Giriş
11 Temmuz 1995’te Birleşmiş Milletler tarafından güvenli bölge ilan edilmesine ve şehirde bulunan Hollandalı barış gücü askerlerine rağmen Srebrenitsa’da birkaç gün içerisinde 8.000’den fazla Boşnak’ın katledilmesinin üzerinden 25 yıl geçti. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kıtada yaşanan en büyük katliamın 25. yıldönümünde, olayların gelişimini ve 1995’ten bu yana uluslararası hukuk çerçevesinde alınan kararları değerlendireceğim.
1995 Temmuz’u: Dünyanın Gözü Önünde Ama Herkesin Görmezden Geldiği Bir Katliam
1992 yılında Yugoslavya’nın çöküşü ile başlayan süreçte Sırpların Bosna’da başlatmış olduğu soykırıma biraz da zoraki olarak müdahale eden Birleşmiş Milletler (BM), 1993 yılında Srebrenitsa’nın da içinde olduğu 6 bölgeyi güvenli bölge ilan etmiştir. Bu nedenle, diğer şehirlerden aldığı mülteci göçleri neticesinde, savaştan önce yaklaşık 24.000 civarında olan Srebrenitsa’da nüfus 60.000’e çıkmıştır. Bir yandan açlık, bir yandan da hastalıklar ile mücadele edilen şehir, açık hava toplama kampı kimliğine bürünmüştür.[1]
Giderek şehre saldırılarını arttıran Ratko Mladiç komutasındaki Sırp birlikleri karşısında, BM Barış Gücü tarafından, koruma gerekçesiyle ellerinden silahları toplanan Boşnaklar tamamen savunmasız kalmıştır. Saldırıların artması neticesinde silahlarını geri almak için yaptıkları başvurular da şehirden sorumlu Hollandalı komutan Thom Karremans tarafından reddedilmiştir.[2]
9 Temmuz günü Sırplar’ın Hollandalı Barış gücü askerlerini rehin alması üzerine, Karremans, BM’den hava desteği talep etmiş; ancak bu talep önce geri çevrilmiş, sonrasında ise kabul edilmiştir. Srebrenitsa’daki halka 11 Temmuz sabahı NATO uçaklarının Sırp hedeflerini bombalayacağı bilgisi verilmiş, fakat umulduğu gibi olmamıştır. NATO komutanı Janvier ile iletişime geçen Karremans, uçakların yakıtı bittiğinden İtalya’daki üsse geri döndüklerini öğrenmiştir. Bu gelişmeleri takiben, iki Hollanda F-16’sı Sırp mevzilerine 2 bomba bırakmıştır.[3]
11 Temmuz günü akşam saatlerinde şehre giren Sırplar, kadın, çocuk ve erkekleri ayrı ayrı otobüslere, kamyonlara bindirerek toplu katliamın yapılacağı yerlere götürmüş, kaçmak isteyenleri de vahşice öldürmüştür. Bu esnada Hollandalı askerler de şehri terk ederek, kontrolün tamamen Sırplar’a geçmesine izin vermiştir. Dolayısıyla, birkaç gün içerisinde 8.000’den fazla Müslüman’ın ölmesiyle sonuçlanan bir soykırım yaşanmıştır.
Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42074470 , (Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2020).
Hem Hollandalı komutan Karremans, hem de NATO müttefiklerinin yaşanan bu duruma nasıl göz yumduğuna dair birçok iddia bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Hollanda eski Savunma Bakanı Joris Voorhoeve tarafından ortaya atılan ve Fransa, İngiltere ve ABD’nin aralarında imzaladıkları gizli anlaşma nedeniyle NATO hava gücünün Sırplar’a karşı kullanılmamasıdır. Dolayısıyla, eski Bakan, Hollandalı komutanın defalarca talepte bulunmasına rağmen hava desteğinin gelmeyişinin şehrin düşmesine neden olduğunu ve bundan Hollanda’nın sorumlu tutulamayacağını belirtmiştir. Ancak bir diğer görüş de, Hollandalı askerlerin karargaha sığınan Boşnakları bilerek ve isteyerek Sırplar’a teslim etmiş olması ve bunun kanıtı olarak basına sızan kadeh kaldırırken çekilmiş fotoğraflardır.[4]
Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/07/150701_srebrenitsa, (Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2020).
