Güney Amerika’nın en kalabalık ülkesi olan 215 milyonluk Brezilya’da, 156 milyon kayıtlı seçmenden 123 milyonu 2 Ekim Pazar günü ülkenin yeni Devlet Başkanı’nı seçmek için sandık başındaydı. İlk turda oyların yarıdan fazlasını alan bir aday bulunmadığı için, seçimin iki favorisi olan ve ilk turda en yüksek oyu alan Lula ve Bolsonaro, ikinci turda yeniden yarışacaklar. Brezilya’da Bolsonaro-Lula rekabetinin iç politikadaki yansımaları, ülkedeki siyasi rekabetin örneği sık görülmeyecek bir kamplaşma üzerine kurulmasına yol açtı. Fakat kamplaşma, 2022 seçimlerine yaklaşırken değil, Bolsonaro’nun hayatında ilk kez katıldığı ve Başkan seçildiği 2018 seçimleri öncesine dayanıyor. İki dönem Devlet Başkanlığı yapan Lula’nın ardından ülke yasaları uyarınca takip eden üçüncü seçimde adaylığı mümkün olmayan Lula, kendisi gibi İşçi Partili ve kabinesinde Bakanlık yapmış olan bürokrat kökenli Rousseff’i desteklemişti. 2010 seçimlerinde Devlet Başkanlığı görevine gelen Rousseff, Brezilya’nın ilk kadın Devlet Başkanı olarak ikinci kez 2014’te yeniden seçilmişti. Fakat liderlik özellikleri açısından karizmatik ve küresel ölçekte popüler Lula’nın gerisinde kalması, ülkenin ekonomik sorunlar yaşaması ve hem İşçi Partisi karşıtlarının hem de Lula ve Rousseff destekçisi olmakla beraber İşçi Partisi yönetimlerinin aradan geçen yıllarda ekonomik ve toplumsal sorunların çözümünü sağlayamadığını düşünen geniş bir muhalefetin oluşması, Rousseff’i zor durumda bıraktı. Protesto gösterileri ve özellikle basının şahsı, Lula ve parti hakkındaki olumsuz yayınlarının oluşturduğu olumsuz atmosfer içinde, Rousseff, ülkenin mali durumuna ilişkin verilerde manipülasyon yapmak ve kendine avantaj sağlamak suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı ve 2016’da görevinden azledildi. 2018 seçimlerine dek Başkanlık görevini üstlenen yardımcısı Temer, yatıştırıcı bir siyaset izlemeye çalıştı. Fakat bir yandan süregelen sorunlar, diğer yandan eski Devlet Başkanı Lula’nın yolsuzluk suçlamalarıyla 2018’de hapse gönderilmesi, ülkede kimi zaman karşıt görüşleri temsil eden protesto dalgalarına ve siyasal sorunlara neden oldu.
2018 Başkanlık seçimleri ülkede bir kutuplaşma atmosferinde gerçekleşti. Lula, seçimlere İşçi Partisi’nin adayı olarak katılacağını açıklamıştı fakat tutuklanmasıyla bu hakkını kaybetti. Bu ortamda ülkede uzun yıllardır görülmeyen biçimde siyasal yelpazenin sağında kalmasına rağmen geniş taraftar desteği toplayan eski asker Bolsonaro, seçimlerin favori adayı haline geldi. Süreçte Lula ise hapishaneden çeşitli açıklamalar yaptı ve taraftarlarını İşçi Partisi’nin adayı olan Haddad’ı desteklemey davet etti. İşçi Partisi’nin kampanyası Lula ve Rousseff’in uğradığı haksızlıklar ve ülkenin 2000’lerde gerçekleştirdiği ekonomik ve siyasal kazanımlar üzerine kuruldu. Bolsonaro ise, ilk kez Başkanlığa aday bir isim fakat deneyimli bir siyasetçi olarak kampanyasını ülkede yaygın olan yolsuzlukla mücadele vaadi ve temiz siyaset temaları üzerinde kurdu. 2018’de Başkan seçilen Bolsonaro, Başkanlığı sürecinde iç politikaya yaklaşımını Lula karşıtlığı, yolsuzlukla mücadele teması ve sürekli destekçileriyle yakınlığını ön plana çıkardığı halkla buluşma etkinlikleri üzerine inşa etti. Lula’ya yönelik yargılama sürecinde ön plana çıkan ve bir tür yıldız isme dönüşen yargıç Sergio Moro’yu kabinesinde Adalet ve Kamu Güvenliği Bakanı yaptı.
