İsrail’in Gazze’ye yönelik olarak icra ettiği askeri operasyon, iki aydan fazla bir süredir dünyadaki başlıca gündem maddesi olmuştur. Uzun bir geçmişe dayanan iki halk arasındaki gerilim, İsrail’in son harekâtlarıyla beraber yeni bir boyut kazanmıştır. Bu bağlamda yapılacak değerlendirmeler geniş bir analizi kapsamadan yalnızca sonuçları itibarıyla birtakım argümanları sunmaktadır. Değerlendirmeler aşağıda sunulmuştur:
1. İsrail’in askeri harekâtındaki temel motivasyonu ya da meşru dayanağı kendi inancıdır. Yahudilik kavramı, hem bir ırkı, hem de dini bir inancı temsil etmektedir. Dışarıya karşı kapalı olan bu insanların gerek ırksal, gerekse de inanç yönüyle genişlemeye ihtiyaçları yoktur. Bu noktada, Yahudilerin kendilerini nasıl tanımladıkları ve inanışları önem kazanmaktadır. Günümüzde devlet hüviyeti kazandırılmış bu insanların misyonu ve vizyonu buradan anlaşılabilmektedir. Kendilerini “Tanrı’nın seçilmiş halkı” olarak görürlerken bu bakış açısı temelinde, diğer insanlara karşı tartışılmaz bir üstünlük argümanı ileri sürülmektedirler. Diğer insanların onlara hizmet etmek için yaratıldığına inanarak onları insan ile hayvan arasındaki bir varlık olarak görmektedirler. Bu bakış açısıyla neredeyse yapılacak bütün eylemlere ahlaki bir kaygı taşımadan icra etme meşruiyeti katılmaktadır. İnsanı insan olarak görmeyen bir yaklaşıma karşı insan haklarını nasıl ileri sürebilir ya da savunabilirsiniz?
2. İstisnai farklılıklar olmakla beraber, Yahudilikteki eyleme geçişteki temel motivasyon Siyonizm’dir. Vadedilmiş topraklar üzerinde mutlak bir Yahudi hâkimiyetine dayanan bu yaklaşım doğal olarak dışlayıcı ve çatışmacıdır. Ortadoğu’da birçok egemen devletin haklarını hiçe sayan bu yaklaşıma dair izlenen politikalar ise, uluslararası insan hakları hukuku ile devletler hukukuna karşı açık bir meydan okumadır. Bu politikalar, insanlığın gözleri önünde açıkça izlenmekte ve sonuç alınmaktadır. Bu bağlamda, son savaş odağında İsrail, Hamas, İsrail destekçisi aktörler ile bölgedeki devletlerin durumuna yönelik görece bazı değer yargılarına varılmıştır.
3. İsrail’in son Gazze Şeridi operasyonunda Başbakan Benyamin Netanyahu’nun “Yeşeya kehanetlerini gerçekleştireceğiz”[1] sözü, dini söylemlerin politika icrasında ne kadar önemli olduğunu ortaya koymuştur. Teopolitik, Uluslararası İlişkiler analizlerinde yeterince değerlendirilmediği için bu tür dini söylemli politik eylemlerin odağı net bir şekilde anlaşılamamaktadır. İsrail açısından harekâtın asıl motivasyonu dini motif üzerinden gerekçelendirilmiş bir askeri eylemdir. Genelkurmay Başkanı Herzi Halevi’nin askeri geçmişi de İsrail’e büyük avantaj sağlamaktadır. Halevi’nin Gazze Şeridi bölgesinden sorumlu Güney Saha Komutanlığı yapması nedeniyle alana fazlasıyla hâkim olduğu değerlendirilmektedir. Bunun yanı sıra, Halevi’nin İsrail Özel Kuvvetler Komutanlığı yapması da operasyonun niteliği açısından önemli bir unsurdur. 1985 yılından beri ifa ettiği askerlik mesleği, Halevi için birçok çatışmayla beraber tecrübe de kazandırmıştır. Askeri güç bakımından, değerlendirilen 145 ülke arasında 18. sırada yer alan İsrail’in[2] ezici bir üstünlüğü vardır. Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri’nin gücü düzenli muharebe için uygundur. Çok güçlü istihbarat ağı sayesinde doğruluğu çok yüksek bilgilere erişilmektedir. Hamas eylemine dair istihbarat eksikliği haberlerine ise itibar edilmemiştir. Bunun icra edilecek operasyon için kasıtlı olarak dikkate alınmadığı ve bu sayede önceden hazırlanan politik plan çerçevesinde askeri harekâtın gerçekleştirildiği değerlendirilmektedir. Askeri harekâtın kadın, çocuk, yaşlı, sivil vb. ayrım gözetilmeksizin yalnızca öldürme odaklı icra edilmesinde bahse konu üstün ırk ve dini motivasyonun etkili olduğu