Yeni ve güzel umutlarla başlanan 2024 yılı, ne yazık ki Uluslararası İlişkiler bağlamında ise gerilim ve şiddeti içeren olaylarla başlamıştır. Ortadoğu’da üç aydan fazla bir zamandır devam eden İsrail-Hamas Savaşı herhangi bir sona erme emaresi göstermeden devam ederken, buna Lübnan’da yaşanan suikast ve İran’a karşı yapılan saldırılar da eklenmiştir. Uluslararası politikanın şiddet ve gerilimin odağında izlendiği bölge, henüz yılın başındayken, yeni sorunlarla baş başa kalmıştır. Yaşanan olayların acısı yeni başlamışken, politik etkisinin ve sonuçlarının uzun vadede Uluslararası İlişkiler açısından dikkate değer olacağı kaçınılamaz bir gerçektir.
İsrail’in 2 Ocak 2024 tarihinde Lübnan’ın başkenti Beyrut’ta Hamas’ın üst düzey bir yöneticisini insansız hava aracı saldırısıyla öldürmesi birçok alanda yankı uyandırmıştır. Hamas’ın önde gelen liderlerinden Salih el-Aruri, Beyrut’ta önemli bir görevi icra ediyordu. Lübnan hükümetinin bilgisi ve onayı dahilinde ülkede faaliyet gösteren Aruri’nin ofisi gizli bir yerde değildi. Faaliyetlerini ise tamamen kapalı bir biçimde yürütmemiştir. Bölgedeki bütün aktörler tarafından bilinen bir kişi olarak Hamas’ın yöneticiliğini yapmıştır. İsrail’in gerçekleştirdiği bu suikast, İsrail-Hamas Savaşı’ndan bağımsız düşünülemez. Bu saldırıda devam eden şiddet eylemlerinin bir parçasıdır.[1] Kaldı ki, Suriye’de İranlı bir Generalin öldürülmesi[2, 3] ve İran’da daha önceden ABD tarafından öldürülen General Kasım Süleymani’nin ölüm yıl dönümünde (3 Ocak 2024) saldırıların gerçekleştirilmesi de[4, 5] olayların büyüyebileceğini göstermektedir. İsrail’in gerek Hamas ile savaşında, gerekse de Suriye’de ve İran’da icra ettiği saldırılarında ABD’nin açık desteği vardır. Bununla beraber, çatışma alanının ve şiddet sarmalının daha geniş bir düzleme taşınması[6-9] çok güçlü bir olasılıktır.
Kasım Süleymani’nin Anma Gününde Gerçekleştirilen Saldırılar[10]
İsrail tarafından Aruri’ye yapılan saldırı daha açık bir şekilde kabullenilirken, İran’da yapılan saldırı aynı kararlılıkla üstlenilmemektedir. Aruri, İsrail’in bakış açısından Batı Şeria’da gerçekleştirilen çoğu saldırının sorumlusuydu ve bu yüzden öldürülmesinde bir sakınca görülmemiştir. 2015 yılı Haziran ayında Aruri ABD tarafından Hamas’a silah tedarik ettiği gerekçesiyle yaptırım listesine alınmıştır. Bir yıl öncesinde de kaçırılan ve öldürülen üç İsrailli genç hakkında örgütünü desteklediği ve övdüğü için İsrail’in dikkatini çekmiştir. Bu tarihten itibaren hedef haline gelen Aruri[11], Hamas’ın siyasi lideri İsmail Haniye ve silahlı kanat sorumlusu Yahya Sinvar’ın ardından örgütte en çok tanınan kişiydi. Karizmatik kişiliğiyle Hamas’ın Lübnan ve İran ile güçlü bağlantılar kurmasını sağlamıştır. Gelecekte Hamas içinde daha da etkin bir konuma gelmesi bekleniyordu. Aruri’nin egemen bir devlette öldürülmesinin ardından Hizbullah lideri Hasan Nasrallah bu durumun karşılıksız kalmayacağı duyurmuştur. Ancak bunun basit bir misilleme mi olacağı, ya da topyekûn bir karşılık mı olacağı[12-14] henüz belli değildir. İsrail’in bu eylemi uluslararası hukuk bağlamında da açık bir ihlâldir. Ancak arkasına ABD desteğini alan İsrail, eylemlerini herhangi bir kurala tabii olmadan icra etmektedir.
