Avrupa Birliği’nden ayrılmak ya da çekilmek isteyen üye devletin prosedürlerinin belirlendiği AB Anlaşması’nın 50. maddesi, ilk olarak 2007 Lizbon Anlaşması’nda gündeme gelmiştir. 50. madde öncesinde, üye devletin çekilme niyetini Avrupa Konseyi’ne bildirmesi, sonrasında ise çekilme sözleşmesinin Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın Madde 218 (3) uyarınca müzakere edilmesi gerekmektedir.
Bu doğrultuda, Birleşik Krallık’ı ilgilendiren bu durum; ilk olarak Başkan Donald Tusk’un liderliğinde Avrupa Konseyi 29 Nisan’da toplanmıştır. Avrupa Komisyonu verilerine göre;[1] Avrupa Konseyi, Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden sorunsuz bir şekilde ayrılmasına ilişkin bir dizi yönergeyi kabul edecektir. Bahse konu bu yönergeler, AB’nin müzakerelerde AB’nin ve Üye Devletleri’nin ortak çıkarlarına dayalı olarak izleyeceği genel ilkeleri ilgilendirecektir.
İkinci adım olarak yönergelerin kabulünden sonra Avrupa Komisyonu, Konsey’e müzakereleri başlatma önerisini ivedilikle sunacaktır. Bu öneri, Avrupa Konseyi’nin toplantısından 4 gün sonra Komisyon Üyeleri tarafından kabul edilecektir.
Üçüncü ve son adımda, Konsey’in, bu aşamalardan sonra bir dizi müzakere direktifleri benimseyerek müzakerelerin başlama yetkisini vermesi gerekmektedir. Bu aşamada nitelikli çoğunluk gerekmektedir, şöyle ki, 27 üye devletin % 72’sinin onayı bir başka deyişle AB’nin 27 üye devletinin nüfusunun % 65’ini temsil eden 20 üye devletinin onaylaması gerekiyor. İşbu yönerge kabul edildikten sonra, Konsey tarafından belirlenen AB’nin müzakerelerden sorumlu müzakerecisi, ayrılmak isteyen Birleşik Krallık ile müzakerelere başlamakla görevli olacaktır.
Geri çekilme ile ilgili müzakereler, 50. maddenin harekete geçirilmesinden itibaren iki yıl içinde tamamlanması gerekir. Müzakere sürecinin bitiminde, Birlik müzakerecisi, Birleşik Krallık ile AB arasındaki gelecekteki ilişkileri hesaba katarak, Konsey ve Avrupa Parlamentosu için bir anlaşma önerisi getirecektir. Avrupa Parlamentosu, kendi üyeleri de dâhil olmak üzere İngiltere’den basit çoğunluk oyu ile onay vermesi gerekir. Konsey, anlaşmayı, nitelikli çoğunluğun oyuyla sonuçlandıracaktır. Birleşik Krallık da anlaşmayı kendi anayasal düzenlemelerine göre onaylamalıdır. Bu şartlar sağlandığı durumda geri çekilme görüşmeleri sonuçlandıracaktır.[2]
Müzakerelere Dair Bilgiler
Müzakereler, bilindiği üzere Belçika’nın başkenti Brüksel’de düzenlenecektir. Bu müzakerelerin yaklaşık 18 ay sürmesi planlanmıştır. 27 üye devletin Başbakanları ya da Devlet Başkanları, Konsey’i Avrupa Birliği müzakerecisi olarak Avrupa Komisyonu’na tayin edilmesini sağlayacaktır. Bu doğrultuda, Michel Barnier’ın Komisyon’un başmüzakereci olarak atanması kararlaştırılmıştır. Birlik müzakerecisi olarak Avrupa Komisyonu ve Komisyon’un baş müzakerecisi olarak atanan Michel Barnier, sistemli bir şekilde Avrupa Konseyi ve hazırlık organlarına rapor verecektir. Ayrıca Michel Barnier’in müzakereler boyunca Avrupa Parlamentosu’nu yakından ve düzenli olarak bilgilendirmesi düşünülmüştür. Üye Devletlerin müzakereleri hazırlama, Birlik müzakerecisine rehberlik etme ve ilerlemenin değerlendirilmesi konularında yakından görev alacağı açıktır. Bu amaçla, müzakerelerin Avrupa Konseyi yönergelerine uygun olarak yürütülmesini sağlamak için Konsey’de kalıcı bir makamı olabilecek özel bir Çalışma Grubu oluşturulacaktır.
