Giriş
Küresel yazılım ve Yapay Zekâ (YZ) ekosistemlerindeki rekabetin yoğunlaştığı bu yeni dijital dünya düzeninde, Türkiye’nin coğrafi ve jeopolitik konumu, ülkeyi Batı ve Doğu arasındaki teknolojik akışların yönetildiği kritik bir “köprü aktör” haline getirmektedir. Türkiye’nin bu roldeki başarısı, benimsediği “Stratejik Otonomi” (Strategic Autonomy) ilkesine dayalı esnek ve çok boyutlu ittifaklar kurma yeteneğine bağlıdır. Uluslararası akademik ve politika çevreleri, bu yaklaşımın Türkiye’ye getirdiği fırsat ve riskleri yakından incelemektedir.
Stratejik Otonomi ve Dijital Egemenlik Doktrini
Yabancı kaynaklar, Türkiye’nin dış politikasını, özellikle son yıllarda, Batı’ya bağımlılığı azaltma ve ulusal çıkarları maksimize etme amacı taşıyan bir “360 Derece Dış Politika” (360-degree foreign policy) veya “dengeleme eylemi” (balancing act) olarak tanımlamaktadır (Kaynak G). Bu yaklaşımın teknoloji alanındaki somut karşılığı, Ulusal Teknoloji Hamlesi (MTH) ve Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi ile şekillenen Dijital Egemenlik doktrinidir (Kaynak H).
Bu doktrinin temel direkleri şunlardır:
Yerli ve Milli Üretim Kapasitesi: Özellikle savunma sanayii ve kritik teknolojiler (YZ, siber güvenlik, yarı iletkenler) alanında dışa bağımlılığı minimize etmek.
Teknolojik Güç Projeksiyonu: Teknolojiyi salt bir sektör olarak değil, bölgesel etkiyi ve caydırıcılığı artıran “Güç Ekseni” olarak konumlandırmak.
Norm Belirleyici Aktör Olma: Türkiye’nin kendisini, küresel teknolojik hiyerarşide kural koyucu (rule-maker) bir aktör olarak yeniden konumlandırma çabası (Kaynak I).
Türkiye’nin Köprü Rolünün Dinamikleri
Türkiye, esnek ittifaklar kurarak dijital dünyada üç ana eksende kritik bir köprü rolü üstlenebilir:
Batı ile Yüksek Katma Değerli Teknoloji İş Birlikleri
Türkiye, bir NATO üyesi ve AB ile derin ekonomik bağları olan bir ülke olarak, Batı’nın yüksek teknolojili yazılım ekosistemleri ile entegrasyon için doğal bir kapıdır.
İngiltere İttifakı: Türkiye-İngiltere iş birliği, sadece ticari bir Serbest Ticaret Anlaşması’nın ötesinde, finansal teknolojiler (FinTech), derin teknoloji (Deep Tech) ve YZ araştırmalarında ortak Ar-Ge projeleri için bir platform oluşturmaktadır. İngiltere’nin güçlü bilimsel altyapısı, Türkiye’nin genç ve dinamik mühendislik havuzuyla birleşerek, Batı pazarı için ölçeklenebilir ve yenilikçi çözümler üretme potansiyeli sunar (Kaynak C).
Düzenleyici Köprü (Regulatory Bridge): Türkiye, bir yandan AB’nin veri gizliliği (GDPR) ve YZ düzenlemeleri gibi normatif çerçevelere yakın kalırken, diğer yandan kendi egemenlik odaklı düzenlemelerini oluşturarak, Doğu-Batı arasındaki yasal uyum boşluğunu (regulatory gap) doldurabilecek bir test yatağı (testbed) işlevi görebilir. Bu, küresel şirketler için operasyonel riskleri yönetmek adına stratejik bir avantajdır.
Avrasya ve Asya Piyasalarına Dijital Erişim Kapısı
Türkiye’nin coğrafi konumu, onu Orta Koridor (Middle Corridor) gibi kritik ticaret ve enerji rotalarının doğal uzantısı yapmaktadır. Bu durum, teknoloji transferinde de geçerlidir.
Çin ve Rusya ile Dengeleme: Türkiye, NATO müttefikiyken dahi Rusya ve Çin ile ekonomik ve teknolojik ilişkilerini sürdürmektedir. Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) kapsamında lojistik ve altyapı yatırımları çekilirken, Rusya ile enerji ve güvenlik yazılımları alanlarında iş birlikleri mevcuttur (Kaynak J). Türkiye, bu sayede Batı teknolojilerinin Avrasya pazarlarına, Asya teknolojilerinin ise Batı pazarlarına girişinde ‘güvenilir bir üçüncü taraf’ (trusted third party) rolü üstlenebilir.
Türk Devletleri Teşkilatı (TDT): Türkiye, TDT üzerinden Orta Asya cumhuriyetleriyle e-Devlet, siber güvenlik ve telekomünikasyon alanlarında standartları belirleyen ve teknolojiyi ihraç eden bir liderlik sergileyebilir.
Küresel Yetenek Yönetimi ve Göçmen Teknoloji Merkezi
Türkiye’nin genç ve teknik yetenek havuzu, YZ çağında rekabetçi bir avantajdır.
