Giriş
Batı Afrika’da Atlantik Okyanusu kıyısında yer alan önemli bir devlet ve Uluslararası Frankofoni Örgütü’nün kurucularından olan Senegal, 24 Mart 2024 tarihinde demokratik bir Başkanlık seçimine sahne olmuş ve seçimden 1980 doğumlu genç siyasetçi Bassirou Diomaye Faye zaferle çıkarak, Senegal Cumhuriyeti’nin 5. Devlet Başkanı olarak görev yapmaya hak kazanmıştır. Faye’nin zaferi, genç siyasetçinin seçimden 10 gün önceye kadar hapishanede göz altında tutuluyor olması nedeniyle oldukça ilginç bir seçim olarak siyasal tarihe geçmiş ve uluslararası kamuoyunda da ilgiyle izlenmiştir. Bu yazıda, önce kısaca Senegal’in siyasi tarihi özetlenecek ve önemli istatistikleri derlenecek, daha sonra da 2024 Senegal Devlet Başkanlığı seçimi anlatılacaktır.
Senegal Tarihi
Senegal, uzun yıllar Avrupalı güçlerin kontrolünde kalmış ve uzun süre sömürgecilikten çekmiş bir devlettir. Portekizli kaşiflerin Senegal kıyılarında Cape Verde’ye ulaşmalarının tarihi 1444’lere kadar uzanmaktadır.[1] Ancak ülkede organize ve sistematik sömürgeciliğin başlaması 17. yüzyılda Hollanda, İngiltere ve Fransa’nın bölgede nüfuz sağlamasıyla olmuştur. Özellikle 17. yüzyılın ikinci yarısında Saint-Louis şehrinin kurulması, Senegal’de Fransız sömürgeciliğinin kurumsallaşması açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Nitekim 1816’da Saint-Louis ve Gorée şehirlerindeki İngiliz etkisini ortadan kaldıran Fransa, zaman içerisinde Senegal’deki tek etkin sömürgeci güç haline gelecektir. Bu yıllarda Senegal özellikle köle ticareti açısından önemli bir ülke durumundayken, İkinci Cumhuriyet döneminde 1848’de köleciliğin yasaklanmasıyla ise, Senegal’de yer fıstığı ticareti daha önemli bir ekonomik aktivite haline gelmiştir.[2] 1879 yılında Fransız hükümeti Saint-Louis ile Dakar’ı bağlayan büyük bir demiryolu inşası sürecine start verirken, 1895’ten itibaren Fransız merkezi hükümeti, Fransız Batı Afrikası entitesi kapsamında bölgeye Genel Vali atamaya başlamıştır. Nitekim 1895’te bölgeye atanan ilk Genel Vali Jean-Baptiste Chaudié olmuştur.[3] 1902’de ise ülkenin başkenti Saint-Louis’den Dakar’a taşınmıştır. Bu dönemlerde Fransız Batı Afrikası’nda Saint-Louis, Gorée, Dakar ve Rufisque gibi şehirlerde yaşayanlara etnik kökenlerine bakılmaksızın Fransız vatandaşlığı verilirken, 1914 yılında Blaise Diagne, Fransız Ulusal Meclis’ine milletvekili olarak da girebilmiştir. Fransız Dördüncü Cumhuriyeti döneminde Lamine Guèye ve Léopold Senghor Senegal’den Fransız Ulusal Meclis’ine girebilen milletvekilleri olurken, zamanla tüm Senegallilere de Fransız vatandaşlığı verilmeye başlanmıştır.