İran’da gerçekleştirilen saldırının ise birtakım nedenleri vardır. Irak’ta ABD üslerine yönelik saldırılar, Suriye’de yürütülen vekalet savaşı ve Yemen’de Husilerin eylemleri ABD’nin çıkarlarına karşı açık bir meydan okumadır. Böyle bir durumda, İsrail’in kullanışlı bir aparat olarak öne sürülmesi[15], ABD için elverişli bir karşılık verme olanağı sağlamıştır. Kızıldeniz’de teşkil edilen Uluslararası Görev Gücü de[16, 17] ABD’nin olaylara yönelik tepkisinde önemli bir yer tutmaktadır. İnsan haklarının açıkça ihlal edildiği Gazze Şeridi’ndeki olaylara tepkisiz kalan ABD[18], İsrail’e giden gemilere yönelik yapılan saldırıları ise uluslararası bir boyuta taşıyarak eylemini daha geniş bir koalisyon ile icra ediyormuş görüntüsü vermektedir. İsrail’e tamamen rahat hareket edebileceği askeri ve politik bir alan sağlanırken, buna karşı çıkan aktörlere de çeşitli sert güç vasıtalarıyla müdahale edilmektedir. Dolayısıyla, ABD’nin ve İsrail’in birlikte politik çıkarları doğrultusunda eylem gerçekleştirdiğine şüphe yoktur. Zaman zaman kafa karıştırıcı söylemleri olsa da, ABD, her zaman İsrail’in yanında duracaktır. Her ne kadar misilleme yapacağını duyursa da[19, 20], İran’ın gözdağı verilerek kendisine karşı izlenen bu caydırıcılık politikasına ne düzeyde cevap vereceğini bugünden kestirmek zordur.
Genel bir değerlendirme ile Lübnan ve İran’da gerçekleştirilen saldırılar İsrail-Hamas Savaşı’nın bir devamıdır. Gazze Şeridi’nde beklenen başarıyı gösteremeyen Başbakan Benjamin Netanyahu, ülkesindeki politik muhalefet tarafından sıkıştırıldıkça bu baskıyı farklı yerlerde yapılan eylemlerle kırmaya çalışmaktadır. ABD’nin sınırsız desteği ise işini kolaylaştırmaktadır. İsrail, Gazze Şeridi’ne yönelik olarak başlattığı askeri eylemlerini Lübnan, Suriye ve İran’a da taşımıştır. Buna karşılık karşısında oluşan cephede ise Lübnan Hizbullah’ı, Yemenli Husiler ve İran vardır. ABD’nin de bilfiil desteği ile karşı cephe sindirilmek istenmektedir. Bunun için Gazze Şeridi’nde zaten çiğnenen uluslararası hukuka bu bölgelerde de riayet edilmemektedir. ABD açısından Ortadoğu’nun istikrarsızlığı küresel olarak zayıflayan gücü bağlamında çok elverişlidir. Yakın zamandaki politik eylemleri için İsrail’in kullanışlı bir aparat olması da ABD’yi avantajlı kılmaktadır. Oysaki bölgedeki askeri varlığıyla asıl aktör ABD’dir. İsrail’in açıkça insanlık dışı eylemlerine destek verilirken, buna karşı olan güçlere ise uluslararası koalisyon adı altında caydırıcı müdahale politikası icra edilmektedir. Bölgedeki devletler açısından İsrail ve ABD’nin izlediği sertlik yanlısı ve yoğun şiddet içeren politikalara azami dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu iki aktörün Ortadoğu üzerinde izlediği revizyonist politika yavaş adımlarla ancak kararlılıkla ve ilerlemeci bir şekilde devam etmektedir.
