Brezilya Devlet Başkanlığı seçimlerinin 30 Ekim’de düzenlenen ikinci tur oylamasını Luiz Inacio Lula da Silva (Lula) kazandı. Ülke yasaları uyarınca, Ekim ayı başında yapılan ilk tur seçimde oyların yarısından fazlasını alan aday bulunmadığı için en yüksek oyu alan ilk iki aday, ikinci tur oylamada yeniden karşı karşıya geldiler. Oldukça çekişmeli geçen yarışın galibi oyların % 50,9’unu alarak en çok oyu toplayan İşçi Partili (PT) Lula oldu. Rakibi, Liberal Parti’den (PL) aday olan görevdeki Devlet Başkanı Jair Bolsonaro ise % 49,1 oyla seçimi kaybetti. Lula ile seçimlere birlikte girdiği Geraldo Alckmin de Başkan Yardımcılığı görevine gelmiş oldu. Devir teslim, ülke yasaları uyarında yeni yılın ilk gününde, 1 Ocak 2023’te gerçekleşecek.
Dünyanın en gelişmiş oy verme sistemlerinden birine sahip olan ve tüm süreci dijital ortamda yürüten Brezilya’da, oy verme işleminin tamamlanmasının ardından kısa saatler içinde sonuçlar ilan edildi. Lula, sonucun ilanının hemen ardından kamuoyu önünde zaferini kutladı ve açıklamalarda bulundu. Bolsonaro cephesi ise sessizliğe büründü. Seçimler öncesinde, Lula-Bolsonaro rekabetindeki gerilim ve 2019 başında göreve gelmesinden bu yana ülkeyi bir tür seçim atmosferi içinde tutan Bolsonaro’nun söylemleri, Lula’nın seçilmesini önlemeye yönelikti. Bolsonaro ve taraftarları, ilk tur seçin seçimlere giden yolda, özellikle Bolsonaro’nun ve taraftarlarının seçim güvenliği hakkında şüphe uyandırıcı açıklamaları, Bolsonaro’nun kaybetmesi halinde askeri darbenin haklı görülebileceği şeklinde söylemlere kadar varmıştı. Fakat korkulan olmadı. İlk tur oylama daha sorunsuz geçerken, ikinci turda Lula’ya desteğin bilindiği bazı yerleşimlerde polis güçlerinin yol keserek vatandaşların oy verme noktalarına ulaşımını engellediği gündeme geldi. Fakat sonuçta kayda değer bir gerilim yaşanmadan seçim sonuçlandı. Bolsonaro’dan veya yakın çevresinden sonuçlara doğrudan itiraz veya halka ABD’de seçimi kaybetmesinin ardından Donald Trump taraftarlarının yaptığı şekilde bir tür harekete geçme çağrısı gelmedi. Aksine, Bolsonaro, seçimin hemen ardından tepkisiz kalırken, daha sonra yaptığı açıklamada da anayasaya uygun hareket ve şiddetten kaçınma konularına dile getirdi. Hükümet adına yapılan açıklamada da, yönetimin devri sürecine yönelik resmi işlemlerin başlatılacağı ilan edildi.
Geçmişte iki kez üst üste Devlet Başkanı seçilen ve ülkeyi 2003-2011arasında yöneten Lula, böylelikle üçüncü kez demokratik yollarla Devlet Başkanlığı koltuğuna oturmuş oldu. Lula adına, son yıllarda üzerine kurulan baskı ve hapishane sürecinin ardından gelen zafer, siyasal kariyeri kadar şahsı için de özel anlam taşıyor. Fakat Lula intikamcı değil, birleştirici bir söylem kullanmayı tercih ederken, kaldığı yerden liderliğe devam edeceği mesajını verdi. Nitekim Lula’nın sonuçların açıklanmasının hemen ardından yapmaya başladığı ilk açıklamaları kucaklayıcı oldu. Tüm Brezilyalıların Başkanı olacağını söyleyen Lula, birleştirici mesajlar paylaştı, paylaşımlarında “çalışma, diyalog ve demokrasi” ifadesine yer verdi. İlk Başkanlık görevinde de en çok üzerinde durduğu konular olan açlık ve eşitsizliklerle mücadeleye yeniden başlayacağını duyurdu. İklim krizine de dikkat çeken Lula, kendisini tebrik etmek için tabir-i caizse sıraya giren Devlet ve Hükümet Başkanlarıyla şimdiden geleceği konuşmaya başladığını; ticaret, iklim krizi ve küresel sorunlar hakkında dünya liderleriyle birlikte çalışacağını duyurdu. Dış politikayla ilgili temel mesajı ise, şüphesiz ki Breziya’nın dünya siyasetine geri döndüğü şeklindeydi.