Günümüzde Senegal’in Afrika kıtasındaki yeri ve Senegal haritası
İkinci Dünya Savaşı sonrasında esen anti-kolonyal rüzgârlardan en çok Afrika kıtası etkilenirken, Batılı sömürgeci devletler, kolonilerini birer birer terk etmeye başlamışlardır. 4 Nisan 1960 tarihinde Senegal ile Fransız Sudan’ı Senegal Mali Federasyonu adı altında birleştirilirken, bu oluşum 20 Haziran 1960 tarihinde Fransa’dan tamamen bağımsızlığını kazanmış ve bağımsızlık sonrasında da 20 Ağustos 1960 tarihinde Senegal’in birlikten ayrılması ile birlik dağılmış ve Senegal Cumhuriyeti ilan edilmiştir.[4]
Afrika’da Avrupalı sömürgeciliği haritası[5]
1960 yılında bağımsız bir devlet olarak kurulan Senegal Cumhuriyeti, 1960-1980 döneminde 20 yıl boyunca Senegalli bir şair, kültür teorisyeni ve siyasetçi olan Léopold Sédar Senghor tarafından yönetilmiştir. Negritude hareketi ve felsefesinin öncü isimlerinden olan Senghor, Fransa desteğiyle Senegal Sosyalist Partisi (Parti Socialiste du Sénégal-PS) lideri olarak ülkesinde 20 yılda bazı ilerlemeler sağlamış, ancak sosyalist olmasına karşın Fransa ile yakın ilişkileri ve komünistlere yönelik baskıcı politikaları nedeniyle bazı kesimlerden sert eleştiriler de almıştır. Bu yıllarda Afrika devletlerine kıyasla daha liberal ve özgürlükçü bir siyasal sistemi olan Senegal’de, Senghor, 1970’lerin ikinci yarısında muhalefet partilerinin kurulmasına da izin vermiş ve demokratikleşmenin önünü açmıştır. Nitekim Senghord, 1978’de ilk kez çok partili Başkanlık seçimlerinin yapılmasına izin vermiş ve bu seçimden yüzde 82,2 oyla galip ayrılmıştır.
Léopold Sédar Senghor
1981’de Senghor’un istifası sonrasında, 1970-1980 döneminde ülkenin Başbakanı olan ve 1981’den beri de facto Başkan olarak görev yapan Abdou Diouf, 1983 seçimlerini PS adayı olarak yüzde 83,45 oyla kazanmış ve ülkenin ikinci Devlet Başkanı seçilmiştir. Diouf, 1988 seçimlerini yüzde 73,21 ve 1993 seçimlerini yüzde 58,4 oyla kazanarak, 1981-2000 döneminde 19 sene iktidarda kalmıştır. Diouf, 2000 yılında yapılan seçimleri ise liberal rakibi PDS’nin (Parti démocratique sénégalais-Senegal Demokratik Partisi) lideri Abdoulaye Wade’ye kaybetmiştir. Böylelikle Senegal’in üçüncü Devlet Başkanı olan Wade ise, 2000 seçimlerinde aldığı yüzde 58,49’luk desteğin ardından, 2007 seçimlerini de yüzde 55,9’luk halk desteğiyle kazanmıştır. 2000 yılına kadar 40 yıl Senegal’i yöneten Senegal Sosyalist Partisi de, bu tarihten itibaren iktidardan düşmüş ve bir daha da iktidarı kazanamamıştır. 2012 yılında anayasadaki iki dönem şartına rağmen bir kez daha seçime giren Abdoulaye Wade, bu defa merkez çizgideki APR (Alliance pour la république-Cumhuriyet İçin Birlik) partisi adayı Macky Sall’ın yüzde 65,8’lik desteğinin epey altında kalmış ve 12 yıllık iktidarını kaybetmiştir. 2012’de Senegal’in dördüncü Devlet Başkanı seçilen Macky Sall ise, 2019 Başkanlık seçimlerini de yüzde 58,26 destekle kazanmış ve 2024 Başkanlık seçimlerine kadar iki dönem ve 12 yıl iktidarda kalmayı başarmıştır.
Senegal’e Dair Önemli Bazı Veriler
196.722 km²’lik yüzölçümüne sahip olan Senegal, 2023 yılı itibariyle 18,4 milyon civarında nüfusa sahiptir.[6] 11. yüzyıldan itibaren halkı istikrarlı bir şekilde Müslümanlığa intisap eden Senegal’de, günümüzde nüfusun yüzde 97,2’si Müslüman ve yüzde 2,7’si Katolik Hıristiyandır.[7] Etnik açıdan bakıldığında ise; Senegal’de nüfusun yüzde 39,7’si Wolof, yüzde 27,5’i Pular (Pulaar), yüzde 16’sı Serer, yüzde 4,9’u Mandinka, yüzde 4,2’si Jola, yüzde 4,2’si Soninke ve kalan kısım Avrupalı ve Lübnan köklerinden gelen kişilerden oluşmaktadır.[8]
Senegal bayrağı