Yaşanan soykırımın ardından, NATO, 30 Ağustos 1995 tarihinde kapsamlı bir hava harekatı başlatmak durumunda kalmıştır. 3 hafta süren operasyonların sonucunda 21 Kasım 1995’te Dayton Barış Anlaşması imzalanmıştır. 1991-1995 yılları arasında yaşanan savaşta zorla göç ettirilme, bölgesel olarak nüfus yoğunluğunu azaltmak amaçlı katledilme, işkence yapılması, tarihi ve kültürel mirasın yakılıp yıkılması ve kadınların uğradığı tecavüzler başta olmak üzere Boşnaklar maddi manevi büyük kayıplar vermiştir.
Erişim Adresi: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/srebrenitsa-katliami-nedir-kapanmayan-yara-srebrenitsa-katliami-288539h.htm (Erişim Tarihi: 12 Temmuz 2020).
Geç Gelen Adalet: Uluslararası Adalet Divanı Soykırım Kararı
2007 yılında Hollanda’nın Lahey şehrinde bulunan Uluslararası Adalet Divanı, Srebrenitsa ve yakın çevresinde yaşanan olayları “soykırım” olarak nitelendirmiş; ancak Sırbistan’ın bu soykırımdan sorumlu tutulamayacağını belirtmiştir. Aynı mahkeme, aldığı kararlarda soykırımda rol oynayan komutanları ve eski Sırbistan Devlet Başkanı Slobodan Miloseviç’i de mahkum etmiştir. Bunun yanında, Hollandalı komutan Karremans herhangi bir ceza almamış, ancak Hollanda devleti kısmen suçlu bulunarak ilk aşamada öldürülen 300 erkek Bosnalı için tazminat ödemeye mahkum edilmiştir.[5]
Katliamın 20. yıldönümü için hazırlanan ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne getirilen Srebrenitsa katliamını soykırım olarak tanımlayan karar tasarısı ise Rusya Federasyonu tarafından veto edilmiştir. Yapılan oylamada 4 üye çekimser oy verirken, 10 üye de destekleyici yönde oy vermiştir. Ancak Rus vetosu nedeniyle bu soykırım karara bağlanamamıştır.[6]
Erişim Adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/srebrenitsa-katliami-2-dunya-savasi-sonrasi-avrupadaki-en-buyuk-insanlik-trajedisi-1750830, (Erişim Tarihi: 12 Temmuz 2020).
Sonuç
Üzerinden 25 yıl geçmesine rağmen hala toplu mezarlarda kimlik tespiti çalışmalarının devam ettiği Srebrenitsa’da, her sene kimliği tespit edilenler 11 Temmuz günü defnedilmektedir. Farklı iddialar belirsizliğini korumaya devam ettiği gibi, öldürülen ya da o günlerin acısını hala yaşayan Bosnalı Müslümanların adalet arayışı da halen devam etmektedir. Bu noktada, Dayton Barış Anlaşması’nın getirdiği sorunlu sistem ve uluslararası toplumda hala varlığı net olarak kabul edilmeyen bu soykırım, denilebilir ki, ileri tarihte tekrar bir gerginliğin ya da çatışmasının oluşmasına uygun zemin sağlamaktadır.
Dr. Gamze HELVACIKÖYLÜ
DİPNOTLAR
[1] https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/srebrenitsada-neler-yasandi-srebrenitsa-katliami-nedir-5924561/.
[2] https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/srebrenitsada-neler-yasandi-srebrenitsa-katliami-nedir-5924561/.
[3] http://www.aljazeera.com.tr/haber/unutanlar-icin.
[4] https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/07/150711_srebrenitsa_hollanda_asker.
[6] https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/07/150709_rusya_srebrenitsa_veto.
