Yugoslavya’nın dağılmasını izleyen yıllarda, 1992 yılındaki bağımsızlık ilanının ardından kanlı bir içsavaşa ve Müslümanlara yönelik soykırıma sahne olan ve 1995 yılındaki Dayton Barış Antlaşması ile varlığını güvence altına alan Bosna-Hersek’te, 12 Ekim 2014 tarihinde halk seçimler için sandık başına gidecek. Bu seçimlerde Bosna-Hersek’in yeni Devlet Başkanı ve Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi üyeleri, ülkenin parlamentosunu oluşturan iki meclisin üyeleri, ülkenin iki entitesi olan Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti meclisleri ile 10 kanton meclisinin yeni üyeleri belirlenecek. Bu yazıda Bosna-Hersek siyasi sistemi hakkında sizi bilgilendirerek, seçimler öncesinde son durumu analiz edeceğim.
Federatif esaslara göre kurulmuş olan Bosna-Hersek Devleti, aslına bakılırsa iki devletten ve bir özerk bölgeden (Brçko) oluşmaktadır; bunlardan ilki toprakların % 51’ine sahip Hırvat ve Boşnaklardan oluşan Bosna-Hersek Federasyonu, diğeri ise toprakların % 49’una sahip Sırplardan oluşan Sırp Cumhuriyeti’dir.[1] Bu iki devlet de federatif yapıda şekillenmiş olup, kendi içlerinde kantonlara ayrılmışlardır. Ülkeyi bir arada tutan kurum ise; Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi adı verilen ve Dayton Antlaşması’na göre üç etnik grubun da temsil edildiği, 4 yıllığına seçilmiş üç üyenin 8 aylık dönemlerle rotasyon yaparak Başkan oldukları ülkedeki en yüksek idari birimdir.[2] Buna göre; ülkedeki en büyük üç etnik grup olan Boşnaklar, Sırplar ve Hırvatlar kendi aralarında yaptıkları seçimlerle Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyelerini belirlerler. Bosna-Hersek Bakanlar Konseyi Başkanı (Başbakan) ise, Bosna-Hersek Devlet Başkanlığı Konseyi’nin önerisi üzerine, Bosna-Hersek Temsilciler Meclisi tarafından seçilmektedir.[3]
Boşnak ve Hırvatların oluşturduğu Bosna-Hersek Federasyonu (FBiH) ve Sırpların oluşturduğu Sırp Cumhuriyeti (RS)
Ülkedeki ana devlet Parlamentosu (Parlamentarna Skupština) ise; 42 üyeli Temsilciler Meclisi (Predstavnički Dom/Zastupnički Dom) ve 15 üyeli Halklar Meclisi (Dom Naroda) olmak üzere iki kamaradan oluşmaktadır.[4] Bu asıl devlet yönetim yapılanmasının yanı sıra, Bosna-Hersek Federasyonu, Sırp Cumhuriyeti ve kantonların da kendi hükümetleri ve parlamentoları bulunmaktadır.[5] Ülkedeki bu karışık siyasi yapı nedeniyle toplamda 760 milletvekili, 180 Bakan, 14 Başbakan ve 5 Cumhurbaşkanı bulunmaktadır.[6] Seçimlerde Boşnak (toplam nüfusun % 48’i) ve Hırvatlar (toplam nüfusun % 14’ü) Bosna-Hersek Federasyonu temsilcileri, Sırplar (toplam nüfusun % 38’i) Sırp Cumhuriyeti temsilcileri için oy kullanacaklardır.[7] Ülkedeki son Devlet Başkanlığı seçimleri 2010 yılında yapılmış ve bu seçimler sonucunda Hırvatlar % 60,6 oyla Sosyal Demokrat Parti (SDP) adayı Jelyko Komsiç’i, Boşnaklar % 34,9 oyla Demokratik Eylem Partisi (SDA) adayı Bakir İzzetbegoviç’i ve Sırplar % 48,9 oyla Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD) adayı Neboysa Radmanoviç’i Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi’ne seçmişlerdir.[8] Bu seçimlerde Komsiç ve Radmanoviç, anayasa gereği üçüncü defa aday olmazken, böyle bir engeli bulunmayan Bakir İzzetbegoviç yeniden adaydır.[9]
Bakir İzzetbegoviç
Seçimlerde Boşnakların favori adayı; “babadan oğula nesil” görüntüsü sergileyen Boşnakların efsanevi lideri Aliya İzzetbegoviç’in oğlu Bakir İzzetbegoviç’tir. 1956 doğumlu İzzetbegoviç, yine Demokratik Eylem Partisi – SDA’nın adayı olarak Boşnakların en ön plana çıkan ismidir. Diğer önemli Boşnak adaylar ise; Sosyal Demokrat Parti – SDP adayı Bekir Hacıömeroviç, Dnevni Avaz gazetesi sahibi ve Bosna-Hersek’in Daha İyi Geleceği İçin İşbirliği Partisi – SBB’nin lideri Fahrudin Radonçiç, İsveç’te ikamet eden ve Diyaspora Partisi’nin adayı olarak seçime giren Cebrail Bayramoviç, Demokratik Cephe – DF adayı Emir Sulyagiç, Bosna-Hersek Vatansever Partisi – BPS’nin adayı asker kökenli Sefer Haliloviç ve bağımsız adaylar; uzun yıllar Bosna Hersek Reis-ul Uleması olarak görev yapan ve El Ezher Üniversitesi mezunu din adamı Mustafa Ceriç, eski Breza Belediye Başkanı Halil Tuzliç ve deneyimli Boşnak siyasetçi Mirsa Kebo’dur.[10]
Jelyka Cviyanoviç
