2025 BOLİVYA SEÇİMLERİ

upa-admin 17 Ağustos 2025 1.509 Okunma 0
2025 BOLİVYA SEÇİMLERİ

Giriş

17 Ağustos 2025 Pazar günü Bolivya genel seçimlere gidiyor… Devlet Başkanı, Başkan Yardımcısı, Senatör ve milletvekillerinin belirlenmesi için Bolivya halkı bu hafta sonu sandık başında olacak.

20 yıllık sol hükümetlerin yönetiminin ardından Güney Amerika ülkesi ilk defa bir sağ parti adayının iktidara gelmesi olasılığıyla karşı karşıya. Ülkede özellikle son iki yılda yaşanan ekonomik kriz, Bolivya’yı yeni bir arayışa sürüklemiş görünüyor. 2020 yılından beri Devlet Başkanlığı görevini yürütmekte olan Luis Arce hükümeti döneminde dolar, akaryakıt ve gıda tedariki konusunda ciddi sıkıntılar yaşandığı belirtiliyor. Yıllık enflasyonun % 25 ile Venezuela’yı geçtiği ülkede, bu nedenle seçimler ön plana çıkıyor.

Bolivya’daki seçimlerde göze çarpan iki aday var. Anketlere göre, Birlik İttifakı’nın (Alianza Unidad) lideri olarak aday olan Samuel Doria Medina, Özgürlük ve Demokrasi (Libertad y Democracia) ittifakının liderliğini üstlenen rakibi ve aynı zamanda eski Devlet Başkanlarından Jorge “Tuto” Quiroga’nın az farkla önünde ilerliyor. Toplam sekiz adayın yarışacağı genel seçimlerde, Rodrigo Paz ve Manfred Reyes de diğerlerine göre güçlü oy potansiyeline sahip adaylar arasında yer alıyor.

Bu yazıda, 2025 Bolivya Başkanlık seçimlerinin bir analizi sunulacaktır. Önce Bolivya’daki seçim sistemine değinilecek, ardından da adaylar kısaca tanıtılacaktır. Son olarak, genel bir değerlendirme sunulacaktır.

Bolivya’da Seçim Sistemi

Bu bölümde 8 milyona yakın seçmenin kayıtlı olduğu 2025 seçimlerinin dayandığı seçim sistemi ele alınacaktır. 17 Ağustos günü, Bolivya halkı; Devlet Başkanı, Başkan Yardımcısı, 26 Senatör ve 130 milletvekilini beş yıllığına seçmek için sandık başına gidecek. Kazanmak için, adaylardan bir tanesi seçimlerin ilk aşamasında en az % 50 oy almak veya % 40 oy elde ederek rakibinin de en az 10 puan önünde bulunmak zorundadır. İlk turda Devlet Başkanı seçilemediği takdirde, Ekim ayında ikinci tura gidilecek ve seçilen aday 8 Kasım’da görevine başlayacaktır.

2019 yılında yapılan Başkanlık seçimlerinde ülkede usulsüzlük iddiaları ortaya çıkmış; bunun üzerine de dönemin Devlet Başkanı olan Evo Morales görevinden istifa etmek zorunda kalmıştır. Şüpheleri gidermek adına, bu yıl yapılacak seçimlerde oy sayım tutanaklarının sandık başında fotoğraflandığı ve doğrudan sayım merkezlerine iletildiği yeni bir sistem getiriliyor. Ayrıca, Avrupa Birliği ve Amerikan Devletleri Örgütü’nden uluslararası gözlemciler de hafta sonu yapılacak olan seçimleri denetlemek adına hazır bulunacak.

2006 ve 2019 yılları arasında üç dönem Devlet Başkanlığı yapmış olan Evo Morales, dördüncü kez seçilmenin önünü açacak bir anayasa değişikliği yapmak istemiş, ancak başarısız olması sonucunda tekrar adaylığını koyamamıştır. Morales’in bu yılki seçimleri boykot etme çağrısında bulunduğu da Bolivya basınında yer alıyor. Kendisinin öne sürdüğü “Evo oy pusulasında yoksa, benim oyum boş olacak” sloganının ne kadar etkili olacağı seçimlerde görülecektir.

