Giriş
ABD Başkanı Donald Trump tarafından ortaya konulan 28 maddelik Ukrayna barış planı, Rusya-Ukrayna Savaşı’na diplomatik bir çözüm getirmeyi amaçlayan en kapsamlı girişimlerden biri olarak öne çıkmıştır. Plan, geniş bir yelpazede siyasi, askeri, ekonomik ve insani düzenlemeler öngörmekte; ancak hem Ukrayna’da, hem de Batı başkentlerinde yoğun tartışmalara neden olmaktadır. Bu makalede, bu planın temel unsurları, stratejik getirileri, riskleri ve olası sonuçları ele alınmaktadır.
Planın İçeriği: Temel Unsurlar
28 maddelik plan, savaşın sonlandırılması için yapısal bir çerçeve sunmaktadır. Öne çıkan başlıklar şu şekildedir:
1. Ukrayna’nın Egemenliğinin Tanınması: Plan, Ukrayna’nın egemenliğinin onaylanmasını içermekte, ancak bu tanıma, diğer maddelerle birlikte değerlendirildiğinde koşullu bir karakter taşımaktadır.
2. Saldırmazlık Paktı: Rusya, Ukrayna ve Avrupa’yı kapsayan geniş bir saldırmazlık anlaşması öngörülmektedir. Bu düzenleme, yeni çatışmaların önüne geçmeyi amaçlamaktadır.
3. NATO-Rusya Güvenlik Diyaloğu: ABD arabuluculuğunda Rusya-NATO güvenlik diyaloğu başlatılması hedeflenmektedir. Bu, Soğuk Savaş sonrası Avrupa güvenlik mimarisine önemli bir müdahale niteliğindedir.
4. Ukrayna Ordusu’nun Sınırlandırılması: Ukrayna Ordusu’nun belirli bir asker sayısına indirgenmesi öngörülmektedir. Bu, Ukrayna’nın savunma kapasitesi açısından tartışmalıdır.
5. Ukrayna’nın NATO Üyeliğinden Vazgeçmesi: Plan, Ukrayna’nın NATO’ya katılmamasını şart koşmakta ve bu durumun Ukrayna Anayasası’nda güvence altına alınmasını talep etmektedir. Aynı zamanda, NATO’nun da Ukrayna’nın gelecekte ittifaka katılamayacağını kabul etmesi istenmektedir.
6. NATO Askeri Varlığının Yasaklanması: NATO ülkelerinin Ukrayna topraklarında asker bulundurması ve üs kurması yasaklanmaktadır.
7. Avrupa ile Ekonomik Bütünleşme: Ukrayna’nın Avrupa Birliği ile ekonomik ilişkilerini derinleştirmesine olanak tanınmaktadır. Avrupa pazarına erişimin kolaylaştırılması, planın ekonomik boyutunu oluşturur.
8. Nükleer Anlaşmaların Genişletilmesi: Plan, nükleer silahsızlanma ve stratejik istikrar konularında yeni anlaşmaların gündeme gelmesini öngörmektedir.
9. Barış Konseyi’nin Kurulması: Anlaşmanın uygulanmasını denetlemek üzere bir Barış Konseyi kurulması önerilmekte; bu konseyin başında da Başkan Trump’ın bulunması planlanmaktadır.
10. Ukrayna’nın Yeniden İnşası: Donmuş Rus varlıklarının Ukrayna’nın yeniden inşasında kullanılması planın en dikkat çeken ekonomik unsurudur.
11. Yaptırımların Aşamalı Olarak Kaldırılması: Rusya’ya uygulanan yaptırımların süreç içerisinde kademeli olarak kaldırılması hedeflenmektedir.
12. Esir Takası ve Af Düzenlemeleri: Plan, esir değişimi, tutukluların salınması, sivillerin korunması gibi insani düzenlemeler içermekte ve bazı eylemler için genel af önerisinde bulunmaktadır.
13. Ukrayna’da Seçim: Ukrayna’da kısa sürede seçim yapılması öngörülmekte, bu da siyasi yapının yeniden oluşumuna işaret etmektedir.
14. Ateşkes: Anlaşma sonrası bütün tarafların belirlenen hatlara çekilerek ateşkes ilan etmesi planın merkezinde yer almaktadır.
Planın Stratejik Getirileri
Bu plan bazı açılardan önemli fırsatlar sunmaktadır:
- Savaşın resmen dondurulması veya sona erdirilmesi ihtimali ortaya çıkmaktadır.
- ABD garantileri, doğru kurgulandığında Ukrayna’ya uzun vadeli güvenlik sağlayabilir.
- Donmuş Rus varlıklarının yeniden inşaya yönlendirilmesi ekonomik toparlanma açısından kritik bir kaynaktır.
