Libya’da Kaddafi rejiminin 2011 yılında yıkılışının üzerinden yaklaşık 12 yıl geçmiştir. Ülkede hiçbir zaman gerçek anlamda uygulamaya geçemeyen demokrasi ortamı için 24 Aralık 2021 tarihi büyük fırsat olmuştur. Ancak büyük bir özlemle beklenen ve istikrar getireceği ümit edilen seçimler yapılamamış ve ertelenmiştir.
Muammer Kaddafi tarafından 42 yıl diktatörlükle yönetilen Libya, Kaddafi’nin 20 Ekim 2011 tarihinde öldürülmesiyle yönetimsel olarak geçiş dönemi yaşamaya başlamıştır. Geçiş döneminde iki defa demokratik seçim denemesi yapılmış olsa da, bu durumdan olumlu bir sonuç alınamamıştır. Bu seçimlerin ilki 7 Temmuz 2012 tarihinde ve ikincisi de 25 Haziran 2014’te yapılmıştır. İlk seçimlerden sonra ülkede siyasi bir istikrar yaşanmadığı gibi, güvenlik boşluğu ve ekonomik sorunlar da devam etmiştir. İkinci seçimde ise, katılım oranının % 18 gibi çok düşük bir seviyede kalmasından dolayı seçim sonuçları Anayasa Mahkemesi tarafından 7 Kasım 2014’te iptal edilmiştir. İptalin ardından geriliminin daha çok arttığı Libya’da, siyasi ve ekonomik sorunların çözümü zorlaşmıştır. Çift başlı bir güç çekişmesine sebep olan yönetim boşluğunun temsilcileri Ulusal Mutabakat Hükümeti adına Fayiz es-Sarac ve Temsilciler Meclisi adına Halife Hafter olmuştur. Taraflar arasındaki anlaşmazlıkların giderilmesi için 2015 yılı başından itibaren uluslararası güçlerin desteğiyle bir dizi görüşme/konferans gerçekleştirilmiştir. Ancak bu süreçten herhangi bir olumlu sonuç alınamamıştır. Taraflar arasındaki kanlı çatışmalar, Birleşmiş Milletler’in öncülüğünde 23 Ekim 2020 tarihinde ateşkes anlaşmasıyla durdurulmuştur.
Libya Siyasi Diyalog Forumu (LSDF), ateşkes anlaşmasına göre teşkil edilmiştir. 2021 yılı Ocak ayında Libya’nın çeşitli bölgelerinden seçilen delegelerden oluşan bu Forum, İsviçre’nin Vaud kantonu Founex kasabasında toplanmıştır. Burada, Libya’yı ülkenin 70. kuruluş yılında seçime götürecek bir geçici yönetim kurulması hedeflenmiştir. Oldukça zorlu bir sürece sahne olan geçici yönetim seçimleri 5 gün (1-5 Şubat 2021) sürmüştür. Seçimler sonucunda ülkeyi yönetecek olan dört kişilik Geçiş Konseyi belirlenmiştir. Başkanlık Konseyi’nin yeni lideri Muhammed Yunus el Menfi, Başbakan da Abdulhamid Muhammed Dibeybe olmuştur. Konsey’de yer alan diğer iki isim de eski Başkanlık Konseyi Başkan Yardımcısı Musa el Koni ve Abdullah Hüseyin el Lafi idi. Başbakan Dibeybe tarafından kurulan Ulusal Birlik Hükümeti (UBH), 10 Mart 2021 tarihinde güvenoyu alarak görevine başlamıştır. Daha sonrasında Libya Siyasi Diyalog Forumu tarafından İsviçre’nin Nyon kasabasında 28 Haziran–2 Temmuz 2021 tarihleri arasında toplanan delegeler, 24 Aralık tarihinde yapılacak seçimlerin anayasal temelini görüşmüşlerdir. Ancak Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (UNSMIL) tarafından örgütlenen toplantıdan sonuç alınamamıştır. Dolayısıyla, seçimlere az bir zaman kala uzlaşının olmaması seçimlerin yapılamaması olasılığını ortaya çıkarmıştır. Seçimlere katılım için başvurulan Libya Yüksek Seçim Kurulu adaylardan 25’inin talebini reddetmiştir. Adaylık talebi reddedilenler arasında devrik Devlet Başkanı Muammer Kaddafi’nin Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargılanan oğlu Seyfülislam Kaddafi, çeşitli suçlardan yargılanan Halife Hafter ve Geçiş Konseyi’nde bulunması nedeniyle Başbakan Abdulhamid Muhammed Dibeybe yer almıştır.
Libya’nın 70. kuruluş yıldönümünde yapılması planlanan seçimler, Libya Siyasi Diyalog Forumu’nun anayasa konusunda uzlaşıya varamaması ve Yüksek Seçim Kurulu tarafından adaylıkları iptal edilen bir dizi tanınmış Libya vatandaşının itirazları sebebiyle yapılamamıştır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı İmad Sayih tarafından seçimlerin en az 6 ay ertelenmesi gerektiği bildirilmiştir.