Başkan Adayları

Şu andaki Devlet Başkanı olan Luis Arce Catacora, yeniden aday olmayacağını açıkladı. Kendisi, Bolivya’nın önemli eski liderlerinden Evo Morales’in partisi olan Movimiento al SocialismoSosyalizm Hareketi  (MAS) partisinden 2020 yılında Başkan seçilmişti. Seçimlerde adaylığını koyan tek kadın aday olan Eva Copa ise seçimlere 19 gün kala adaylığını geri çekti. Dolayısıyla, yarış, 8 farklı aday arasında gerçekleştirilecek. Şimdi bu adaylara sırasıyla değinilecektir.

Adayların anketlerde görülen oy oranları

Kaynak: “Bolivia se prepara para elecciones presidenciales históricas – YouTube”, Erişim Tarihi: 17 Ağustos 2025.

Samuel Jorge Doria Medina Auza

Samuel Doria Medina, 2025 seçimlerinde dördüncü kez yarışıyor. 66 yaşındaki Doria Medina, merkez sağ görüşlü bir aday olarak tanımlanıyor. Samuel Doria Medina’nın inşaat yatırımları sayesinde ülkenin en varlıklı kimselerinden birisi olduğu bilinmekte; öyle ki, Bolivya’nın en büyük otellerinden birinin ve Burger King franchise restoranlarının da sahibi. Doria Medina’nın ABD’de ekonomi alanında aldığı lisans ve İngiltere’deki London School of Economics’te Kamu Maliyesi alanında aldığı yüksek lisans diploması mevcut.

1991-1993 yılları arasında Planlama ve Koordinasyon Bakanlığı görevini yürütmüş olan Doria Medina, Bakanlığı sırasında ülkede özelleştirme hamleleri yapmasıyla biliniyor. Öte yandan, 1997 yılındaki seçimlerde Devrimci Sol Hareket (Movimiento de la Izquierda Revolucionaria) partisinden Başkan Yardımcısı olarak adaylıkta bulunmuştu. Doria Medina, 2003 yılında kurduğu Milli Birlik Cephesi (Frente de Unidad Nacional) ve aynı zamanda da Birlik İttifakı’nın adayı olarak 2025 seçimlerine girecektir.

Ekonomiyle ilgili sıkıntılara seçim kampanyasında vurgu yapan Doria Medina, ülke ekonomisini açacağını, kamu harcamalarını kısacağını ve dış yatırım çekerek başkanlığa gelmesinden sonraki 100 gün içerisinde ülkeye doların akmaya başlayacağını iddia ediyor. Akaryakıt için de halka sağlanan devlet yardımlarının kesileceğini, bu sayede yakıt kıtlığından kurtulacaklarını savunuyor. Ayrıca, komşu ülkesi Arjantin’in güncel Devlet Başkanı Javier Milei’nin getirdiği mali tedbirlerin enflasyon karşısında çok kısa sürede sonuç verdiğini belirterek kendisinin yönetimini örnek olarak gösteriyor.

Dış politikada İran, Küba ve Venezuela gibi ülkelere verilen desteğin “bu ülkeler demokrasiye dönene kadar” sona erdirileceğini ve ABD ile Büyükelçilik seviyesinde ilişkilerin yeniden kurulmasını sağlayacak daha geniş bir dış politikanın sürdürüleceğini belirtiyor. Rusya, Çin ve Avrupa Birliği’ne de önem verdiğini ifade eden Doria Medina, özellikle ise komşu ülkeleri olan Arjantin, Brezilya ve Şili gibi devletlerle daha iyi ilişkiler yürüteceğini söylüyor.

Doğalgaz çıkarılması konusunda yatırımlara ihtiyaçları olduğunu dile getiren Başkan adayı, bu amaçla ilk ziyaretini Brezilya’ya yapmayı planladığını da ekliyor. Bolivya dünyanın en büyük gaz rezervlerinden birisine sahip olmasına rağmen üretim sıkıntıları sebebiyle dışarıdan ithal etmek zorunda kalabilir. Bunu engellemek adına Petrobras ile bir yatırım iş birliğini öngörüyor.

Son olarak ise, diğer Başkan adayı Jorge Quiroga’dan farklı olarak ülkenin üyesi bulunduğu MERCOSUR’dan ayrılmayı savunmadığını da belirtiyor. Ancak Doria Medina, Venezuela’nın önemli bir aktör olduğu ALBA için aynı görüşe sahip değil. Başkan adayı, bu oluşumdan çıkmayı planladıklarını ifade ediyor.

