Birleşik Vilayetler’de (Arjantin) bağımsızlığın ilanı ve Şili’ye geçiş
San Lorenzo zaferinin ardından Buenos Aires’teki Üçlü Otorite San Martin’e kuzey ordularının komutanlığını verir. Kuzeydeki ordunun başında yer alan Manuel Belgrano 1813 yılında bugünkü Bolivya olan Yüksek Peru bölgesinde kraliyet orduları karşısında mağlubiyet almıştır. Belgrano da aslında San Martin gibi bağımsızlık ülküsüne sahip birisidir ancak San Martin’e kuzeyden geçerek ilerleyebilmesinin mümkün olmayacağını söyler. San Martin için asıl hedef, Amerika’daki İspanyol kraliyet hükümdarlığının kalbi olan, Peru Genel Valiliği’nin başkenti Lima’dır. Bunun üzerine San Martin meşhur Kıtasal Planı’nı tasarlar. Bu plana göre And Dağlarının eteğindeki Mendoza şehrinde iyi eğitilmiş, iyi donanımlı küçük bir ordu hazırlanacak, bu orduyla And Dağları geçilerek o tarihte henüz İspanyolların işgal etmediği Şili’deki hükümetle dostluk kurulacak ve Şili üzerinden Büyük Okyanus geçilerek Lima’ya saldırılacaktı.
Şili ve Peru’ya yapılacak seferlerin ilk adımı olarak San Martin, olası siyasi engelleri ortadan kaldırmak için istediği Cuyo bölgesi valiliğine atanır. Burada savaş ekonomisine geçilmesi gerektiğini düşünen San Martin bunu yaparken bölgenin iktisadi ve kültürel geleceği için yatırımlar yaparak halkın da itibarını kazanır. Bunun en güzel örneği, kendisinin endüstriyel temellerini attığı ve bugün dünyaca meşhur olan Arjantin şaraplarının üretimidir. San Martin böylece, kuracağı And Ordusu için gerekli kaynağı ve desteği elde etmiş olur.
Şili, 1810 yılından beri vatansever (kraliyetçi olmayan) bir hükümet tarafından yönetilmekteydi. Şili’deki devletin askeri önderleriyse Jose Miguel Carrera ve Bernardo O’Higgins idi. San Martin’in Mendoza’ya vardığı 1814 yılının ekim ayında bu hükümet kraliyet ordusuna karşı bir mağlubiyet almış, bunun neticesinde de Şili’nin yönetimi kraliyetçilerin eline geçmişti. Bu gelişmeyle beraber Bernardo O’Higgins’in liderliğindeki çok sayıda Şilili Mendoza’ya göç etmek zorunda kaldı ve daha da önemlisi San Martin’in Şili’de müttefik bir hükümete sahip olma planı suya düşmüş oldu. Ancak Mendoza’da San Martin’e hizmetlerini sunan O’Higgins kendisine And Ordusu’nun kurulmasında yardım eder. Öte yandan Buenos Aires hükümeti San Martin’e olan desteğini kısıtlayınca orduya yeni askerlerin eklenememesi, bir başka engel olarak ortaya çıktı. Profesyonel asker alımı için maddi kaynak sıkıntısı çeken San Martin zorunlu askerlik yoluna başvurdu.
And Ordusu’nun kurulmaya çalışıldığı esnada Tucuman şehrinde anayasa kongresi gerçekleşmekteydi. San Martin kendi vilayetinden gönderdiği vekillere bağımsızlık ilanı için talimat verir. Ve nihayet Tucuman Kongresi’yle, 9 Temmuz 1816’da Birleşik Eyaletler’in yani bugünkü Arjantin’in bağımsızlığı ilan edilir.