Dr. Mehmet EMİR
DİPNOTLAR
[1] L. Kelly. “Attacks in Lebanon, Iran Inject New Volatility into Middle East”. The Hill. https://thehill.com/policy/international/4387875-lebanon-iran-attacks-middle-east-volatility/ (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[2] Euronews. “İran Devrim Muhafızları Ordusu Üyesi General Musavi Şam Yakınlarında İsrail Saldırısında Öldürüldü”. https://tr.euronews.com/2023/12/25/iran-devrim-muhafizari-ordusu-uyesi-general-musavi-sam-yakinlarinda-israil-saldirisinda-ol#:~:text=%C4%B0ran%20Devrim%20Muhaf%C4%B1zlar%C4%B1%20Ordusu’ndan%20General%20Razi%20Musavi%2C%20Suriye’,son%20dakika%20geli%C5%9Fmesi’%20olarak%20duyuruldu. (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[3] TRT Haber. “İran Devrim Muhafızları Ordusu Komutanlarından Musevi, Suriye’de Öldürüldü”. https://www.trthaber.com/haber/dunya/iran-devrim-muhafizlari-ordusu-komutanlarindan-musevi-suriyede-olduruldu-823689.html (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[4] France24. “Gaza War Tensions Spike After Deadly Iran Blasts, Lebanon Killing”. https://www.france24.com/en/live-news/20240103-israel-ready-for-any-scenario-after-strike-kills-hamas-deputy-in-lebanon-1 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[5] Sputnik News. “İran’da Art Arda Patlamalar: Can Kaybı Yükseliyor”. https://sputniknews.com.tr/20240103/iranda-patlama-1079292328.html (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[6] AlJazeera. “Israeli Army Launches Attacks on Targets in Syria and Lebanon”. https://www.aljazeera.com/news/2024/1/2/israeli-army-launches-attacks-on-targets-in-syria-and-lebanon (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[7] NPR. “Violence in Iran and Lebanon Prompts Concern Israel-Hamas War Could Expand”. https://www.npr.org/2024/01/03/1198909893/consider-this-from-npr-draft-01-03-2024 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[8] E. Schmitt, J. E. Barnes, H. Cooper ve D. E. Sanger. “Attacks Heighten Fears of a Wider War for the Middle East and U.S.”. The New York Times. https://www.nytimes.com/2024/01/03/us/politics/war-israel-iran-hezbollah-yemen.html (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[9] M. Mackinnon. “Attack on Hamas Leader in Lebanon, Bombing in Iran Heighten Fears of Gaza War Spilling beyond Its Borders”. The Globe and Mail. https://www.theglobeandmail.com/world/article-israel-hamas-middle-east-war/ (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[10] D. Gritten. “Iran Leader Vows Harsh Response to Deadly Bombings that Killed 84”. BBC. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67872281 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[11] L. Harkov. “Assassinated Hamas leader Saleh Al-Arouri was Key Conduit between Hamas, Iran”. Jewish Insider. https://jewishinsider.com/2024/01/hamas-hezbollah-saleh-al-arouri-assassination-israel-war/ Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[12] R. Hanikra. “Another War could Break Out On the Israel-Lebanon Border”. The Economist. https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2024/01/04/another-war-could-break-out-on-the-israel-lebanon-border (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[13] BBC. “Canlı Anlatım”. https://www.bbc.com/turkce/live/haberler-dunya-67038412 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[14] İ. Okuduci ve E. Canlı. “İsrail ile Lübnan Sınırında Karşılıklı Saldırılar Gerçekleştirildi”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/israil-ile-lubnan-sinirinda-karsilikli-saldirilar-gerceklestirildi/3099360 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[15] J. Malsin ve C. Keller-Lynn. “Israel-Iran Tensions Rise as Israeli Forces Trade Fire With Militias in Syria, Lebanon”. The Wall Street Journal. https://www.wsj.com/world/middle-east/israel-iran-tensions-rise-as-israeli-forces-trade-fire-with-militias-in-syria-lebanon-9b9b9cb1 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[16] Euronews. “ABD’nin Kızıldeniz Görev Gücüne Müttefiklerden Gönülsüz Katılım”. https://tr.euronews.com/2023/12/28/abdnin-kizildeniz-gorev-gucune-muttefiklerden-gonulsuz-katilim (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[17] İ. Doğru. “BM: Kızıldeniz’deki Saldırıların Sürmesi Bölgedeki Askeri Gerilimi Arttırma Riski Taşıyor”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/bm-kizildeniz-deki-saldirilarin-surmesi-bolgedeki-askeri-gerilimi-arttirma-riski-tasiyor/3099777 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[18] NBC News. “Killing of Hamas Leader in Lebanon Stokes Escalation Fears”. https://www.nbcnews.com/news/world/live-blog/israel-hamas-war-live-updates-rcna132013 (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[19] NTV. “İran’da Terör Saldırısı: 84 Ölü, 284 Yaralı”. https://www.ntv.com.tr/dunya/iranda-teror-saldirisi84-olu-284-yarali,S4x6xQjmd02mNfn_QQ4epg (Erişim Tarihi: 04.01.2024).
[20] Independent Türkçe. “İran Cumhurbaşkanı Reisi: İsrail ve ABD’nin İşledikleri Suçlar Nedeniyle Ağır Bedel Ödeyecek”. https://www.indyturk.com/node/686941/i%CC%87ran-cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1-reisi-i%CC%87srail-ve-abdnin-i%C5%9Fledikleri-su%C3%A7lar-nedeniyle-a%C4%9F%C4%B1r-bedel (Erişim Tarihi:04.01.2024).