Trablus’ta görev yapan hükümetinin seçim hazırlıklarına yönelik öngörülen çalışma süresi 24 Aralık 2021 tarihinde dolmuştur. Seçimlerin ertelenmesi sonucunda Tobruk Meclisi tarafından hükümetin meşruluğunun kalmadığı duyurulmuştur. Meclis, kendi Başbakanını seçmiştir. Bu durum iki başlı yönetim arasında sorunların daha da derinleşmesine neden olmuştur. Ancak Trablus hükümeti görevinin Cenevre Antlaşması çerçevesinde devam ettiğini duyurmuştur. Trablus yönetimine Cenevre Antlaşması’na göre tanınan süre 21 Haziran 2022 tarihinde sona ermiştir.[1] İki yönetim arasında Kahire’de[2] 12-19 Haziran 2022’de ve Cenevre’de[3] 28-30 Haziran 2022’de yapılan görüşmelerde ilerleme sağlanamamıştır. Libya Başkanlık Konseyi’nin çözüm arayışında devam etmiştir.[4] 2023 yılında Fas’ta yapılan toplantıya istinaden Trablus hükümeti ve Tobruk Meclisi temsilcileri seçimlere yönelik olarak anlaşmaya varmıştır.[5] Seçimlere katılmanın önündeki engeller kaldırılmıştır. Kanun koyucunun ikili bir sistemle Meclis ve Senato’dan oluşması öngörülmüştür.[6]
Libya’da güvenlik sorunları ve istikrarsızlık halen devam etmektedir. Bütün tarafların uzlaşısıyla yapılacak meşru bir seçimin sonucunda devlet sağlam temeller üzerine inşa edilebilir. Ülkede farklı yönetimlerin güç mücadelesi devam ettikçe güvenliğin sağlanması zorlaşmaktadır. Libya halkının beklediği barış ve huzurun gelmesi ortak bir uzlaşı zemini ile gerçekleşebilir.
Mehmet EMİR
DİPNOTLAR
[1] Hacer Başer (2022), “Libya’da Dibeybe Başkanlığındaki Ulusal Birlik Hükümeti’nin Görev Süresi Doldu”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libyada-dibeybe-baskanligindaki-ulusal-birlik-hukumetinin-gorev-suresi-doldu/2620190#,
[2] Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (2022), “SASG Stephanie Williams Opening Remarks to Members of The House Of Representatives and The High Council of State United Nations-Facilitated Joint Committee to Determıne The Libyan Constitutional Framework For Elections”, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://unsmil.unmissions.org/sasg-stephanie-williams-opening-remarks-members-house-representatives-and-high-council-state-united; Safiye Karabacak & Ekrem Biçeroğlu & Mutez Venis (2022), “Libya’daki Tarafların Kahire’deki Görüşmelerinde Sona Gelindi”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-daki-taraflarin-kahiredeki-gorusmelerinde-sona-gelindi/2617018.
[3] Birleşmiş Milletler Libya Destek Misyonu (2022), “SASG Stephanie Williams’ Statement on The High-Level Meeting on Libya’s Constitutional Track in Geneva”, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://unsmil.unmissions.org/sasg-stephanie-williams%E2%80%99-statement-high-level-meeting-libya%E2%80%99s-constitutional-track-geneva; Aydoğan Kalabalık (2022), “Libya Temsilciler Meclisi ile Devlet Yüksek Konseyi Arasındaki Cenevre Görüşmelerinden Sonuç Çıkmadı”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-temsilciler-meclisi-ile-devlet-yuksek-konseyi-arasindaki-cenevre-gorusmelerinden-sonuc-cikmadi/2627308#.
[4] Hacer Başer (2023), “Libya Başkanlık Konseyi Ulusal Uzlaşı İçin Stratejik Vizyon Çalışması Başlattıklarını Açıkladı”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-baskanlik-konseyi-ulusal-uzlasi-icin-stratejik-vizyon-calismasi-baslattiklarini-acikladi/2621164#; Gülşen Topçu (2022), “Libya Başkanlık Konseyi, Ülkedeki Siyasi Krize İlişkin Çözüm Planı Hazırladı”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.07.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libya-baskanlik-konseyi-ulkedeki-siyasi-krize-iliskin-cozum-plani-hazirladi/2630809#.
[5] Zeynep Tüfekçi Gülay (2023), “Türkiye de Dahil 7 Ülkeden Libya’daki Seçimler İçin “Açık Bir Yol Haritası” Hazırlanması Çağrısı”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-de-dahil-7-ulkeden-libyadaki-secimler-icin-acik-bir-yol-haritasi-hazirlanmasi-cagrisi/2919938,
[6] Africanews (2023), “Libya: Joint “6×6″ Committee Sign Agreements on Drafting Election Law”, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://www.africanews.com/2023/06/07/libya-joint-6×6-committee-sign-agreements-on-drafting-election-law/; Abdulkader Assad (2023), “6+6 Committee Calls For Forming Unified Government to Lead Libya to Elections”, The Libya Observer, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://libyaobserver.ly/news/66-committee-calls-forming-unified-government-lead-libya-elections; Sami Zaptia (2023), “High State Council Selects 6 Committee Members for 6+6 Joint Election Laws Committee”, The Libya Herald, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://libyaherald.com/2023/03/high-state-council-selects-6-committee-members-for-66-joint-election-laws-committee/; Arab Observer (2023), “Libyan 6+6 Joint Committee Agreed on Points Related to the Election of the Head of State and Members of the National Assembly”, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://www.arabobserver.com/libyan-66-joint-committee-agreed-on-points-related-to-the-election-of-the-head-of-state-and-members-of-the-national-assembly/; Mustafa Dala (2023), “Libya’da Başağa’nın Görevden Alınması Sonrası Muhtemel Senaryolar”, Anadolu Ajansı, Erişim Tarihi: 14.06.2023, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/libyada-basaganin-gorevden-alinmasi-sonrasi-muhtemel-senaryolar/2906329.