Bağımsızlık ilanının ardından Kongre Başkanı Juan Martin de Pueyrredon, San Martin’e ihtiyacı olan desteği verir ve San Martin böylece ordusunu hazır hale getirerek And Dağlarına doğru yola çıkar. San Martin’e Bernardo O’Higgins de eşlik etmektedir. And Ordusu’nda Özel Süvari Alayı’nın yanında sonradan katılanlarla birlikte toplamda 3800 asker mevcuttur. Fakat Şili’deki kraliyet ordusu San Martin’in iki katı askere sahiptir. Bu farkı dengelemek için And Dağlarında yaşayan yerli halkla işbirliği yaparak onların yalan haberler yaymaları ve böylece Şili hükümetinin ordularını yanlış yerlere dağıtması taktiğini uygulayacaktır. 1817 Ocak ayında yola çıkmaya başlayan San Martin’in orduları 6 kola ayrılarak And Dağlarının farklı yerlerinden Şili’ye giriş yapar. Fakat çetin şartlara sahip And Dağlarından geçerken San Martin, askerlerinden 400 kadarını aşırı soğuk ve hastalıklardan dolayı kaybeder. Sahip olduğu atlarınsa üçte biri ölmüştür.
San Martin And Dağlarını geçerken
Chacabuco Muharebesi ve Şili’nin kurtarılması
1817 yılının şubat ayında San Martin’in kumandasındaki birlikler 6 koldan And Dağlarını geçerek Şili’ye ulaşırlar. Yardımcı birlikler düşmanı şaşırtmak için kuzey ve güneyden girerken San Martin ve O’Higgins birlikte aynı kolda başkent Santiago’ya yakın bir geçitten geçiş yapmışlardır. San Martin’in tahmin ettiği üzere dağın hemen eteklerindeki Chacabuco Vadisi’nde karşılaştığı kraliyet ordusunu O’Higgins ve San Martin’in birlikleri mağlup eder. Muharebe sonrası kraliyetçilerin 500 askerine karşılık vatanseverler yalnızca 12 asker kaybetmiştir.
Chacabuco Savaşı’nın ardından 14 Şubat günü San Martin ve orduları Şili’nin başkenti Santiago’ya girerler. Kraliyetçilerin Lima’ya gitmesiyle boşalan yönetime bir vali getirilir. Bu vali San Martin’e devletin başkanı olmasını önerir. Ancak San Martin bu göreve bir Şililinin gelmesi gerektiğini söyleyerek hükümetin başına Bernardo O’Higgins getirilir.
Şili’nin bağımsızlık ilanı
Chacabuco Savaşı’ndan kurtulan kraliyetçiler önce Santiago’ya daha sonra da Lima’ya kaçmışlardı. Ancak 1817 yılının ortalarında Lima’ya vardıklarında Peru Genel Valisi Joaquin de la Pezuela askerlerden geri dönüp Şili’yi yeniden ele geçirmelerini ister. Zira genel valilik, vatanseverleri Peru’yu işgal etmeden Şili’de durdurmak istemektedir. Bunun üzerine deniz yoluyla Santiago’nun güneyindeki Talcahuano (Concepcion) şehrinde bulunan kraliyetçilere destek birlikler olarak dönerler. Burada kraliyet ordusu yeniden kurulur. Böylece kraliyetçiler Şili’de 5.000 kişilik bir askeri güce kavuşurlar. Talcahuano, Şili’nin güneyini kontrolünde bulunduran İspanyolların Lima’yla iletişimini kesmek için stratejik bir öneme sahiptir. Ancak vatanseverler burayı henüz kurtaramamıştır. Bunun üzerine Bernardo O’Higgins birlikleriyle beraber buraya doğru hareket eder. Fakat Mariano Osorio komutasındaki sayıca üstün olan İspanyol ordusunu burada yenmenin güç olduğunu gören O’Higgins, başkent Santiago’yu korumak için tekrar kuzeye doğru yönelir. O’Higgins bu stratejik durumu fırsat bilip Şili’nin 1810 yılından beri ertelenen bağımsızlığını ilan etmeyi aklına koyar. Yolculuğu esnasında Talca şehrine ulaştığı 12 Şubat 1818 tarihinde Şili’nin bağımsızlığını ilan eden bildiriyi imzalar.
Şili’de bağımsızlığın ilanı
Cancha Rayada Baskını
Bağımsızlığın ilanından iki hafta sonra İspanyollar güneyden Santiago’ya doğru ilerleyerek kasabaları işgal etmeye başlar. O sıralarda San Martin, Peru’ya gerçekleştireceği sefer için destek almaya gittiği Buenos Aires’ten dönmüştür. Geldiğinde kraliyet ordusuna karşı hazırlıkları gören San Martin güneye doğru yönelir. Bütün vatansever ordu Talca yakınlarında kraliyet ordusunu bekliyordur. San Martin’in ordusu bu sefer 7.600 askerden oluşmaktadır.