açıktır. Özellikle günümüze kadar icra edilen operasyonlara karşı cezasızlık hali de İsrail için büyük avantaj sağlamaktadır. Gazze Şeridi’nin yanı sıra, Lübnan sınırında da çatışmaların yaşandığı[3] görülmüştür. Buna ek olarak, İsrail’in Suriye ve İran gibi devletlere karşı da güçlü bir meydan okuması[4] görülmektedir. Aynı anda çoklu savaş verilebileceğini göstermek[5] ve geçmişteki başarıları (1948, 1967, 1973) da İsrail’i cesaretlendirmektedir. Filistinlilerin varlığı ve mücadelesi ise vadedilmiş topraklar üzerinde bulunan bölgedeki diğer aktörler için büyük avantajdır. Filistin sorununu halletmiş bir İsrail diğer aktörler için doğrudan tehdit olacaktır.
4. Son İsrail operasyonu Gazze Şeridi’nin güvenliği açısından önemli birtakım sonuçları göz önüne sermiştir. Hedef gözetmeksizin yok etme odaklı bir güce[6] karşı önemli bir savunmaya sahip olmalısınız. Gazze Şeridi gibi kapalı bir alanda elektrik ve suyun kesilmesi insani drama yol açmıştır.[7] Bunun yanında, hastane, okul, cami ve kiliselerin dahi vurulması[8] insanlık tarihine acımazsızca geçen olaylardır. Hamas’ın varlığı Gazze Şeridi’nin güvenliği için günümüzde çok önemlidir. İsrail, fırsatını bulduğunda güvenlik boşluğunda neler yapabileceğini göstermiştir. Düzenli bir ordu karşısında Hamas’ın gücünü en verimli şekilde kullanması gerekmektedir. Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri unsuruna sahip bir orduyla mücadelede operasyon sürecinin uzaması Hamas’ın lehinedir. Psikolojik üstünlük zaman geçtikçe Filistinlilerin lehine gelişecektir. İsrail’in Gazze Şeridi’ndeki sivilleri bir an önce yerlerinden etmeye çalışma gayesi de (Tablo 1) bu durum üzerinden şekillenmektedir. Süreç uzadıkça moral gücü düşecek, zaiyat sayısı artacak ve politik muhalefet direnç düzeyini yükseltecektir. Hamas’ın kıt imkân ve kabiliyeti onu özellikle tünelleri kullanmak suretiyle asimetrik bir çatışma şartlarına sürüklemektedir. Dikkatli hamleler galibiyeti getirmese de mağlup olmamayı sağlayabilir.
Tablo 1. İsrail Hava Saldırılarının Ardından Yerinden Edilen Gazze Sakinlerinin Sayısı[9]
5. İsrail’e destek olan en önemli aktör ABD’dir. Son İsrail-Hamas Savaşı’nda ABD’nin üst düzey yöneticilerinin söylem ve eylemleri bu aktör için İsrail’in ne kadar vazgeçilmez olduğunu kanıtlamıştır. ABD Başkanı Joe Biden, “Ben Yahudi değilim ama Siyonistim” derken[10], ülkesinin her zaman İsrail’i desteklediğini beyan etmiştir. Ayrıca ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken İsrail’i gündeme dair son ziyaretinde “Bir Yahudi olarak buradayım” ifadesini[11] kullanmıştır. Blinken, bu ifadesiyle beraber ABD’nin İsrail’in yanında olduğunu da vurgulamıştır. ABD’nin İsrail’e yönelik politik, ekonomik ve askeri desteği değişmez niteliktedir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde İsrail’e yönelik kararlar ABD tarafından defalarca veto edilmiştir[12, 13]. Ekonomik desteğin yanında askeri olarak da sürekli bir dayanışma (Tablo 2) vardır. Genellikle lojistik destek olarak sağlanan askeri yardım zamana ve sürece göre bilfiil kalıcı askeri üs ve muvazzaf askeri personelle de yerine getirilmektedir.[14, 15] Gelecekte İsrail’in genişleme hamlelerine yönelik olarak ABD’nin bilfiil katılımı öngörülmektedir. ABD’nin yanı sıra, İsrail açısından bir diğer çok önemli destekçisi İngiltere’dir.[16, 17] İsrail devletinin kurulmasından beri destek sağlayan İngiltere, günümüzdeki uluslararası rolü gereği daha geri planda ancak güçlü bir kararlılık göstermektedir. Bu iki başat aktörün yanında Fransa’nın ve kısmen Almanya’nın da desteği görülmektedir.[18] Uluslararası alanda devletler düzeyinde güçlü müttefikleri bulunan İsrail’in güç potansiyeli katlanarak artmaktadır. Dolayısıyla, İsrail, Ortadoğu bölgesinde tekil bir aktör olmanın çok ötesindedir.