- NATO-Rusya arasında oluşturulacak güvenlik hattı, Avrupa güvenliği için yeni bir diplomatik platform doğurabilir.
- Barış Konseyi’nin oluşturulması, anlaşmanın uygulanmasına kurumsal bir denetim getirebilir.
Planın Eleştirilen Yönleri ve Riskler
Plan, çeşitli yönlerden eleştirilmektedir:
1. Ukrayna’nın Egemenliğinin Sınırlandırılması: Ukrayna’nın NATO’ya katılamaması, askeri kapasitesinin düşürülmesi ve güvenlik alanında dışa bağımlı hale gelmesi egemenlik kaybı olarak görülmektedir.
2. Toprak Kayıplarının Kalıcılaşması: Kırım ve Donbas bölgeleri konusunda planın mevcut durumu fiilen kabul ettiği değerlendirilmektedir.
3. Güvenlik Garantilerinin Şarta Bağlı Olması: ABD’nin vereceği güvenlik garantilerinin koşullu olması, uzun vadede kırılgan bir güvenlik yapısı yaratabilir.
4. Savaş Suçları İçin Af Önerisi: Af maddesi ve savaş suçlarının soruşturulmasının sınırlandırılması insan hakları örgütleri tarafından ciddi şekilde eleştirilmektedir.
5. Yaptırımların Kaldırılması: Rusya’ya uygulanan yaptırımların kaldırılması, Moskova’nın yeniden güç kazanmasına yol açabileceği için tartışmalıdır.
6. Barış Konseyi’nin Siyasi Tarafsızlığı: Konseyin Trump liderliğinde olması, planın tarafsızlığını sorgulatmakta; uluslararası meşruiyet açısından zayıflık oluşturmaktadır.
7. Uluslararası Koordinasyon Eksikliği: Planın hazırlanmasında Avrupa ülkeleriyle tam koordinasyon sağlanmadığı iddia edilmekte ve bu durum diplomatik desteği sınırlamaktadır.
Uluslararası Tepkiler
- Ukrayna yönetimi, planın bazı maddelerini ülkenin onuru ve egemenliği ile bağdaşmaz bulmaktadır.
- Rusya, planın bazı yönlerini olumlu karşılamakla birlikte “yeni bir barış teklifinin olmadığı” yönünde temkinli açıklamalar yapmıştır.
- ABD içinde plan büyük tartışmalara yol açmış, bazı siyasetçiler planı Rusya yanlısı olmakla eleştirmiştir.
- Avrupa ülkeleri planı ihtiyatla karşılamakta ve bazı maddelerin revize edilmesi gerektiğini savunmaktadır.
Olası Sonuç Senaryoları
A-) Kalıcı ya da Donmuş Barış
Plan kabul edilirse, çatışmalar durabilir ve Ukrayna’nın yeniden inşa süreci hızlanabilir.
B-) Kısmi Anlaşma ve Revizyon
Taraflar bazı maddeleri kabul edip bazılarını müzakere edebilir; böylece plan revize edilmiş bir çerçeveye dönüşebilir.
C-) Planın Reddedilmesi
Planın kabul görmemesi, savaşın mevcut dinamikler içinde devam etmesine yol açabilir.
D-) Bölgesel Güç Dengelerinin Değişmesi
Rusya’nın yaptırımların kaldırılması ve toprak kazanımlarını pekiştirmesi halinde Avrupa güvenlik dengesi değişebilir.
Analitik Değerlendirme
28 maddelik barış planı, diplomatik olarak kapsamlı olsa da, birçok açıdan ciddi tartışmalar barındırmaktadır. Ukrayna’nın NATO’dan vazgeçmesi ve askeri kapasitesinin sınırlandırılması gibi maddeler ülkenin uzun vadeli stratejik konumunu zayıflatabilir. Rusya’nın toprak kazanımlarını fiilen tanıyan bir düzenin ortaya çıkması, “adil barış” söylemiyle uyumlu görülmemektedir. Buna karşın, plan savaşın acılarını dindirme ve yeniden inşa sürecini hızlandırma potansiyeli taşımaktadır.
Sonuç
ABD Başkanı Donald Trump’ın basın kuruluşlarına yansıyan 28 maddelik Ukrayna barış planı, geniş kapsamlı fakat tartışmalı bir diplomatik çerçeve sunmaktadır. Plan, savaşın durdurulması için önemli bir fırsat gibi görünse de Ukrayna’nın egemenliği, güvenliği ve toprak bütünlüğü açısından ciddi soru işaretleri yaratmaktadır. Bu nedenle, planın başarıya ulaşması, kapsamlı uluslararası müzakereler, güçlü diplomatik destek ve taraflar arasında güven inşasını gerektirmektedir.
Oğuzhan MANİOĞLU