Konseyin Sırp üyeliği için ön plana çıkan adaylar; mevcut Bosna Sırp Cumhuriyeti Başbakanı Bağımsız Sosyal Demokratlar Birliği – SNSD adayı ve halen Bosna Sırp Cumhuriyeti (RS) Başbakanlığı görevini yürüten Jelyka Cviyanoviç, Demokratik İlerleme Partisi – PDP adayı ve daha önce Sırp Cumhuriyeti Başbakanlığı görevini yürütmüş Mladen İvaniç ve Adaletli Politika Partisi – SPP adayı ve daha önce Sırp Radikal Partisi tarafından milletvekili adayı olarak gösterilmiş olan Goran Zmiyanyats’tır.[11]
Jivko Budimir
Konseyin Hırvat üyeliği için yarışacak isimler ise; Adalet ve Güven Partisi – SPP adayı ve geçmişte Boşnaklara karşı savaşan Hırvat Savunma Konseyi’nde (HVO) albay olarak görev yapmış olan Jivko Budimir, Hırvat Demokrat Birliği 1990 – HDZ 1990 adayı ve savaşın ardından ülkede Bakanlık ve yaklaşık bir yıl Bosna Hersek Başbakanlığı görevi yapmış olan Martin Raguj, Bosna-Hersek Hırvat Demokrat Birliği – HDZ BİH adayı ve 2002-2005 yılları arasında Konsey üyesi olan Dragan Çoviç ve Demokratik Cephe – DF adayı Zora Terziç-Şeremet’tir.[12]
Seçimler öncesinde çeşitli tartışmalar da yaşanmıştır. Öncelikle, Ekim ayının ilk haftasında yapılması beklenen seçimler, Kurban Bayramı nedeniyle bir hafta ertelenmiş ve 12 Ekim’e alınmıştır.[13] Diğer bir önemli olay ise; seçimler öncesinde yapılan yolsuzluk operasyonu olmuştur. Bosna-Hersek Araştırma ve Koruma Ajansı (SIPA) tarafından düzenlenen “Et” kod adlı yolsuzluk operasyonunda, Bosna-Hersek Federasyonu Tarım Bakanı Yerko İvankoviç Liyanoviç ile Ticaret Bakanı Milorad Bahilya gözaltına alınmış ve bu durum seçimler öncesinde huzursuzluk yaratmıştır.[14]
Son tahlilde, Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi üyeleri açısından bir değerlendirme yapmak gerekirse; Boşnaklar için Bakir İzzetbegoviç, Sırplar için Jelyka Cviyanoviç ve Hırvatlar için -her ne kadar bir süre önce yolsuzluk nedeniyle gözaltına alınsa da- Jivko Budimir isimlerinin ön plana çıktığı görülmektedir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Bosna-Hersek”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Bosna-Hersek.
[2] “Bosna-Hersek”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Bosna-Hersek.
[3] “Bosna-Hersek’in Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bosna-hersek-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[4] “Elections in Bosnia and Herzegovina”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Elections_in_Bosnia_and_Herzegovina.
[5] “Bosna-Hersek’in Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bosna-hersek-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[6] Yaşın, Gözde Kılıç (2010), “Bosna-Hersek’te Seçim Süreci”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/tr/arastirma/balkanlar-ve-kibris-arastirmalari-merkezi/2010/10/02/5605/bosna-hersekte-secim-sureci.
[7] “Bosnia and Herzegovina general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Bosnia_and_Herzegovina_general_election,_2014.
[8] “Bosnia and Herzegovina”, Election Guide, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.electionguide.org/elections/id/2407/.
[9] “Bosna-Hersek Seçimleri 12 Ekim’de”, Al Jazeera Türk, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.aljazeera.com.tr/haber/bosna-hersek-secimleri-12-ekimde.
[10] “Bosna Hersek’te “Devlet Başkanlığı Konseyi” İçin 17 Aday”, Sondakika.com, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.sondakika.com/haber/haber-bosna-hersek-te-devlet-baskanligi-konseyi-icin-17-6263228/.
[11] “Bosna Hersek’te “Devlet Başkanlığı Konseyi” İçin 17 Aday”, Sondakika.com, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.sondakika.com/haber/haber-bosna-hersek-te-devlet-baskanligi-konseyi-icin-17-6263228/.
[12] “Bosna Hersek’te “Devlet Başkanlığı Konseyi” İçin 17 Aday”, Sondakika.com, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.sondakika.com/haber/haber-bosna-hersek-te-devlet-baskanligi-konseyi-icin-17-6263228/.
[13] “Bosna-Hersek Seçimleri 12 Ekim’de”, Al Jazeera Türk, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://www.aljazeera.com.tr/haber/bosna-hersek-secimleri-12-ekimde.
[14] “Bosna-Hersek’te seçim öncesi yolsuzluk operasyonu”, T24, Erişim Tarihi: 10.10.2014, Erişim Adresi: http://t24.com.tr/haber/bosna-hersekte-secim-oncesi-yolsuzluk-operasyonu,270328.
