Giriş
12 Şubat 2022 tarihinde, Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov, “genç liderlerin önünü açmak için” görevden çekildiğini ve 12 Mart’ta erken seçime gidileceğini açıkladı. Ulusal Konseyi Halk Meclisi olağanüstü toplantısında devlet yönetiminde gençlere izin verilmesi teklifini sunan Berdimuhamedov, “Değerli konuklar, saygıdeğer Halk Meclisi üyeleri ve sayın vatandaşlar, ülkemizi kalkındırmanın yeni aşamasında ve devlet yönetiminde gençlere izin verilmesini genel olarak destekliyorsanız, seçim talimatını veriyorum” dedi. Türkmenistan Merkez Seçim Komisyonu Başkanı Bezirgen Karayev, ülkede erken Devlet Başkanlığı seçimlerinin 12 Mart’ta yapılacağını açıkladı.
Berdimuhamedov’un istifa nedenleri nedir?
Berdimuhammedov, 2006 yılında Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov’un ölümünden sonra iktidara geldi. Niyazov’un saltanatı sırasında, Türkmenistan’da bir lider kültü kuruldu; belirsiz bir yeniden seçilme hakkı ve Türkmenbaşı unvanı – “Türkmen’lerin başı” onaylandı. 2007 yılında, Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov’un ölümünden sonra, Berdimuhammedov % 89’un üzerinde bir resmi sonuçla Devlet Başkanı seçildi. O zamandan beri, resmi YSK verilerine göre oyların % 90’ından fazlasını alarak iki kez daha üst göreve seçildi. Mevcut görev süresi 2024’te sona eriyor. 2010 yılında Berdimuhamedov “Arkadağ” unvanını aldı.
Berdimuhammedov’un istifa etmesinin nedenleri hakkında kesin bir bilgi yok. Ancak bazı analizler yapılabilir. İlk önce onu söylemek lazım ki, Türkmenistan kapalı bir ülke. Ülkede sosyal medyaya giriş yasağı var. Ülkede sivil toplum kuruluşları yok, siyasi parti tek bir parti var; Türkmenistan Demokratik Partisi ve şu anda ülkeyi yönetiyor.
Peki, Gurbanguli Berdimuhamedov’un hiç kimsenin beklemediği bir zamanda istifa etmesinin sebepleri ne olabilir? İlk önce onu söyleyelim ki, Rusya her zaman Türkmenistan doğalgazı Avrupa’ya gitmesin diye çalıştı. Ancak son zamanlarda Türkmenistan devleti Avrupa ile doğalgaz ile ilgili müzakereler yapıyordu. Son doğalgaz anlaşması Azerbaycan-İran-Türkmenistan arasında yapıldı. Bu işin görülmeyen tarafı Türkmen gazını Avrupa’ya satmaktı. Bundan başka, Türkmenistan Batı ile bazı siyasi görüşmeler yapılıyordu. Gelelim istifa nedenlerine; ben bu konuda şahsi kanaatlarimi paylaşmak istiyorum.
1. Birçok analizci şunu söylüyor ki, Kazakistan’da yaşanan son olaylar buna bir neden olabilir. Çünkü Orta Asya ülkelerinde farklı siyasi çelişkiler var ve insanlar zaman zaman sokaklara da çıkabiliyor. Kazakistan’daki olaylardan sonra, Berdimuhamedov, Güvenlik Konseyi’ni acil toplantıya çağırdı. Toplantıda Kazakistan’da baş veren sokak protestolarının Türkmenistan’da da olması konuşulmuştur. Alınan kararlar sonucunda, ülkede sert yönetimin artması lüzum bulunmuştur. İnternet yasağı sıkılaşmıştır. Sosyal medyaya gizli dahil olan insanların ceza işlemleri sıkılaşmıştır. Berdimuhamedov’u korkutan Türkmen gençlerinin ayaklanma olasılığıdır.
2. Rusya’nın Türkmenistan’dan istekleri var. Berdimuhammedov ise Rusya’nın isteklerini kabul etmiyordu. Kabul etmediği şartlardan biri de Türkmen doğalgazının dünya pazarına çıkması ilgili müzakerelere son verilmesiydi.
