AZERBAYCAN’IN TAHRAN BÜYÜKELÇİLİĞİ’NE SİLAHLI SALDIRI

Giriş

Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’nın verdiği bilgiye göre, 27 Ocak 2023 tarihinde, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Tahran (İran) Büyükelçiliği’ne bir terör saldırısı düzenlendi. Saldırganın Kalaşnikof marka otomatik silah kullandığı belirtilerek, “27 Ocak 2023 tarihinde Bakü saatiyle 08:30 sıralarında Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Tahran Büyükelçiliğine silahlı saldırı düzenlendi. Saldırgan, Kalaşnikof otomatik silahıyla koruma müdürü öldürdü. Büyükelçiliğin iki güvenlik görevlisi de saldırıyı engellerken yaralandı. Durumları iyi. Halihazırda hain saldırıyla ilgili soruşturma sürüyor. Olayın detayları hakkında kamuoyuna ek bilgi verilecektir. Allah şehidimize rahmet eylesin!” ifadeleri kullanıldı. Bu yazıda, bu olayın gölgesinde, Azerbaycan-İran ilişkilerine dair güncel gelişmeleri anlatacağım.

Saldırıya Dair Bilgiler

İran’daki Tahran Polis Komutanı Hüseyin Rahimi, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Tahran Büyükelçiliği’ne silahlı saldırı düzenleyen saldırganın yakalandığını söyledi. Saldırganın yakalandığını aktaran Rahimi, “Saldırgan, iki küçük çocukla binaya giriyor. İlk belirlemelere göre saldırıyı şahsi ve ailevi sorunlar nedeniyle düzenlediği belirlendi.” ifadelerini kullandı. Rahimi, saldırganın kimliği hakkında ise bilgi vermedi. Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ayhan Hacızade, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği’ne düzenlenen silahlı saldırıyla ilgili gazetecilere açıklama yaptı. Saldırıyla ilgili araştırmaların sürdüğünü belirten Hacızade, “Bu hain saldırıyı en güçlü şekilde kınıyoruz. Saldırganın ve azmettiricilerin belirlenmesi için İran hükümetinin gerekli adımların atmasını talep ediyoruz. Her devlet, ülkesindeki Büyükelçiliklerin güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Azerbaycan hükümeti, Tahran Büyükelçiliği’ni kısa sürede tahliye etmeyi planlıyor.” diye konuştu.

İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani ise, konuyla ilgili açıklamasında, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği’ne düzenlenen ve bir kişinin hayatını kaybettiği, iki kişinin de yaralandığı saldırıyı şiddetle kınadıklarını belirtti. Azerbaycan halkına ve hükümetine taziyelerini ileten Kenani, “Siyasi ve güvenlik makamlarının özel talimatıyla bu saldırının boyutları ve saldırganın saiki yüksek öncelik ve hassasiyetle soruşturuluyor” ifadelerini kullandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ise, ülkesinin Tahran Büyükelçiliği’ne yapılan terör saldırısının bir an önce soruşturulması ve teröristlerin cezalandırılmasını isteyerek, “Diplomatik misyonlara terör saldırısı kabul edilemez” dedi.

Azerbaycan-İran İlişkileri

İran, Azerbaycan bağımsızlığını kazandığından bugüne kadar Azerbaycan Devleti’nin varlığını tam olarak kabul etmiyor. Peki, neden kabul etmiyor; çünkü bağımsız bir Azerbaycan Devleti, İran için büyük bir tehdittir. Nedeni basit; İran, Güney Azerbaycan meselesinin gündem olmasından ve İran Azerilerinin milli kimliklerini kazanmasından endişe ediyor. 33 yıllık Azerbaycan-İran ilişkileri, aslına bakılırsa hiçbir dönemde iyi olmadı. İran Devleti, ilişkilerin olumsuz seyri konusunda her dönemde Azerbaycan’ın merhum 2. Cumhurbaşkanı Elçibey hükümetini suçladı. Ancak Elçibey hükümeti, tam 30 yıldır iktidarda değil ve ilişkiler de iyiye gitmiyor.

Rahmetli Haydar Aliyev döneminde de İran ile ilişkiler hiç de iyi değildi; şimdiki Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev döneminde İran ile ilişkiler başlarda bir dönem iyi oldu. İki devletin Cumhurbaşkanlarının karşılıklı resmi ziyaretleri oldu. Ancak İran, zamanla Azerbaycan’ın İsrail ile ilişkilerinden ve İsrail’in Bakü’ye yönelik askeri yardımlarından çok rahatsız oldu. Azerbaycan ile Ermenistan arasında 44 gün süren savaş sırasında, Azerbaycan, Karabağ’ın 7 ilini işgalden kurtardı. İran ise Müslüman bir devlet olduğu halde buna sevinmedi. Savaşın sona ermesinden sonra, Azerbaycan ile İran arasındaki ilişkiler her geçen gün daha da kötüleşti.