Mart ayında İspanyollar Talca şehrini de geçseler de, O’Higgins İspanyolları bir süreliğine geri püskürtmeyi başarır. Kraliyetçiler ve vatanseverler bu sefer Talca’da karşı karşıya geleceklerdir. Vatanseverler Talca’daki kraliyet ordusuna saldırmak için şehrin yakınlarındaki Cancha Rayada bölgesinde iki grup halinde kamp yaparlar. Ertesi gün İspanyollara saldırmayı beklerken kendilerini fark eden Osorio komutasındaki İspanyollar kampa 19 Mart gecesi bir baskın düzenleyerek vatanseverleri beklemedikleri bir bozguna uğratır. Fakat İspanyollar, San Martin’in kampı ikiye böldüğünü bilmeden sadece birisini ele geçirir ve vatanseverlere karşı kesin zafer kazandıklarını düşünerek geri çekilirler. Aynı zamanda San Martin ve O’Higgins de vatanın artık kaybedildiğini düşünmektedirler. Bu yüzden kuzeye dönerek çok az kişiyle Santiago yakınlarındaki San Fernando şehrine gelirler. Fakat kamp alanında bir grup daha vardır. Juan Gregorio de las Heras, komutasındaki 3.500 askeri muharebenin içine hiç sokmayarak hepsinin yara bile almadan sağ çıkmasını sağlamıştır. Bu yetenekli general, And Ordusu’nun kuruluşundan beri San Martin’in yanında olmuş ve Şili’nin özgürlüğünde önemli bir rol oynamıştır. Las Heras böylece askerleriyle birlikte San Martin’in bulunduğu San Fernando’ya ulaşmayı başarır. Bu arada başkent Santiago’da da savaşın kaybedildiği ve San Martin ve O’Higgins’in öldüğü haberleri yayılır. Oluşan panik ortamında, bağımsızlığı ilan ettikleri için İspanyollardan özür dilemeyi ve onlarla anlaşmayı planlayanlar bile ortaya çıkar. Ancak 25 Mart günü San Martin ve O’Higgins Santiago’ya ulaşır. Şehir halkının asıl içini rahatlatansa Las Heras’ın kurtardığı askerlerle birlikte şehre girmesi olacaktır. Las Heras’ın yanında savaştan kurtulan toplam 5.400 asker vardır. Fakat muharebede 120 asker hayatını kaybetmiş, önemli bir kısmı da esir düşmüş veya dağılmıştır. Bunun yanında bütün ağır silahlarını ve kamp malzemelerini de kaybetmişlerdir.
İspanyollar hala düşmanın dağıldığını düşünerek yönetimi yeniden elde etmek için sakince Santiago’yu ilerlerler. Hatta vatanseverlerin 1814 yılında olduğu gibi yine Mendoza’ya kaçacaklarını zannetmektedirler. Fakat San Martin, kurtulan askerlere Santiago’da yeniden çekidüzen vermeye başlamıştır bile. Burada belirtilmesi gereken önemli bir nokta, And Ordusu’nun artık hem kendi aralarında hem de komutanlarına karşı güveninin artmış ve ordu içinde bütünlüğün sağlanmış olmasıdır.
Maipu Muharebesi
Jose de San Martin ve İspanyol orduları 5 Nisan 1818’de Santiago yakınlarındaki Maipu Nehri’nin çevresinde bir kez daha karşı karşıya gelecektir. Arjantinli generalin de çarpışmadan önce söylediği gibi, “Bu savaş, bütün Amerika’nın kaderini belirleyecektir.” San Martin’in taktiksel becerisiyle bu kritik muharebe de kazanılır. Maipu galibiyeti sonunda büyük İspanyol ordusu tamamen yok edilmiştir. Fakat San Martin’in ordusunda da kayıplar vardır. 4.900 vatansever askerden 800 tanesi ölmüştür. Daha önceki Cancha Rayada Savaşı’nda aldığı yaradan dolayı bu savaşta aktif olarak yer almayan Bernardo O’Higgins, Maipu’da muharebenin bittiği saatlerde savaş alanına gelir. O anda, ikisi de atın üzerindeyken bir kolu sarılı, diğer elini San Martin’in omzuna koymuş vaziyette şu sözünü söylediği meşhur sahne gerçekleşir: “Gloria al salvador de Chile!” (Yaşasın Şili’nin kurtarıcısı!). Maipu zaferiyle Şili’nin bağımsızlığı sağlamlaştırılmıştır.