İki gün süren sessizliğinin ardından ancak geçtiğimiz Çarşamba günü yalnızca iki dakika süren kısa bir basın toplantısı düzenleyerek açıklamada bulunan Bolsonaro ise Lula’yı tebrik etmedi. Oy verenlere teşekkür ettiği, Brezilya’da sağın gücüne ve ülke tarihindeki yerine dikkat çektiği konuşmasında, ilk tur oylamada Temsilciler Meclisi ve Senato’da PL’nin sağladığı üstünlüğü hatırlattı. Böylelikle, iktidardan tamamen dışlanmalarının söz konusu olamayacağının altını çizdi. Temel değerlere dikkat çekerek, bir nevi düzenin koruyucusu olarak Brezilya sağını konumlandıran Bolsonaro, Brezilya bayrağında da yer alan “düzen ve ilerleme” hedeflerini izlediklerini söyledi ve “Tanrı, vatan, aile” vurgusu yaptı. Kısa konuşmasının özeti ise, sağın geçmişte olduğu gibi halen de gücünü koruduğu şeklindeydi.
Sonuç olarak bakıldığında, şu anki tablo, seçimlerin Brezilya’da korkulanın aksine itiraz, kaos veya askerin siyasete müdahalesi olasılıkları yaşanmadan ve son yıllardaki tüm kutuplaşmaya rağmen yasalara uygun biçimde gerçekleştiğini gösteriyor. Lula’nın zaferi ise, gerek Brezilya’daki taraftarlarınca, gerekse uluslararası kamuyounda geniş kesimler tarafından sevinçle karşılandı. Diğer taraftan, ilk turun ardından üçüncü ve dördüncü sıradaki adayların ve partilerinin açık veya üstü örtülü şekilde Lula’ya olan desteklerini kamuoyuna iletmelerine rağmen, Bolsonaro diğer adaylardan çok sayıda oyu kendine çekebildi. Lula’nın kritik bir marjla -58,2 milyona karşı 60,3 milyon oy- seçimi kazanması, Brezilya siyasetinde önümüzdeki dönemin kolay geçmeyeceğini gösteriyor. Bolsonaro’nun da konuşmasında belirttiği gibi, partisinin yasama organlarında kazandığı üstünlük, Lula yönetiminin işlerini kolaylaştırmayacak. Üstelik Covid-19 pandemisinin etkileri ve küresel siyasal ve ekonomik zorluklar Brezilya’yı da olumsuz yönde etkilemişken Başkanlığı yürüten ve tartışmalı bir isim olan Bolsonaro’nun seçimleri kaybetmesine rağmen aldığı oy sayısında bakıldığında geniş destek toplayabilmesi, önümüzdeki günlerde Brezilya içinde yeni siyasal tartışmaları başlatacaktır. Bu ortamda muhtemel belirleyici, Lula’nın ilk açıklamalarında yer verdiği öncelikli hedefleri gerçekleştirmedeki başarısı kadar kutuplaşmayı giderici ve kendisine desteği artırıcı bir yönetim anlayışı izlemesidir. Artık ülkeyi yönetecek olan Lula ve yakın çevresinin izleyeceği yol, Brezilya’daki siyasal tartışmaların dili ve yönelimleri üzerinde de belirleyici olacaktır.
Doç. Dr. Segâh TEKİN