3. Ben daha çok bu neden üzerinde duruyorum. Gurbanguli Berdimuhammedov’un sağlık sorunları vardı. Hatta bir zamanlar onun öldüğüyle ilgili haberler bile yapıldı. O dönemde tedavi gördüğü öne sürüldü ve bu onaylandı. Onun için belki de iktidarı oğluna devretmek için istifa etti. Çünkü korkuyor ki aniden vefat edebilir; bu durumda ülkede ve çatışma ve ayaklanma olabilir ve bu şekilde oğlunun iktidara gelme yolu kapanır.
Varis Değerlendirilmesi
“Ülkenin kalkındırılmasında genç liderlerin önünü açmayı” kararına gerekçe olarak göstermesine rağmen, Berdimuhamedov’un açıklaması muhalefet tarafından “taktiksel” bir adım olarak değerlendirildi. Normalde görev süresi 2024’te dolacak Türkmen lider, aynı zamanda Bakanlar Kurulu Başkanlığı, Devlet Güvenlik Konseyi Başkanlığı, Silahlı Kuvvetler Başkomutanlığı ve Ulusal Konsey Halk Meclisi Başkanlığı görevlerini yürütüyordu.
Oğlu Serdar Berdimuhamedov 1981 yılında başkentte doğdu. Ortaokul ve liseyi bitirdi. Sonra Rusya Diplomasi Akademisi’ni bitirdi. Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı’nda çeşitli görevlerde çalıştı. Babası Cumhurbaşkanı seçildikden sonra farklı görevlerde bulundu. 2021’de, Türkmenistan Devlet Başkanı, 39 yaşındaki oğlu Serdar Berdimuhammedov’u Ekonomi ve Bankacılık İşlerinden Sorumlu Başbakan Yardımcısı olarak atadı. Anayasaya göre, ülkenin Cumhurbaşkanı en az 40 yaşında bir Türkmenistan vatandaşı olabilir. Serdar Berdimuhammedov, 40 yaşına Eylül’de girdi. 2007’den beri görevde bulunan Berdimuhamedov’un 40 yaşındaki oğlu Serdar Berdimuhamedov’u bu göreve hazırladığı ve bu bağlamda milletvekilliği, Bakanlık ve Valilik de yaptırdığı düşünülüyordu.
Serdar Berdimuhamedov tek başına ilk dış ziyaretini Özbekistan’a yaptı. Şevket Mirziyoyev ile başbaşa bir görüşme yaptı. Gurbanguli Berdimuhamedov’un kızları London-Paris hattında ikamet ediyorlar. Gurbanguli Berdimuhamedov’un bir anda kendini bu durumda bulmasındansa, gücünü oğluna devrederek zarif bir şekilde ayrılması daha iyidir. Serdar Berdimuhamedov’un seçilme şansı çok; çünkü başka aday yok, muhalefet adayı da yok çünkü ülkede muhalefet yok. Dolayısıyla, 12 Mart’ta yapılacak seçimlerde Serdar Berdimuhamedov bir mucize olmazsa Türkmenistan’ın üçüncü Cumhurbaşkanı olacak.
Sonuç
Türkmenistan’da şu anda ekonomi sıkıntılar var. Ülke, pandemi dolayısıyla büyük sorunlar yaşadı. En kötüsü Türkmenistan vatandaşları ülkelerini terk ediyorlar. En çok iki ülkenin vize başvurusu yapılıyor: Rusya ve Türkiye. Oğul Berdimuhammedov yakında Cumhurbaşkanı olacak. Baba Berdimuhammedov oğlunu arkadan yönetecek. Diğer taraftan oğul Berdimuhammedov’unn aday olması dış güçlerden de destek alabilir. Zira Batı’nın beklentisini gerçekleştirerek ülkede bazı demokrasi reformları yapabilir. Serdar Berdimuhammedov, Türkmenistan güzel günler görsün istiyorsa ülkede reformlara yönelmeli. Dileğimiz Türkmenistan’da huzurun olmasıdır…
Teymur QASIMLI