Arjantin ve Şili’den sonra Güney Amerika’daki İspanyol hükümdarlığının kalbi olan Peru’nun kurtarılışı, yazı dizimizin son bölümünde…
ANAHTAR SÖZCÜKLER
And Ordusu (Ejército de los Andes):
General Jose de San Martin’in Şili’deki İspanyol egemenliğini yok etmek, daha sonra Peru’yu yine İspanyol kraliyet hükümdarlığından kurtarmak için kurduğu, Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri’ne bağlı ordusu. İsmi, bugünkü Arjantin ve Şili arasındaki And sıradağlarından gelir. Önemli komutanları San Martin, Bernardo O’Higgins ve Gregorio las Heras’tır. Orduda çok sayıda siyahi ve eski köle asker de yer almıştır.
Tucuman Kongresi:
Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri’nin bir yasama meclisi. 9 Temmuz 1816 yılında bugünkü adıyla Arjantin’in bağımsızlığını ilan etmiş olması ve 1819 Arjantin anayasasını yapmış olması yönüyle önemlidir.
Peru Genel Valiliği (Virreinato del Peru):
1542-1824 yılları arasında Güney Amerika’da hüküm sürmüş, İspanyol İmparatorluğu’na bağlı genel valiliğin adı. Başkenti Lima şehridir. Büyük ölçüde eski İnka İmparatorluğu’nun topraklarında kurulmuştur. İspanyolların Amerika’daki en büyük kolonisidir. Buradaki madencilik faaliyetleri Kraliyet İspanya’sı için önemli bir refah kaynağı olmuştur. San Martin ve ordularının bağımsızlık için işgali sonucu yıkılmıştır.
ÖNEMLİ KİŞİLER
Manuel Belgrano (1770 – 1820):
Arjantinli ekonomist, gazeteci, siyasetçi ve asker. Bugünkü adıyla Arjantin’in bağımsızlığını kazanmasında kilit isimlerden birisi olmuştur. Mayıs Devimi’nde, Arjantin Bağımsızlık Savaşı’nda ve Arjantin’deki bazı iç savaşlarda yer almıştır. Belgrano Arjantin bayrağının da yaratıcısıdır.
Bernardo O’Higgins (1778 – 1842):
Şilili siyasetçi ve asker. Babası Ambrosio O’Higgins, kraliyete bağlı Şili valiliği ve Peru genel valiliği yapmış olsa da Güney Amerika’nın İspanyol kraliyet egemenliğinden kurtarılmasında en önemli kişilerden birisi olmuştur. O’Higgins, San Martin’le beraber Şili’yi İspanyollardan özgürlüğe kavuşturmuştur. 1817-1823 yılları arasında Şili’nin yüksek yöneticiliğini (devlet başkanlığını) yapmıştır. 1823 yılında kendisine yapılan darbe sonrası sürgüne gittiği Peru’da hayatını kaybetmiştir.
Juan Martin de Pueyrredon (1777 – 1850):
Arjantinli asker ve siyasetçi. 1816-1819 yılları arasında Rio de la Plata Birleşik Eyaletleri yüksek yöneticiliği (devlet başkanlığı) yapmıştır. Bu görevi süresince San Martin’e gerçekleştirdiği seferlerde destek vermiştir.
Juan Gregorio de las Heras (1780 – 1866):
Arjantinli asker. San Martin’in Şili ve Peru’yu kurtardığı ordusunda önemli görevler almıştır. 1824-1826 yıllarında Buenos Aires valiliği de yapmıştır.
Kıvanç SAĞIR
KAYNAKÇA
– Las Batallas de San Martin. Clarin. 2007. http://youtu.be/FoSYaJfpeTY
– Fernandez, Armando. Batallas Argentinas. Buenos Aires: Deux, 2008.
