Giriş
ABD Başkanlık seçimleri sonrasında ilk kez gerçekleşen NATO Liderler Zirvesi’nin, hem Türkiye açısından, hem de NATO üyeleri açısından önemli sonuçlar doğurması olası görünmektedir. Zirve öncesinde Beyaz Saray tarafından yapılan açıklamanın gündeme dair önemli ipuçları verdiği ve hararetli maddelerin Rusya’nın saldırgan eylemlerinden Çin’in yükselişine, ortak güvenlik için tehdit oluşturan noktalardan iklim değişikliğine kadar pek çok önemli başlıkta çeşitlilik gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, bu analizimde, 2021 NATO Liderler Zirvesi’nin çıktılarını ve Türkiye açısından önemini ele alacağım.
Görüşmeler Silsilesi ve NATO Zirvesi Sonuç Bildirgesi
NATO Liderler Zirvesi, Belçika’nın başkenti Brüksel’de bulunan NATO Karargahı’nda üye ülkelerin katılımı ile 14 Haziran 2021 tarihinde gerçekleşmiştir. NATO Zirvesi’nin ana gündemini ittifakın yakın geleceği ve ittifak dışı uluslararası aktörler ile ilişkilere dair stratejiler oluşturmuştur. Şüphesiz ki, NATO Liderler Zirvesi’ne damgasını vuran görüşme, 16 Haziran tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile ABD Başkanı Joe Biden’ın İsviçre’nin Cenevre kentinde gerçekleştirdiği ikili görüşme olmuştur. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da zirve çerçevesinde birçok ikili görüşmede bulunmuştur. ABD Başkanı Joe Biden, Yunanistan Başbakanı Kiriakos Miçotakis, Almanya Başbakanı Angela Merkel, İngiltere (Birleşik Krallık) Başbakanı Boris Johnson, Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nauseda, Letonya Cumhurbaşkanı Egils Levits, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Hollanda Başbakanı Mark Rutte gibi önemli liderlerle bir araya gelen Cumhurbaşkanı Erdoğan, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ile de görüşmüştür. Doğu Akdeniz’de son bir yılda yaşanan gelişmeler ve Türkiye-ABD ilişkileri açısından kritik öneme sahip olan bu görüşmelerin, Türkiye’nin NATO çerçevesindeki müttefiklik ilişkileri bağlamında belirleyici olması beklenmektedir.
Zirvenin ilk gününde, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, 30 üye ülkenin 8 konuda oybirliği ile karar aldığını belirtmiş ve konuları şu şekilde sıralamıştır; [1]
- Müttefikler arasında daha sık toplanma ve yoğun bilgi akışı ile siyasi işbirliği, dayanışma ve iletişimin arttırılması,
- Askeri, sivil ve altyapı bütçelerinin arttırılarak daha caydırıcı savunma sistemlerinin oluşturulması,
- Ulusal hedefler aracılığı ile toplumların siber güvenlik, salgın ve dezenformasyon gibi konularda direncinin arttırılması,
- İnovasyon fonu kurularak üniversite ve start-up şirketlerin beraber çalışmasının sağlanması ve teknolojik üstünlüğün elde edilmesi,
- Asya Pasifik, Afrika ve Latin Amerika ülkeleri ile yakın ilişkiler kurulması,
- Ukrayna ve Gürcistan’ın askeri kapasitesinin ve yeteneklerinin arttırılması için destek verilmesi,
- İklim değişikliğine yönelik önlemlerin alınması, askeri operasyonlar ve NATO aktivitelerinde emisyon salınımının azaltılması,
- Yeni stratejik konseptin oluşturulması.
Erişim Adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/galeri/nato-liderler-zirvesinde-aile-fotografi-1844370, (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2021).
Ayrıca, Stoltenberg, Çin’in sisteme meydan okuduğunu ve NATO üyelerinin ortak bir şekilde Çin’in yükselişine cevap vermesi gerektiğini belirtmiştir. Özellikle son yıllarda Çin’in nükleer kapasitesinin arttırması, bazı konularda şeffaf davranmaması ve ekonomik ve teknolojik kapasitesinin giderek güçlenmesi nedeniyle, NATO üyeleri açısından güvenlik riski oluşturduğundan söz etmiştir.[1]
Zirvede Rusya ile ilgili olarak da açıklamalara yer verilmiştir. Bunlardan en dikkat çekeni ise, Rusya’nın uluslararası hukuka ve yükümlülüklere uygun şekilde ilerlemediği sürece ilişkilerde 2014 yılı öncesine dönmenin mümkün olmadığıdır. Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyeliklerine dair durumun da teyid edildiği zirvede, 2008 Bükreş Zirvesi’ne e vurgu yapılmıştır. Üye ülkeler, Ukrayna ve Gürcistan’ın kendi geleceklerini müdahale olmaksızın belirleme hakkını desteklediklerini belirtmişlerdir.
