlık ve beslenme açısından en kırılgan kesimleri ise açlıktan ölümlerden aşı bulunamaması nedeniyle ülkede uzun yıllar önce ortadan kaldırılan çocuk hastalıklarının yeniden ortaya çıkmasına kadar acı verici ve geri döndürülemez kayıplar yaşıyorlar. Şu an için küresel güçlerin taraf olduğu tartışmada önemli olan kimin haklı olduğu gibi görülüyor. Oysaki muhtemelen bir gün sıradan Venezuelalılar geriye dönüp baktıklarında kimin anayasaya uygun başkan olduğunu değil, eğer başarılabilirse acılarının azaltılmasını kimin sağladığını hatırlayacaklar.
Segâh TEKİN
[i] Graciela Rodrigues-Ferrand, “Venezuela: President of the National Assembly Cites Constitutional Basis for Assuming Office the Presidency on an Interim Basis”, Global Legal Monitor, http://www.loc.gov/law/foreign-news/article/venezuela-president-of-the-national-assembly-cites-constitutional-basis-for-assuming-office-the-presidency-on-an-interim-basis/.
[ii] a.g.e.; “Crisis en Venezuela: Los artículos de la Constitución a los que aduce Juan Guaidó en su juramento”, El Mundo, https://www.elmundo.es/internacional/2019/01/24/5c49bf1dfdddff4e888b468e.html.