Doria Medina daha önce bir uçak kazasından, Perulu bir gerilla grubunun kaçırmasından ve bir de kanser hastalığından kurtulmuş. Kendisi ayrıca bir yıldırımdan da sağ çıktığını söylemekte ve And Dağları kozmolojisine göre bunun sonucu olarak bilgelik ve kehanet gücü kazandığına inanmakta.

Anketler, Doria Medina’nın ilk turdaki oy potansiyelini % 21 olarak göstermektedir.

Favori adaylar Samuel Doria Medina ve Jorge Quiroga

Jorge Fernando Quiroga Ramírez

Seçimlere neoliberal sağı temsilen ve Özgürlük ve Demokrasi (Libertad y Democracia – kısaca Libre) adlı ittifakın başkan adayı olarak katılan Jorge Quiroga, anketlere göre Doria Medina’nın çok az bir farkla gerisinde yer alıyor. 65 yaşındaki, “Tuto” lakaplı Quiroga, daha önce 2001 yılında dönemin Devlet Başkanı Hugo Banzer’in istifa etmesiyle beraber bir yıl boyunca Başkanlık görevini üstlenmişti. Endüstri mühendisi olan Quiroga’nın da geçmişte Bakanlık tecrübesi bulunuyor.

Jorge Quiroga, enflasyonun bastırılması için dış yatırımlara ve dolar akışına ihtiyaç olduğunu Doria Medina ile benzer şekilde ifade ediyor. Bolivya Merkez Bankası’nın yanlış kamu harcamalarına ve usulsüzlüklere parasal kaynak sağlamak için kullanıldığını belirten Quiroga, seçildiği takdirde piyasaların tamamen serbestleştirileceğine, bu doğrultuda kamu şirketlerinin özelleştirileceğine ve derinlemesine mali değişiklikler yapılacağına işaret ediyor. Bu konuda, Quiroga, rakibi Doria Medina’dan daha katı bir tutum sergileyecek gibi görünüyor.

Dış politika konusunda net bir tavrı olan Quiroga; Amerika kıtası içerisindeki ülkelerle ilişkilerin yoğunlaştırılacağına dikkat çekiyor. Öte yandan Venezuela, Küba ve Nikaragua gibi bölge ülkelerindeki siyasal yapılara eleştiri getirerek buralarda adil ve serbest seçimlerin yapılmasını savunuyor. Doria Medina ile benzer şekilde, İran’la olan yakın ilişkilerin devam ettirilmeyeceğini açıklıyor. Quiroga, bu konuyla ilgili olarak, 1994 yılında Buenos Aires’te 85 kişinin hayatını kaybettiği terör saldırılarında İran’ın rol aldığını söyleyerek bu saldırılarda 6 Bolivyalının da öldüğünü hatırlatıyor.

Dış politikada yatırım anlamında iş birliği yapılabilecek Asya’nın Çin, Güney Kore gibi ülkelerinin yanı sıra Avrupa Birliği ve ABD ile de iyi ilişkiler sürdürülmesini savunuyor. 20 yıla yakın bir süre kesintisiz iktidarda kalan sol hükümetlerin ardından gümrük vergilerinin azaltılmasını ve pek çok Asya ülkesiyle serbest ticaret anlaşmaları yapılmasını hedeflediğini, hatta bu konuda son derece agresif bir tutum sergileyeceğini belirtiyor. Özellikle Trump döneminde korumacı ekonomi politikaları yürüten ABD ile serbest ticaret anlaşması yapılabilmesinin zor göründüğünü belirterek, buna rağmen Şili ve Peru gibi diğer ülkelere de bu teklifi götüreceğini öne sürüyor.

MERCOSUR bağlamında, öğrenci değişim programları gibi konuları desteklediğini ifade ederken, Birlik dışındaki ülkelere karşı gümrük vergilerinin yüksek tutulmasına karşı olduğunu vurguluyor.

Jorge “Tito” Quiroga, ayrıca uyuşturucuyla mücadele konusunda ABD kurumlarından olan Uyuşturucu ile Mücadele Dairesi (DEA) ile yeniden iş birliği yapacaklarını savunuyor.

Anketler, Quiroga’nın ilk turdaki oy potansiyelini % 20 olarak göstermektedir.

Manfred Armando Antonio Reyes Villa Bacigalupi

70 yaşındaki Manfred Reyes, adaylar arasında en yaşlı olanıdır. Bolivya için Özerklik (Autonomía Para Bolivia) partisinin lideri ve Başkan adayı olan Manfred Reyes, şu anda Cochabamba şehrinin Belediye Başkanı olarak görev yapmaktadır. Reyes, kendisini ne sağcı, ne de solcu olarak tanımlamaktadır. Ayrıca, ekonomide de ülkesinin karma ekonomi modeline geçmesi gerektiğini savunmaktadır.