Tablo 2. 2009-2020 Yılları Arasında ABD’nin İsrail’e Yapılan Askeri Yardım Miktarı[19]
6. İsrail’in vadedilmiş topraklar bazındaki politik eylem sahasında birçok devlet bulunmaktadır. Bunların tamamı Müslüman topluluklardan oluşmaktadır ve hemen hiçbiri İsrail ile dostluk ilişkisi geliştirmemiştir. Bu durum, uluslararası ilişkilerin doğasına uygun bir politik eylemdir. Çatışmacı ve revizyonist bir ülkeye karşı ihtiyatlı olmak doğru bir harekettir. Ancak bu devletleri büyük bir tehlike beklemektedir. Sürekli değişim ve gelişim gösteren İsrail, er ya da geç mutlaka vadedilmiş topraklara dair motivasyonuyla bu devletlerle karşı karşıya gelecektir. Genellikle ABD’ye yönelik daha yakın bir diplomasi benimsenmiş olsa da, bu durum Ortadoğu devletlerinin kaderini değiştirmeyecektir. Zaten çıkarları açısından sert gücünü göstermekten çekinmeyen ABD, zamanı gelince olaylara bilfiil müdahil olacaktır. Büyük Ortadoğu ve Kuzey Afrika planıyla istikrarsızlaştırılan coğrafyaya dair en fazla ulusal çıkar sağlayan devlet ise İsrail’dir. Vadedilmiş toprakların üzerinde hâkimiyeti olan Irak ve Suriye istikrarsızlaştırılmış ve fiilen parçalara ayrılmıştır. İran ile de açıkça savaşmaktan çekinilmeyeceği dile getirilmiştir. Fırat ve Dicle nehirlerinin kaynaklarına hâkim olan Türkiye’nin de çok dikkatli olması gerekmektedir. Özellikle Suriye ve Irak’taki Kürtleri kışkırtan İsrail, onların aslında asimile edilmiş Yahudiler olduğunu ileri sürerek[20], geleceğe dair sağlam politikalar inşa etmektedir. Öncelikle Filistinliler ve ardından diğer aktörleri devre dışı bırakabilecek İsrail’in müttefiklerinin de desteğiyle Türkiye ile karşı karşıya gelmekten kaçınmayacağı değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, günümüzde dahi Türkiye içinde istihbari eylemlerle hedefinde bulunan kişileri yok etmekten çekinmeyeceğini duyuran İsrail’in[21] gelecekte daha cüretkâr olması kaçınılmazdır.