Senegal ekonomisinin toplam boyutu (GDP) 2022 itibariyle 27,68 trilyon dolar düzeyindedir.[9] Ülkenin kişi başına düşen yıllık gelir düzeyi (GDP per capita) ise 2022 itibariyle 4.210 dolar seviyesindedir.[10] Senegal’in en önemli ihracat pazarları Mali (yüzde 19,9), Hindistan (yüzde 15,2), İsviçre (yüzde 11,6), Çin (yüzde 4), ve Avustralya (yüzde 3,9) iken, ülkenin en önemli ithalat ortakları ise (Çin yüzde 10), Fransa (yüzde 9,2), Hindistan (yüzde 7,5), Belçika (yüzde 6,3) ve İspanya’dır (yüzde 6,1).[11] Ülkenin temel ihraç metaları petrol (yüzde 17,8), altın (yüzde 16,3), fosforik asit (yüzde 13,2), donmuş balık (yüzde 4,8) ve yumuşakçalar (yüzde 3,8) iken, temel ithalat kalemlerini ise petrol (yüzde 27,9), pirinç (yüzde 4,6), buğday-tahıllar (yüzde 3,1) ve buz kıranlar (yüzde 3,1) oluşturmaktadır.[12]
Senegal’de, Fransa’ya benzer şekilde bir tür yarı-Başkanlık sistemi uygulanmakta olup, Devlet Başkanı’nın yanında bir Başbakan da görev yapmaktadır. Ayrıca Senegal’de yasamadan sorumlu olan Senegal Meclisi 165 üyelidir. Milletvekilleri, halkoyuyla 5 yıllık bir süre için seçilmektedirler.[13] Senegal, Afrika’daki iyi rejimlerden birisi olup, Freedom House’a göre 100 üzerinden 67 puanla demokrasi olmaya yakın bir kısmi özgür (partly free) rejim durumundadır.[14] Senegal, özellikle insan hakları/bireysel haklar konusunda daha gelişmiş bir ülke olup, siyasal haklar konusunda ise daha arkadadır.[15]
2024 Senegal Devlet Başkanlığı Seçimleri
2024 Senegal Devlet Başkanlığı seçimi, anayasada yer alan iki dönem şartı nedeniyle iktidardaki APR’li Başkan Macky Sall’ın aday olamadığı bir seçim olmuştur. Liberal-muhafazakâr sentezi bir merkez partisi olan APR, bu nedenle seçimde Başkan adayı olarak Başbakan Amadou Ba’yı öne çıkarmıştır. Seçimin son düzlüğüne kadar Ba’nın seçimleri kazanabileceği düşünülürken, aldığı hapis cezası nedeniyle seçimden diskalifiye edilen aday Ousmane Sonko’nun yerine sol çizgideki PASTEF partisinin (Patriotes africains du Sénégal pour le travail, l’éthique et la fraternité) adayı olan Bassirou Diomaye Faye, kesinleşmemiş bir suçu nedeniyle seçimden 10 gün öncesine kadar hapisteyken, dışarı çıkmış ve seçimi kazanarak Senegal’in beşinci Devlet Başkanı olmuştur. Seçimleri henüz ilk turda yüzde 57 civarında bir oyla ve sürpriz bir şekilde kazanan Faye, aynı zamanda 1980 doğumlu çok genç bir siyasetçi olarak da büyük bir başarıya ulaşmış ve ülke ve Afrika tarihinin en genç Cumhurbaşkanı olmuştur.[16]
Faye’nin bir diğer özelliği de muhalif sert fikirleriyle sistem karşıtı bir siyasetçi olarak bilinmesidir.[17] Nitekim sistemle zıtlaşması nedeniyle bir süre hapiste kalan sol görüştü Faye, buna karşın halk desteğini toplamayı başarmış ve tarihi bir başarıya imza atarak, ülkedeki demokratikleşme geleneği açısından önemli bir ivme sağlamıştır. Aslen mesleği vergi müfettişliği olan Faye, böylelikle Senegal ve Afrika siyasetinde yeni kan olarak gözde bir isim haline gelmiştir. Nitekim görevden ayrılan Devlet Başkanı Macky Sall de, Faye’nin başarısını “Senegal demokrasisi için bir zafer” olarak yorumlamıştır.[18] Afrika Birliği (AfB) Komisyonu Başkanı Moussa Faki Mahamat da Faye’yi seçim zaferi nedeniyle kutlamış ve asil görevinde başarılar dilemiştir.[19]
Sonuç
Sonuç olarak, 2024 Senegal Devlet Başkanlığı seçimi, bu ülke ve Afrika kıtası adına demokratikleşme adına güzel bir hikâyenin başlaması için umut olmuştur. Diomaye Faye’nin nasıl bir lider olacağı ise elbette zaman içerisinde siyasal tercihleriyle anlaşılacaktır.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
KAYNAKÇA
- AlJazeera (2024), “Senegal opposition candidate Faye won 54 percent in presidential vote”, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aljazeera.com/news/2024/3/27/senegal-oppositions-faye-won-over-54-of-vote-full-provisional-results.