Reyes, aynı zamanda eski bir askerdir. Kendisi üçüncü kez Devlet Başkanlığına adaylığını koymuştur. Reyes’in ismi, Bolivya basınında birtakım yolsuzluk iddialarıyla da yer almış görünüyor.

Reyes’in anketlerde çıkan oy oranı % 8 civarındadır. Diğer adaylarca muhalefeti bölmekle suçlanan Reyes, seçimlerin ikinci tura kalması durumunda kritik bir rol oynayabilir.

Rodrigo Paz Pereira

HIristiyan Demokrat Parti’nin (Partido Demócrata Cristiano) adayı olan Rodrigo Paz Pereira, eski Devlet Başkanı Jaime Paz Zamora’nın oğlu ve aynı zamanda da Tarija bölgesinin Senatörüdür. Ülkesindeki diktatörlük dönemi sebebiyle İspanya’da doğan Paz, ekonomi ve uluslararası ilişkiler alanlarında eğitim görmüştür. Paz, vergi ve gümrük tarifelerinin azaltılması gerektiğini, “herkes için kapitalizm” sloganıyla savunmuştur. Rodrigo Paz, seçim kampanyasında ademi merkeziyetçiliği ve yerel bölgelere daha fazla kaynak ayrılması gerektiğini de dile getirmiştir.

57 yaşındaki Paz için anketlerde öngörülen oy oranı, % 8’in biraz üzerindedir.

Andrónico Rodríguez Ledezma

Senato Başkanlığını yapmakta olan ve henüz 36 yaşındaki Andrónico Rodríguez, Halk İttifakı’nın (Alianza Popular) adayı olarak seçimlere katılıyor. Rodríguez, Bolivya’daki sol partiler arasında en önemli temsilcilerden birisi olarak yarışacak. Evo Morales’in eski ittifak ortağı da olan Rodríguez için anketler % 5,5 civarında bir oy oranını öngörmektedir.

Max Jhonny Fernández Saucedo

Jhonny Fernández, Halkın Gücü İttifakı’nın (Alianza la Fuerza del Pueblo) adayıdır. 61 yaşındaki Jhonny Fernández, son dört yıl boyunca Santa Cruz şehrinin Belediye Başkanlığını sürdürmüştür. İş dünyasında da tanınan Fernández’in destekçileri, kendisinin hem kamu yönetiminde, hem de özel sektördeki deneyimini bir avantaj olarak öne çıkarıyor. Öte yandan, Jhonny Fernandez için anketlerde % 2’lik bir oy oranı gösterilmektedir.

Carlos Eduardo del Castillo del Carpio

Eduardo del Castillo, eski Devlet Başkanı Evo Morales ve şimdiki Başkan Luis Arce’nin partisi olan Sosyalizm Hareketi’nin (Movimiento al Socialismo – MAS) 2025 seçimlerindeki adayı olarak yer alıyor. Mayıs ayında Arce’nin adaylıktan çekilmesiyle, eski Devlet Bakanlarından avukat Eduardo del Castillo aday oldu. Del Castillo da 36 yaşında genç bir aday olarak göze çarpıyor.

% 1,5 gibi oldukça düşük bir oy potansiyeli olduğu anketlerde ortaya çıkan del Castillo’nun bu konumu, MAS Partisi’nin önceki seçimlerde Başkanlığa seçilen Morales ve Arce gibi isimlerinin performansı karşısında gölgede kalıyor.

Dolayısıyla, Bolivya seçimlerinde solun bölünmüş ve önemli ölçüde zayıflamış olduğu bir tablo ortaya çıkmaktadır.

Evo Morales ise bir başka partinin çatısı altında yeniden Başkanlık yarışına katılmak için anayasa değişikliği yapmaya çalışmış, ancak bu isteği Bolivya Anayasa Mahkemesi tarafından reddedilmiştir. Şu andaki anayasaya göre herkes yalnızca 2 defa Devlet Başkanlığı yapabilmekte. Evo Morales’in toplam üç dönem yapmış olmasının sebebi, ilk görevinin bir önceki anayasa altında gerçekleşmiş olmasıdır. Adaylığının kabul edilmemesinin ardından, Morales, seçmenlere boykot çağrısında dahi bulundu.