Sonuç olarak, İsrail’in askeri eylemlerinde dini motivasyon çok güçlüdür. 1948 yılından beri görece elde ettiği başarılar ve kazanımlar İsrail için büyük bir moral gücü de sağlamaktadır. Filistinliler (özellikle Gazze Şeridi’nde yaşayanlar kastedilmektedir) açısından Hamas’ın varlığının ne kadar önemli olduğu bir kez daha görülmüştür. Siyasi ve askeri olarak belirli bir gücü ifade eden Hamas’ın yokluğunda İsrail’in neler yapabileceği görülmüştür. Zaten ırksal ve dini olarak sorunlu bir bakış açısına sahip olan İsrail’in, Hamas olmasa da operasyonlarında icra ettiği insanlık dışı eylemleri yapabileceği değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, kendi toprakları üzerinde meşru bir savunma ve direnç gösteren Hamas’ın değeri Filistinliler açısından çok önemlidir. Gazze Şeridi’nde düzenin ve istikrarın sağlanmasında Hamas belirleyici aktördür. İsrail-Hamas Savaşı’nda özellikle ABD’nin politik duruşu kesinlik ölçüsünde kanıtlanmıştır. ABD’nin uzun vadede her hâlükârda İsrail’in yanında duracağı net bir şekilde görülmüştür. Önceki ABD Başkanı’nın Kudüs’ü başkent olarak tanıması, mevcut Başkan’ın Siyonist olduğunu söylemesi ve Dışişleri Bakanı’nın Yahudi kimliğiyle hareket etmesi yeterli kanıtlardır. İngiltere’nin kuruluşundan beri İsrail’e olan desteği ise zaten şaşırtıcı değildir. Başat Avrupa Birliği üyesi devletlerin İsrail’e yerine ve zamanına göre desteği ise uluslararası ilişkiler bağlamında olağandır. İsrail’in temel motivasyonu olan vadedilmiş topraklarına dair günümüzde buralarda egemen olan devletler açısından ise zorlu bir geleceğin olacağı öngörülmektedir. Filistin Sorunu’nu halleden İsrail’in sınırlarını belirlediği yayılmacı politikası çerçevesinde çatışmalar kaçınılmazdır. Ortadoğu bölgesindeki devletlerin bu durumu ne kadar öngördükleri ve buna dair hazırlıkları ise göreceli bir yaklaşımdır. Ancak açık bir şekilde İsrail’in yanında duran ve gelecekte bu duruşunu daha da güçlendirmesi beklenen aktörler ABD ve İngiltere ile olan ilişkileri bu devletlere bir avantaj sağlamayacaktır. Devam eden Büyük Ortadoğu ve Kuzey Afrika projesinin onların aleyhine sonuçlanacağı öngörülmektedir. İsrail’in vadedilmiş topraklar üzerinden icra ettiği çok yönlü politika, uluslararası ilişkilerdeki birçok aktörü etkilemeye devam etmektedir.
Dr. Mehmet EMİR
DİPNOTLAR
[1] NTV Haber. “Netanyahu’dan Gazze’ye Kara Harekatı Hazırlığında “Yeşaya Kehanetleri” Vurgusu: Yeşaya Kehanetleri Nelerdir?”. https://www.ntv.com.tr/galeri/dunya/netanyahudan-gazzeye-kara-harekati-hazirliginda-yesaya-kehanetleri-vurgusu-yesaya-kehanetleri-nelerdir,ZBDhTWx6AkupBffp-sGj7g/eleDQ-w9H0SZWqJV3djeKw (Erişim Tarihi: 12.12.2023).
[2] Global Fire Power. “2023 Military Strength Ranking”. https://www.globalfirepower.com/countries-listing.php (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[3] İ. Okuduci. “İsrail Ordusu ile Hizbullah Arasındaki Çatışmalar 2 Ayı Geride Bıraktı”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-ordusu-ile-hizbullah-arasindaki-catismalar-2-ayi-geride-birakti/3075709 (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[4] Şarkul Avsat. “İsrail Savunma Bakanı, Suriye’de İran’a Yönelik Saldırıların İki Katına Çıktığını Duyurdu”. https://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/filistin/4343151-i%CC%87srail-savunma-bakan%C4%B1-suriyede-i%CC%87rana-y%C3%B6nelik-sald%C4%B1r%C4%B1lar%C4%B1n-iki (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[5] Sondakika.com. “İsrail Ordu Sözcüsü Hagari: Birden Fazla Cephede Savaşabiliriz”. https://www.sondakika.com/dunya/haber-israil-ordu-sozcusu-hagari-birden-fazla-cephede-16433059/ (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[6] Anadolu Ajansı. “İsrail’in Gazze’ye Düzenlediği Saldırılarda Öldürülenlerin Sayısı 18 bin 205’e Çıktı”. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israilin-gazzeye-duzenledigi-saldirilarda-oldurulenlerin-sayisi-18-bin-205e-cikti/3079018 (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[7] K. Zein, A. Semerci & M. İ. Arslan. “İsrail, Elektriğin Ardından Gazze Şeridi’ne Su Akışını da Kesti”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-elektrigin-ardindan-gazze-seridine-su-akisini-da-kesti/3013482 (Erişim Tarihi: 12.12.2023).