- Arslan, Fatma Esma (2024), “Seçime 10 gün kala hapisten çıktı, Senegal’in en genç cumhurbaşkanı oldu: Bassirou Diomaye Faye”, Anadolu Ajansı, 26.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/secime-10-gun-kala-hapisten-cikti-senegalin-en-genc-cumhurbaskani-oldu-bassirou-diomaye-faye/3174974.
- Arslan, Fatma Esma (2024), “Senegal’de cumhurbaşkanı seçiminin galibi Diomaye Faye: Senegal halkı mevcut sistemden kopmayı tercih etti”, Anadolu Ajansı, 26.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/senegalde-cumhurbaskani-seciminin-galibi-diomaye-faye-senegal-halki-mevcut-sistemden-kopmayi-tercih-etti/3174866.
- com, “History of Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/history-of-Senegal.
- Evrensel (2024), “Senegal’de cumhurbaşkanlığı seçiminin kesin olmayan sonuçları açıklandı”, 28.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.evrensel.net/haber/514444/senegalde-cumhurbaskanligi-seciminin-kesin-olmayan-sonuclari-aciklandi.
- France24 (2024), “African Union ‘warmly congratulates’ Senegal’s Faye on presidential election win”, 29.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.france24.com/en/africa/20240329-african-union-warmly-congratulates-senegal-s-faye-on-presidential-win.
- Freedom House (2024), “Countries and Territories”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores.
- Freedom House (2024), “Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/senegal/freedom-world/2024.
- Lloyds Bank, “Senegal: Economic and Political Overview”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.lloydsbanktrade.com/en/market-potential/senegal/trade-profile#:~:text=The%20country’s%20main%20export%20destinations,6.1%25%20%2D%20data%20Comtrade).
- The World Bank, “GDP (current US$) – Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=SN.
- The World Bank, “GDP per capita, PPP (current international $) – Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?locations=SN.
- The World Factbook, “Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/senegal/.
- Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Senegal’in Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/senegal-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
DİPNOTLAR
[1] Britannica.com, “History of Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/history-of-Senegal.
[2] A.g.e.
[3] A.g.e.
[4] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Senegal’in Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/senegal-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[5] Britannica.com, “History of Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/history-of-Senegal.
[6] The World Factbook, “Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/senegal/.
[7] A.g.e.
[8] A.g.e.
[9] The World Bank, “GDP (current US$) – Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=SN.
[10] The World Bank, “GDP per capita, PPP (current international $) – Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?locations=SN.
[11] Lloyds Bank, “Senegal: Economic and Political Overview”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.lloydsbanktrade.com/en/market-potential/senegal/trade-profile#:~:text=The%20country’s%20main%20export%20destinations,6.1%25%20%2D%20data%20Comtrade).
[12] A.g.e.
[13] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Senegal’in Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/senegal-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[14] Freedom House (2024), “Countries and Territories”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores.
[15] Freedom House (2024), “Senegal”, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/senegal/freedom-world/2024.
[16] Fatma Esma Arslan (2024), “Senegal’de cumhurbaşkanı seçiminin galibi Diomaye Faye: Senegal halkı mevcut sistemden kopmayı tercih etti”, Anadolu Ajansı, 26.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/senegalde-cumhurbaskani-seciminin-galibi-diomaye-faye-senegal-halki-mevcut-sistemden-kopmayi-tercih-etti/3174866; Evrensel (2024), “Senegal’de cumhurbaşkanlığı seçiminin kesin olmayan sonuçları açıklandı”, 28.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.evrensel.net/haber/514444/senegalde-cumhurbaskanligi-seciminin-kesin-olmayan-sonuclari-aciklandi.
[17] Fatma Esma Arslan (2024), “Seçime 10 gün kala hapisten çıktı, Senegal’in en genç cumhurbaşkanı oldu: Bassirou Diomaye Faye”, Anadolu Ajansı, 26.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/secime-10-gun-kala-hapisten-cikti-senegalin-en-genc-cumhurbaskani-oldu-bassirou-diomaye-faye/3174974.
[18] AlJazeera (2024), “Senegal opposition candidate Faye won 54 percent in presidential vote”, 27.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.aljazeera.com/news/2024/3/27/senegal-oppositions-faye-won-over-54-of-vote-full-provisional-results.
[19] France24 (2024), “African Union ‘warmly congratulates’ Senegal’s Faye on presidential election win”, 29.03.2024, Erişim Tarihi: 29.03.2024, Erişim Tarihi: https://www.france24.com/en/africa/20240329-african-union-warmly-congratulates-senegal-s-faye-on-presidential-win.