Tam 33 yıl boyunca, Azerbaycan, İsrail’de Büyükelçilik açmadı. Ancak İran’ın baskıcı tavrı nedeniyle, Azerbaycan Devleti, bence doğru bir adım attı. İsrail de Azerbaycan’da Büyükelçilik açtı ve Bakü’ye bir büyükelçi atadı. İran tarafı ise buna öfkeyle tepki gösterdi. Ancak zaman zaman Azerbaycan devlet erkanı ile İran arasında çeşitli diplomatik görüşmeler olmuştur. İran’ın Bakü’deki Büyükelçisi ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı Yardımcısı arasında görüşme oluyordu. Türkiye’nin arabuluculuğuyla, TBMM Başkanı Mustafa Şentop sayesinde, her iki ülke parlamento başkanları da bir araya gelmişti. Ancak görüşmede İran tarafı sistematik olarak Azerbaycan aleyhine asılsız fikirler dile getirdi. Azerbaycan tarafı da, bu görüşmeden sonra resmi bir açıklama yaptı ve Tahran’ı kınadı.

Son Olayın Mesajı

Bu konuda elbette kişisel yorum düzeyindeki analizimi paylaşıyorum. Zira olaya dair net bilgilere henüz sahip değiliz.

1. Bu olay, 27 Ocak 1973 tarihinde şehit olan Türk diplomatların anma gününe denk geldi (getirildi).
2. Bu süreçte, Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah el-Sisi resmi olarak Bakü’ye ziyarete gelmişti. Mısır-İran ilişkileri ise son dönemde hiç de iyi gitmiyor.
3. Son zamanlarda İran-Ermenistan ilişkileri iyice sıkılaştı. Mesela, Başbakan Nikol Paşinyan’ın eşi Anna Hakobyan Tahran’a ziyarete gitti. Azerbaycan ise, buna karşı sert tepki gösterdi ve İran’ı kınadı.
4. Azerbaycan Devleti, yerinde doğru olarak Nahçıvan Meclisi Başkanı Vasif Talibov’u görevinden aldı. Talibov’un ise İran’la çok iyi ilişkileri vardı. Defalarca İran’ı ziyaret etmişti ve İranlı yetkililerle görüşüyordu.
5. En önemli sebep, Azerbaycan-İsrail ilişkilerinin kurulması ve artık daha ileri bir seviyeye gelmesi. İran, bundan çok korkuyor; Tahran, açık olarak İsrail’le ilişkilere karşıdır ve bu saldırı, bu nedenle bir mesaj olarak görülebilir.
6. İran’ın içinde farklı ve güçlü kurumlar var. İstihbarat iç ve dış, başka siyasi fraksiyonlar da var. Bana göre, bu kurumlar, şu anda kendi aralarında Dini Lider Hameney’den sonra iktidar için mücadele ediliyorlar. Bu kurumlar, Azerbaycan’a karşı radikal tutum alıyor olabilirler.

İran, şu anda bu olayı aile zeminine taşıyor. İran Dışişleri Bakanı, bu konuda basına demeç verdi. Bu olayın siyasi değil, bir aile meselesi olduğunu söylüyor. Bu olayın aile meselesi olduğuna inanmak bizce gerçekçi bir tavır olmaz. Nitekim Azerbaycan Dışişleri Bakanı Yardımcısı Xelef Xelefov, Azerbaycan basına verdiği demeçte bunu ifade etti ve Tahran’daki diplomatların güvenliğinin sağlanması gerektiğini vurguladı. Ancak İran bunu yapmadı; bu nedenle bu konuda tüm suç İran Devleti’nindir. Bu işin güvenlik boyutunu güvenlik uzmanları iyi biliyorlar. Ancak benim dikkatimi bir diğer husus da, Büyükelçilik kapısının önünde duran polisin saldırı sırasında hiçbir şey yapmaması oldu.

Sonuç

Azerbaycan Devleti, bu olayı sabırla takip ediyor. Azerbaycan diplomatları, İran’dan tahliye edildi. Azerbaycan, bu olayı araştırmak için mutlaka bir komisyon kurmalı ve Azerbaycan devlet güvenlik görevlileri bu komisyonda yer almalı. İranlı diplomatlar da Azerbaycan’dan çıkarılmalı. Ayrıca, bu olayın tüm dünyanın dikkatine sunulması sağlanmalıdır. Türkiye’nin de bence Azerbaycan ile birlikte çalışması gerekiyor. Bu olaydan sonra, Azerbaycan-İran ilişkileri de hiçbir zaman iyi olmayacak gibi görünüyor.

Teymur QASIMLI