Pavel Aracena Vargas

Milliyetçi Demokratik Hareket (Acción Democrática Nacionalista) adayı olan Pavel Aracena, sağcı ve anti-sosyalist duruşuyla tanınıyor. 55 yaşında ve inşaat mühendisi olan Başkan adayı, geçmişte askeri eğitim de almış. Aracena’nın, diğer sağ görüşlü adaylarla benzer şekilde kamu harcamalarını kısmak, kamu sektöründeki çalışan sayısını azaltmak, zarar eden kamu işletmelerini kapatmak ve hidrokarbon sübvansiyonlarını kaldırarak devlet bütçesini disipline etmek gibi hedefleri vardır. Bunlarla paralel, devletçi ekonomi modelinden vazgeçerek özel mülkiyeti güçlendirmeyi vadetmektedir. Aracena, ayrıca, yargı reformu yaparak Bolivya’da sıkça uygulanan yerli (indígena) örf ve âdet hukukunun kaldırılması için çalışacağını belirtiyor. Kendisi kadınlar için ekonomik adaleti sağlayacağını ve cinsiyetçi şiddete karşı mücadele edeceğini de savunmaktadır.

Sonuç

2025 Bolivya seçimlerinde özellikle iki adayın ön plana çıktığı, ancak her ikisinin de Başkan seçilmek için gerekli olan % 50 oy oranına ulaşamadığı görülmektedir. Dolayısıyla, 19 Ekim tarihinde gerçekleştirilecek olan ikinci tura gidilmesi yüksek ihtimaldir.

Anketlerden ve siyasi resimden görüldüğü kadarıyla, solun da ülkede ciddi anlamda zemin kaybettiği anlaşılmaktadır. Seçimlerin birinci değilse dahi ikinci turunda sağ görüşe mensup adaylardan bir tanesinin Başkan olarak çıkması oldukça muhtemeldir. Bu da, 2005 yılından beri, yani 20 yıldır ülkede devam eden sol iktidarın sonu anlamına gelebilir. Latin Amerika’da 21. yüzyılın ilk on yılında ortaya çıkan ve kimi aralıksız uzun yıllar iktidarda kalmayı başaran sol iktidarlar “pembe dalga” olarak anılmaktaydı. Gelişmeler gösteriyor ki, bazı Latin Amerika ülkelerinde yaşanan küçük veya büyük çaplı ekonomik krizler halkın görüşlerini etkiliyor ve siyasal havanın değişmesine yol açabiliyor. Yine de, henüz seçimler gerçekleşmediğinden kesin bir söz söylemek doğru olmayacaktır.

Ancak adayların çoğunun serbest ekonomiye, yabancı yatırımına ve enflasyonla keskin bir mücadeleye yönelik açıklamaları, örneğin Arjantin’de Javier Milei’nin kısa sürede uygulamaya çalıştığı şok terapilerin bir benzerinin Bolivya’da da uygulanabileceğini gösteriyor. Elbette Bolivya’nın siyasal ve kültürel yapısı diğer komşularıyla bire bir aynı değildir. Öyle ki, Evo Morales döneminde özelleştirmeye yönelik bazı hamleler halk tarafından sert tepkiyle karşılaşmış ve Morales, reformları geri çekmek zorunda kalmıştır. Bu seferse gittikçe artan hayat pahalılığı Bolivya halkını daha önce kabul etmedikleri politikalara göz yummaları ve hatta desteklemeleriyle sonuçlanabilir.

Öte yandan adaylar arasındaki yakın fark seçimleri heyecanlı kılmakta. 1 puanla rakibi Quiroga’dan önde görülen Doria Medina hakkında girişimci ve iş insanı kimliğiyle Bolivya’nın ekonomik sorunlarına çare üretebileceği yorumları yapılmaktadır. Ancak Quiroga da oldukça güçlü bir aday sayılabilir; zira Doria Medina’dan biraz daha keskin ekonomik ve uluslararası politikalar uygulayacağı bilinmektedir. Dolayısıyla, seçimlerin ikinci tura taşınması durumunda yeniden yapılması zorunlu gibi görünen ittifaklarla, Quiroga, rakibinin önüne dahi geçebilir.

Kıvanç SAĞIR

Email: ksagir@gmail.com

 

KAYNAKÇA

Leave A Response »

Time limit is exhausted. Please reload the CAPTCHA.