En Temel Soru: Birleşik Krallık Birlikten Ne Zaman Ayrılacak?
AB Antlaşmaları, anlaşma yapılmadığı takdirde, sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren veya çekilme bildiriminin ardından 2 yıl içinde Birleşik Krallık’ın ayrılmasının önünü açacaktır. Ancak Konsey, bu süreyi oybirliği ile uzatmaya karar verebilir. Ayrılana kadar, Birleşik Krallık, üyelikten kaynaklanan tüm hak ve yükümlülükleri ile Avrupa Birliği üyesi olmaya devam edecektir. Aşağıdaki tabloda, Birleşik Krallık’ın üyelikten ayrılmasına ilişkin özeti yer alır.
Tablo.1. Birleşik Krallık’ın AB’den Ayrılma Süreci[3]
AB Antlaşması’nın 50. maddesi[4]:
- Her üye devlet, kendi anayasal kurallarına uygun olarak Birlik’ten çekilmeye karar verebilir.
- Çekilme kararı alan üye devlet, niyetini Avrupa Birliği Zirvesi’ne bildirir. Birlik, söz konusu devletle, Avrupa Birliği Zirvesi tarafından belirlenen yönlendirici ilkeler ışığında, bu devletin Birlik ile gelecekteki ilişkisinin çerçevesini dikkate alarak, çekilmeye ilişkin kuralları belirleyen bir anlaşmayı müzakere eder ve akdeder. Bu anlaşma, Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın 218. maddesinin 3. paragrafına uygun olarak müzakere edilir. Anlaşma, Birlik adına, Avrupa Parlamentosu’nun muvafakatini aldıktan sonra, nitelikli çoğunlukla hareket eden Konsey tarafından akdedilir.
- Antlaşmalar’ın ilgili üye devlete uygulanması, çekilme anlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihte, bunun gerçekleşmemesi halinde, Avrupa Birliği Zirvesi oybirliğiyle ve ilgili üye devletle mutabık kalarak süreyi uzatmadığı takdirde, 2. paragrafta belirtilen bildirimden iki yıl sonra sona erer.
- 2 ve 3. paragrafların amaçları doğrultusunda, çekilen üye devletin Avrupa Birliği Zirvesi’ndeki veya Konsey’deki temsilcisi, Avrupa Birliği Zirvesi veya Konsey’de kendisini ilgilendiren görüşmelere ve kararlara katılamaz. Nitelikli çoğunluk, Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma’nın 238. Maddesinin 3. paragrafının (b) bendine göre belirlenir.
- Birlik’ten çekilen bir devlet Birliğe yeniden katılmak isterse, talebi 49. Maddede belirtilen usule tabi olur.
Madde 49:
2. maddede (Birlik, insan onuruna saygı, özgürlük, demokrasi, eşitlik, hukukun üstünlüğü ve azınlıklara mensup kişilerin hakları da dâhil olmak üzere insan haklarına saygı değerleri üzerine kuruludur. Bu değerler, çoğulculuk, ayrımcılık yapmama, hoşgörü, adalet, dayanışma ve kadın-erkek eşitliği) belirtilen değerlere saygı gösteren ve bu değerleri desteklemeyi taahhüt eden her Avrupa devleti, Birliğe üye olmak için başvuruda bulunabilir. Bu başvuru Avrupa Parlamentosu’na ve ulusal parlamentolara bildirilir. Başvuruda bulunan devlet, başvurusunu, Komisyon’a danıştıktan ve üye tam sayısının çoğunluğuyla karar verecek olan Avrupa Parlamentosu’nun muvafakatini aldıktan sonra oybirliğiyle hareket edecek olan Konsey’e yapar. Avrupa Birliği Zirvesi tarafından kararlaştırılan yeterlilik kriterleri dikkate alınır.
Şahin KESKİN
[1] European Commission – Fact Sheet, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-17-648_en.htm, Erişim Tarihi: 30.04.2017.
[2] a.g.e.
[3] European Commission – Fact Sheet, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-17-648_en.htm, Erişim Tarihi: 30.04.2017.
[4] T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği Antlaşması, http://www.ab.gov.tr/files/pub/antlasmalar.pdf, s. 30.