[8] Hürriyet. “İsrail Hedef Ayırmadan Ölüm Saçıyor… Hastane Okul Cami Ambulans”. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/israil-hedef-ayirmadan-olum-saciyor-hastane-okul-cami-ambulans-42356471 (Erişim Tarihi: 12.12.2023).
[9] Statista, “Gaza,” 2023. [Online]. Erişim Adresi: https://www.statista.com/study/147017/gaza/.
[10] Independent Türkçe. “”Siyonist” Biden’ın İsrail’le Yakın Bağları: 36 Yılda Milyonlarca Dolar Bağış”. https://www.indyturk.com/node/668951/d%C3%BCnya/siyonist-biden%C4%B1n-i%CC%87sraille-yak%C4%B1n-ba%C4%9Flar%C4%B1-36-y%C4%B1lda-milyonlarca-dolar-ba%C4%9F%C4%B1%C5%9F (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[11] TRT Haber. “Blinken: Bir Yahudi Olarak da Buradayım”. https://www.trthaber.com/haber/dunya/blinken-bir-yahudi-olarak-da-buradayim-802985.html (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[12] Sputnik News. “Rusya: ABD’nin Vetosu, Gazze’de ‘Yanlışlıkla’ Değil, Bilinçli Kan Dökülmesi Anlamına Geliyor”. https://sputniknews.com.tr/20231211/rusya-abdnin-vetosu-gazzede-yanlislikla-degil-bilincli-kan-dokulmesi-anlamina-geliyor-1078323953.html (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[13] A. İ. Tiryaki. “ABD’li Aktivist West: ABD’nin İsrail’in Eylemlerini Sona Erdirme Amacı Taşıyan Oylamayı Veto Etmesi, Ahlaki Bir Çöküştür”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abdli-aktivist-west-abdnin-israilin-eylemlerini-sona-erdirme-amaci-tasiyan-oylamayi-veto-etmesi-ahlaki-bir-cokustur/3078629 (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[14] J. A. Gross. “In First, US Establishes Permanent Military Base in Israel”. The Times of Israel. https://www.timesofisrael.com/in-first-us-establishes-permanent-military-base-in-israel/ (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[15] Jewish Virtual Library. “American Military Base in Israel”. https://www.jewishvirtuallibrary.org/american-military-base-in-israel (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[16] A. Walsh. “İngiltere, İsrail’e Destek için Doğu Akdeniz’e Gemi ve Gözetleme Uçağı Konuşlandıracak”. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articles/ckreyk1g89ro (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[17] Z. Demirci. “İngiltere, İsrail’e İstihbarat Sağlamak için Gazze Üzerinde Gözetleme Uçuşları Yapacağını Duyurdu”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ingiltere-israile-istihbarat-saglamak-icin-gazze-uzerinde-gozetleme-ucuslari-yapacagini-duyurdu/3071553 (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[18] NTV. “ABD, Fransa, Almanya, İtalya ve İngiltere’den İsrail’e Destek”. https://www.ntv.com.tr/dunya/abd-fransa-almanya-italya-ve-ingiltereden-israile-destek,lBKpKZt_N0CcU3xLC21Ytg (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[19] Statista, “Proposed United States Military Aid to Israel from 2009 to 2020 “, 2023. [Online]. Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/209368/proposed-us-military-aid-to-israel/.
[20] G. Altaş. “IKB Eski Yahudi Temsilcisi ve KJV Başkanı Şerzad Mamsani: Yahudiler, Allah’ı Tanıması için Kürdistan’a Sürüldü”. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/389956/r%C3%B6portaj/ikb-eski-yahudi-temsilcisi-ve-kjv-ba%C5%9Fkan%C4%B1-%C5%9Ferzad-mamsani-yahudiler-allah%C4%B1 (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[21] NTV. “Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan Mossad’a Suikast Uyarısı”. https://www.ntv.com.tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogandan-mossada-suikast-uyarisi,9pjq2Uxzs02zDxNLv4NMTQ (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
