UMMAN’DA VERASET BELİRSİZLİĞİ

Şu sıralar Arap yarımadasının güneydoğusunda yer alan Umman ya da İngilizce bilinen adıyla Oman’da, babası Seyid İbn Tamur’u tahtan indirdiği 1970 yılından beri ülkeyi yöneten 1940 doğumlu Sultan Kâbus bin Seyd El Ebu Seyd’in yaşlanması ve çocuğunun olmaması nedeniyle ülkeyi ilerleyen yıllarda büyük bir belirsizliğin beklediği konuşulmaktadır. Bu yazıda ülkemizde son derece az tanınan bu ülke ve burada yaşanan veraset belirsizliğine dikkat çekmeye çalışacağım.

Mutlak monarşi ile yönetilen dünyadaki az sayıdaki ülkelerden biri olan Umman’da, Sultan Kâbus bin Seyd[1] iktidara geldiği 1970 yılından beri genel itibariyle istikrarlı bir yönetim kurmayı başarmıştır. İran-Irak Savaşı boyunca tarafsızlığını koruyan Kâbus bin Seyd, Batı ve Amerika ile ilişkilerinde de sıkı ekonomik ve siyasi bağlar kurmuş ve bu sayede Suudi Arabistan ve İran arasında başarılı bir denge politikası izlemeyi başarmıştır. 1992 yılında Yemen ile sınır problemini çözen Sultan’ı son dönemde zorlayan olay ise Arap Baharı sürecinde ülkesinde de çeşitli hak taleplerinin ortaya çıkması olmuştur. 2011 yılında Tunus ve Mısır’dan sonra Umman’a sıçrayan olaylar neticesinde Sultan Kâbus bin Seyd bir dizi reformlar yapmayı taahhüt etmiş ve meşruti monarşiye geçiş yolunda bazı adımlar atmıştır. Örneğin, 1991 yılında kurulmasına izin verdiği seçilmişlerden oluşan ancak bugüne kadar daha çok sembolik düzeyde yetkileri olan Meclis-i Şura’nın yasa yapmasına izin verilmiştir.[2] Oysa yakın tarihe kadar yasa yapma tekeli sadece Sultan ve hükümetin elinde bulunuyordu. Buna ek olarak Sultan olaylar nedeniyle halka yeni iş imkânları vaat etmiş ve sosyal güvenlik sistemini iyileştireceğinin sözünü vermiştir.[3] Elbette Sultan’ın elini kuvvetli yapan esas konu Batı demokrasileri karşısında son derece komik kalan bu küçük adımlar değil, ülkesine iktidarda bulunduğu 40 yıl içerisinde altyapı ve ekonomik refah seviyesi anlamında çağ atlatmış olmasıdır.[4] Dış politikada da ABD ve Batı yanlısı bir çizgide siyaset izleyen, ancak İran’la da ilişkilerini bozmayan Kâbus bin Seyd[5], bu sayede fazla bir dirençle karşılaşmadan bugüne kadar gücünü korumayı başarmıştır. Ancak kendisi ve ülkesi şimdi bambaşka bir sorunla karşı karşıyadır…

Umman’ın yakın gelecekte karşılaşması muhtemel siyasal sorunun temel sebebi; Sultan Kâbus bin Seyd’in çocuğunun ya da erkek kardeşinin olmaması ve bu nedenle ülkenin monarşik sisteminde yerine kimin geçeceğinin net biçimde belli olmamasıdır. Ülke anayasasının 6. maddesine göre; Sultan’ın erkek varisinin olmaması durumunda ölümünden sonra üç gün içerisinde kraliyet ailesinin bir isimde uzlaşması gerekmektedir.[6] Kraliyet ailesinin de bir isim üzerinde uzlaşamaması durumunda ikinci alternatif ise Sultan’ın mirasında belirttiği kişinin yeni hükümdar olmasıdır. Ancak bugüne kadar öne çıkmış bir siyasi figürün olmaması ve Sultan’ın bir mirasçıda karar kılıp-kılmadığının bilinmemesi, kendisinin ardından yaşanabilecekler konusunda büyük bir muamma oluşturmaktadır. Bazı uluslararası gözlemcilerin yaptıkları analizlerde Sultan Kâbus sonrasına dair üç kişinin adı ön plana çıkmaktadır; bunlar Sultan’ın kuzenleri Assad bin Tariq al-Said, Shibab bin Tariq ve Haitham bin Tariq’dir.[7] Ordu desteğine sahip olan Assad bin Tariq al-Said’in bu konuda favori aday olduğu söylenmektedir. Bu üç favori aday dışında bir diğer isim ise iş çevrelerinin desteğini aldığı söylenen ve Sorbonne’da eğitim alması ile eşinin Fransız olması nedeniyle bu ülke ile bağlantıları olan Fahd bin Mahmood al-Said’dir.

Umman’da ilerleyen yıllarda iktidar gelecek yeni Sultan kim olursa olsun, bugüne kadar Suudi Arabistan ve İran arasında hassas bir denge politikası uygulamayı başarmış Umman’da yeni bir Sultan’ın nasıl bir yol izleyeceği, özellikle de ülkesinde ABD ve İngiltere’ye bir askeri üs kurulmasına izin verip vermeyeceği merak konusudur. İran nükleer programına yönelik Batı kamuoyunda endişeler artarken, Umman da bu gelişecek olan yeni süreçte İran’ı çevreleme politikasının bir ayağı olarak yeni bir rol üstlenebilir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

Girne Amerikan Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Başkanı

Twitter: https://twitter.com/ozanormeci