Tersine Beyin Göçü ve Merkezileşme: Türkiye, yüksek nitelikli yazılım mühendisliği yeteneklerini küresel şirketler için bir maliyet-etkin Ar-Ge merkezi olarak konumlandırabilir. İstanbul ve Ankara gibi şehirler, hem Batı şirketlerinin operasyonlarını hem de Pakistan, Hindistan gibi Asya’daki yükselen yetenek merkezlerinden gelen profesyonellerin Avrupa ve Batı ile etkileşimini kolaylaştıran bir teknolojik buluşma noktası olabilir.
Bu konuda Amasya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği öğrencisi Sibel Er ile yaptığımız çalışmalar, etkili bulgulara ulaşmamıza neden olmuştur. Çalışmalarda ulaşılan sonuçlar; Türkiye’de genç yeteneklerin dijitalleşme süreçlerine yüksek adaptasyon kabiliyetine sahip olduğunu ve küresel standartlarla uyumlu yazılım projeleri geliştirme potansiyelini ortaya koymuştur. Özellikle üniversite düzeyindeki girişimlerin ve genç araştırmacıların katkıları, Türkiye’nin küresel yetenek ekosistemine entegrasyonun da kritik rol oynamaktadır (Kaynak N). McKinsey analizi, YZ ve dijitalleşmenin Türkiye’de 2030’a kadar önemli miktarda yeni net iş yaratma potansiyeli olduğunu vurgulamaktadır (Kaynak K).
Kritik Riskler ve Geleceğe Yönelik Zorluklar
Yabancı analizler, Türkiye’nin köprü rolü stratejisinin potansiyel risklerini de net bir şekilde ortaya koymaktadır:
Güvenilirlik Algısı (Perception of Reliability): Çift taraflı (Batı ve Doğu ile) dengeleme politikası, müttefikler arasında “güvenilmezlik” algısı yaratabilir (Kaynak L). Teknoloji ittifakları güvene dayalıdır ve kritik altyapı yazılımları söz konusu olduğunda bu algı, ortaklıkları zedeleyebilir.
Dijital Bölünmeler (Digital Divides): Ülke içindeki internet erişimi, dijital okuryazarlık ve hükümetin internet üzerindeki denetim çabaları gibi iç sorunlar (Kaynak M), küresel çapta öngörülen teknolojik ilerlemeyi sekteye uğratma riski taşımaktadır.
Siyasi Kutuplaşma: Stratejik özerklik ve teknolojik milliyetçilik söyleminin iç siyasette kutuplaşmayı derinleştirmesi, uzun vadeli ve tutarlı teknoloji politikaları oluşturmayı zorlaştırabilir.
Sonuç
Türkiye, jeopolitik konumunu “teknolojik bir bağlantı noktasına” (technological nexus) çevirerek, yeni dijital dünya düzeninde yalnızca bir pazar değil, stratejik bir kolaylaştırıcı ve normatif bir köprü olarak rol üstlenebilir. Bu rolün başarısı, Batı ile olan kurumsal bağları (NATO, ticaret) korurken, diğer yandan Asya ve Avrasya ile geliştirilen teknolojik dengeleme ittifaklarını rasyonel ve şeffaf bir çerçevede yönetme becerisine bağlı olacaktır. Türkiye’nin gelecekteki ekosistem kurma yarışı, yalnızca kendi yazılım yetkinliğiyle değil, bu esnek dijital diplomasinin gücüyle belirlenecektir.
Hasan Kerem ÜNSAL
KAYNAKÇA
Kaynak A: “2024 Yazılım Harcamaları Raporu,” IDC Global Software Market Analysis, Mart 2024.
Kaynak B: “Yazılım Sektörünün 2030 Tahminleri,” McKinsey Digital Trends Report, Eylül 2023.
Kaynak C: “Türk iş insanları, ticaretteki “İngiliz açılımı” ile 4 çekirdek alanda atılım bekliyor,” Anadolu Ajansı, Mayıs 2025.
Kaynak D: “UK Research and Innovation Annual Report,” 2024.
Kaynak E: “Pakistan’ın Yazılım İhracatındaki Yükselişi: Karşılaştırmalı Analiz,” Oxford Analytica Tech Review, Haziran 2024.
Kaynak F: “Hindistan Yazılım Sektöründe Verimlilik ve İnovasyon Eleştirisi,” Gartner Market Research Note, Ocak 2024.
Kaynak G: Chivvis, C. S., Coşkun, A., & Geaghan-Breiner, B. (2023). Türkiye in the Emerging World Order. Carnegie Endowment for International Peace.
Kaynak H: SETA (2025). Turkey’s 2030 Industry And Technology Strategy.
Kaynak I: Öztürk, O. (2025). Reinforcing Strategic Autonomy through Technological Power: Türkiye’s Position in the Emerging Technopolar Order. Insight Turkey.
Kaynak J: Ünlühisarcıklı, Ö. (2024). Alliances in a Shifting Global Order: Turkey. German Marshall Fund of the United States.
Kaynak K: McKinsey (2024). Future of Work: Turkey’s Talent Transformation in the Digital Era.
Kaynak L: Wilson Center (2024). Turkey’s Balancing Act: Navigating NATO, BRICS, and Other Global Partnerships.
Kaynak M: Center for American Progress (2016). Turkey’s Digital Divides.
Kaynak N: TÜBİTAK (2024). Türkiye’de Genç Araştırmacıların Dijital Ekosistemdeki Rolü Raporu.
