Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Keneşi adıyla 1992-2010 yılları arasında gerçekleştirilen Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nin ertesinde, bu dili konuşan ülkeler arasındaki bağların kuvvetlendirilmesi amacı ile 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşması’nın taraflarca imzalanmasıyla kurulmuştur. 22 maddelik anlaşmanın içeriğine baktığımızda; ilk olarak, anlaşmada taraf halklar arasındaki tarihi bağlar, ortak dil, kültür ve gelenekler temel alınarak, kapsamlı bir iş birliği içerisine girilmesi ve bu ilişkilerin derinleştirilmesi amaçlanmıştır. Sonraki maddelerde ise, birliğin görev ve amaçları, yapısı, iş birliği türleri, birlik içerisindeki konsey ve komiteler, bütçe, ayrıcalıklar, uluslararası ilişkiler ve anlaşmazlıkların çözümü gibi konularda bilgiler yer almaktadır.
2009 yılında kurulan bu teşkilatın ismi geçtiğimiz gün “Türk Devletleri Teşkilatı” olarak değiştirilmiştir. Türk Devletleri arasında kapsamlı bir işbirliği amacıyla kurulan örgütün kurucu üyeleri arasında Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye yer almakta olup, Macaristan ve Türkmenistan ise gözlemci ülkelerdir. 2019 yılının ekim ayında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleştirilen 7. zirve esnasında, Özbekistan, Konsey’e tam üye sıfatıyla katılmıştır.
Türk Devletleri Teşkilatı tam üyeler haritası
Kuruluş esaslarında temel alınan belgeler 3 Ekim 2009 tarihli Nahçıvan Anlaşması ve 16 Eylül 2010 tarihli İstanbul Bildirisi olan teşkilatta yer alan üye ülkeler, Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın amaç ve ilkelerinin yanında, uluslararası hukukun küresel nitelikte tanınan ilkelerini de benimsemiştir.
Nahçıvan Anlaşması’nın 2. maddesinde yer alan temel amaç ve görevler şu şekildedir:
- Taraflar arasında karşılıklı güvenin güçlendirilmesi
- Bölge ve bölge dışında barışın korunması
- Dış politika konularında ortak tutumlar benimsenmesi
- Uluslararası terörizm, ayrılıkçılık, aşırılık ve sınır ötesi suçlarla mücadele için eylemlerin koordine edilmesi
- Ortak amaçlarla ilgili her alanda etkili bölgesel ve ikili işbirliğinin geliştirilmesi
- Ticaret ve yatırım için uygun koşulların yaratılması
- Kapsamlı ve dengeli bir ekonomik büyüme, sosyal ve kültürel gelişimin amaçlanması
- Hukukun üstünlüğünün sağlanması, iyi yönetim ve insan haklarının korunması konularının tartışılması
- Bilim, teknoloji, eğitim ve kültür alanlarında etkileşimin genişletilmesi
- Kitle iletişim araçlarıyla etkileşimin ve daha yoğun bir iletişimin teşvik edilmesi
- Hukuki konularda bilgi değişimi ve adli işbirliğinin teşvik edilmesi şeklindedir.
Teşkilatın Organizasyon Şeması:
Türk Konseyi’nin Organları:
- Devlet Başkanları Konseyi,
- Dışişleri Bakanları Konseyi,
- Aksakallar Konseyi,
- Kıdemli Memurlar Komitesi,
- Sekreterya.
Konseyin ana karar organı, Dönem Başkanlığı’nı üstlenmiş olan (bu Başkanlık sıralaması alfabetik sıraya göre belirlenmektedir) ülke tarafından başkanlık edilen Devlet Başkanları Konseyi’dir. Konseyin faaliyetleri İstanbul’da yer alan Sekreterya tarafından koordine edilmekte olup, desteklenmektedir. Aynı zamanda Ankara’da yer alan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), Bakü’de bulunan Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA), Nur-Sultan’da bulunan Uluslararası Türk Akademisi, yine Bakü’de yer alan Türk Kültür ve Miras Vakfı ve İstanbul’da bulunan Türk Ticaret ve Sanayi Odası gibi mevcut işbirliği mekanizmaları için şemsiye bir kuruluş şeklindedir.
İlişkili Kurumlar ve Uluslararası Ortaklar:
İlişkili Kurumlar: TÜRKSOY, Türk Akademisi, TÜRKPA, Türk Kültür ve Miras Vakfı.
Uluslararası Ortaklar: UNDP, UNOSSC, UNAOC, UNWTO, OSCE, ECO, BSEC & PABSEC, OIC, WCO, ICSS & SIGA, CICA.
Geçtiğimiz günlerde düzenlenen Türk Konseyi 8. Liderler Zirvesi’nin ardından gerçekleştirilen ortak basın toplantısında yapılan açıklamalarda; “Türk Devletleri Teşkilatı sadece ekonomik veya siyasi çıkar ortaklığı olmanın çok daha ötesinde, bir büyük gönül birlikteliği olduğu; bu birliğin ne kadar ileriye taşınırsa kendimiz, bölgemiz ve dünya için o kadar iyi işlere imza atılabileceği”, “Küresel meselelerin çözümünde öncü rol oynayan, güvenlik ve refah içinde bir Türk dünyası hedeflendiği” ve “Yeşil kalkınma hedeflerine öncelik verileceği”, “Teşkilat üyesi ülkeler olarak her alanda ilişkilerin geliştirilmesinin süreceği” gibi sözler yer almıştır.
121 Maddelik Türk Devletleri Teşkilatı Sekizinci Zirve Bildirisine buradan ulaşabilirsiniz: https://tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-11-12-turkkonseyi-bildiri.pdf
Oğuzhan MANİOĞLU