Fakat Bolsonaro’nun henüz seçim kampanyası sürecinde sıklıkla eleştirilen ayrıştırıcı tavırları, siyasal kariyere sahip oğullarının ve destekçilerinin girdikleri polemikler, kabinesinde sık sık yaşanan değişiklikler ve istifalar, pandemi sürecinin zorlukları gibi nedenlerle eleştirilere maruz kaldı. Kimilerince “aşırı sağcı”, kimilerinde tavırları nedeniyle “tropiklerin Trump’ı” olarak adlandırılan Bolsonaro, muhafazakâr ve sağ görüş temelli, keskin parti ayrımlarına dayanmayan ve İşçi Partisi karşıtlığından ödün vermeyen bir siyasal anlayış ortaya koydu. Bölgesel politikalarda Brezilya’nın Güney Amerika üzerindeki liderlik rolü ve dengeleyici yaklaşımı arka planda kaldı. Küresel düzeyde ise, ülke ekonomisini daha liberal hale getirmek isteyen Bolsonaro, ABD ile daha yakın ilişkiler kurmak istese de beklediği sonuçları elde edemedi. Fransa Cumhurbaşkanı Macron ile Amazon bölgesindeki yangınlar nedeniyle yaşadığı polemik gibi olaylar, Brezilya’nın küresel imajını olumsuz etkiledi.
Lula cephesinde ise farklı gelişmeler yaşandı. Sergio Moro’nun çeşitli eylemleri başta olmak üzere Lula’nın yargılama sürecindeki hukukla bağdaşmayan uygulamaların kamuoyuna duyurulması ve Moro’nun Lula’nın bir numaralı siyasal rakibi Bolsonaro’nun kabinesinde Bakanlık yapması, Lula’yı hapise götüren sürecin siyasal ayağını ülke çapında tartışmaya açtı. 18 ay hapiste kalan Lula, 2019’da serbest kalmasının ardından, halen güçlü ve azimli olduğunu ve siyasete devam edeceğini açıkça ortaya koydu. Aradan geçen aylarda Bolsonaro hükümetinin iç ve dış politikada yaşadığı sorunlar Lula’nın toplum nezdindeki desteğini artırdı. Bu hava, dış politikaya da yansıdı. Özellikle, Avrupa’yı ziyaret eden Lula’nın Bolsonaro’nun gerilim yaşadığı Macron’u ziyaretinde neredeyse bir Devlet Başkanı gibi iltifat görmesi ve basına yansıyan neşeli fotoğraflar, ülkenin Lula dönemindeki parlak uluslararası imajını halka hatırlattı.
Beklendiği üzere, 2022 seçimleri halen devam eden süreçte Bolsonaro-Lula rekabeti üzerinden geçiyor. Bolsonaro, Lula karşıtı yolsuzluk temalı siyaseti ve sol görüşlü İşçi Partisi’ne karşı muhafazakâr ve sağ temaları kullanıyor. Lula ise, geçmişte Başkanlık yaptığı dönemde olduğu gibi Brezilya halkının yoksullukla mücadelesine destek vermeyi ve uluslararası imajını restore etmeyi vadediyor. İki adayın görüşleri arasındaki keskin farklılıklar ise ABD ile birlikte batı yarımküresinin en büyük iki demokrasisinden bir olan Brezilya’daki seçimlerin Brezilya’nın iç işleri kadar dış politikası, ülkenin bölgesel ve küresel ilişkileri açısından önem taşıdığını ve köklü değişimle sonuçlanabileceğini gösteriyor.
Doç. Dr. Segâh TEKİN