Liderler Zirvesi’nin Türkiye Açısından Önemi
NATO’nun Ukrayna ve Gürcistan’ın üyeliğini teyid ederek Karadeniz’i bir “NATO gölü” haline getirmek istemesi, Rusya kadar Türkiye açısından da önem taşımaktadır. Özellikle Türk-Rus ilişkilerinin son dönemde bozulan Türk-Amerikan ilişkilerinin dengeleyicisi olarak değerlendirildiği göz önüne alındığında, Türk Dış Politikası’nın bu gelişmelere nasıl bir reaksiyon vereceği önem taşımaktadır. Türkiye’nin NATO içerisindeki aktif rolü ve birliğe verdiği askeri destek açısından Türk-Rus ilişkilerinin seyri de önemli olup, S-400 savunma sistemlerinin durumu da Türkiye’nin ABD ve NATO ile ilişkileri için belirleyici konumdadır.
Doğu Akdeniz’deki enerji temelli gerilimler, Karadeniz’in güvenliği ve diğer önemli gündemlere ek olarak, Türkiye açısından bu zirvenin en önemli gündem maddesi tam 20 yıl sonra Afganistan’dan çekilecek olan ABD’nin ve NATO’nun yerini Türkiye’nin doldurması yönündeki gelişmelerdir. Ayrıca Erdoğan’ın gerçekleştirmiş olduğu ikili görüşmeler de önümüzdeki dönemde Türkiye’yi bekleyen diplomasi trafiğinin göstergesi olmuştur.
Erişim Adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/nato-zirvesinin-sonuc-bildirisi-stratejik-ortaklik-turkusunden-havalimani-bekciligine-1844594, (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2021).
ABD Başkanı Joe Biden, görüşmenin ardından toplantının çok iyi geçtiğine dair açıklamada bulunurken, Cumhurbaşkanı Erdoğan ise doğrudan iletişim kanallarının daha aktif kullanılarak müttefiklik ilişkilerinin devam ettirileceğini belirtmiştir. İngiltere Başbakanı Boris Johnson ile Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görüşmesine istinaden İngiltere Başbakanlık Ofisi’nden yapılan açıklamada ise, ticari ilişkilere ve savunma alanındaki işbirliğine vurgu yapılmıştır. Doğu Akdeniz’deki enerji kaynaklarının paylaşımına dair oluşan siyasi ve askeri gerilimlere yönelik NATO’nun işlevini yitirmesine yönelik çıkışı ile tepki toplayan Fransa Cumhurbaşkanı Macron ise, Erdoğan ile görüşmesinden sonra NATO müttefiklerinin ortak hareket etmesinin öneminden bahsetmiştir.[2]
Erişim Adresi: https://tr.sputniknews.com/avrupa/202106141044732890-macron-erdogan-bana-yabanci-savascilarin-libyadan-cikmasini-istedigini-dogruladi/, (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2021).
Sonuç
Haziran 2021’de Brüksel’de gerçekleşen NATO Liderler Zirvesi, hem müttefiklik ilişkileri, hem de uluslararası aktörlerle ilişkiler açısından önemli gündemler içermiştir. Zirve çerçevesinde Türkiye müttefikleri ile de karşılıklı görüşmeler gerçekleştirerek, dış politika gündemlerine dair görüş alışverişinde bulunmuştur. Doğu Akdeniz’deki gelişmelere paralel artan gerilim neticesinde Türkiye’nin NATO üyeliğinin ya da NATO’nun işlevselliğinin sorgulandığı bir dönem sonrasında, bugün, NATO’nun ve ABD’nin Afganistan’dan çekilecek olmasının yaratacağı askeri boşluğun Türkiye tarafından doldurulması beklenmektedir. Ancak Taliban tarafından yapılan açıklamalar, ülkede herhangi bir yabancı unsurun varlığına karşı bir duruş göstermektedir. Buna ek olarak, Türkiye’nin Rusya, ABD ve NATO üyeliği beklenen Ukrayna ve Gürcistan ile ilişkilerinin geleceği hassas dengeler çerçevesinde yönetilmelidir. Önümüzdeki dönem, NATO bağlamında, Türk dış politikasının hareketli gündemlerinin habercisi konumunda görünmektedir.
Dr. Gamze Helvacıköylü
DİPNOTLAR
[1] https://www.sozcu.com.tr/2021/dunya/nato-liderler-zirvesi-sona-erdi-6487145/.
[2] https://tr.euronews.com/2021/06/14/nato-zirvesi-nde-ilk-gun-sona-erdi-liderler-ne-kararlar-ald.
[3] https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-dunyanin-kalbi-brukselde-atti-adan-zye-nato-zirvesi?page=20.
