Cari açık kavramını, çok basit bir ifade ile bir ülke vatandaşlarının, başka ülkelerin tasarruf ettiklerini ödünç alarak harcaması olarak ifade etmek mümkündür. Nitekim kabaca son 10 yıllık dönemde, Türkiye’de başka ülkelerin tasarrufları memnuniyetle tüketilmiştir. Türkiye’deki cari açığın temel belirleyicisi ticaret açığıdır. Önceki yazılarımda da ısrarla, bu üretmediğini tüketme olgusuna vurgu yapmış idim.
Türkiye ekonomisi 2014 yılına oldukça hareketli ekonomik gelişmelerle birlikte girmiştir. Bu süreç, uzun süredir, birlikte hareketi gözlenmeyen ekonomik göstergelerin paralel hareket ettiği, karakteristik değişimlerin görüldüğü bir süreç olmuştur. Bu karakteristik değişimler, ekonomik birimleri belirsizlik ve buna bağlı bir kararsızlık içerisine itmiştir. Bunda ekonomi yönetiminde görülen “göreli” boşluğun da etkili olduğu düşünülmektedir. Zira TCMB’nin 2013 yılının sonuna gelinirken gelecek döneme ilişkin çizdiği tablo, 2014 yılının ilk ayında gerçekleşen döviz fiyatları artışı ve buna bağlı ekonomik gelişmelerle ekonomik birimlerin önemli ölçüde belirsiz koşullarla karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. Ayrıca TCMB tarafından açık piyasa işlemleri ile yapılan kura yönelik müdahalelerin başarıya ulaşmadığı da görülmüştür.
Ekonomide yaşanan gelişmeler, son olarak TCMB’nin şok faiz artırımı ile şekillenmektedir. Bu gelişmenin en önemli boyutu, her ne kadar “bağımsız” olsa da, uzun süredir hükümetin söylemleri dışında hareket etmekten uzak duran TCMB’nin, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın açık çağrısına rağmen faiz artırımına gitmesidir. Yine de bu gelişmeyi, bir çatışma unsuru olarak görmek yerine, TCMB’de döviz fiyatlarındaki artışa bağlı meydana gelen telaşın bir göstergesi olarak algılamak gerekir. Zira bir süredir, asli görevi dışına çıkan TCMB, döviz fiyatlarının kontrolden çıkmasının da etkisi ile enflasyonu kontrol etme yönünde karar kılmış ve cari açıkla mücadeleyi hükümete bırakmıştır.
Aslında son dönemde yaşanan ekonomik gelişmelerde okunması gereken en önemli gerçek, dengeye oturmamış sanal ortamdan, “yumuşak bir iniş” yapıldığıdır. Bunun gerçekten “yumuşak” bir iniş olup olmadığı sorgulanabilir olsa da, 2014 yılının özellikle ilk çeyreğinin, iç politikayı şekillendiren demokratik süreçlere ilişkin bazı aşamalara takviminde yer vermesi hasebiyle gelecek dönemlerden çok daha iyi ekonomik koşullara (en azından ekonomik birimlerin geneline yansıyan şekilde) sahip olduğu düşünülmektedir.
Türkiye ekonomisinde cari açık sorununun, para politikası yönlü bir boyutu bulunmakla birlikte esas itibariyle yapısal nitelikli temellerinden bahsetmek gerekmektedir. Türkiye’nin ödemeler dengesi tablosu, ekonominin üretim ayağında yapısal bir bozukluğun söz konusu olduğunun da göstergesidir. Çünkü bu tablo, aynı zamanda iç talebe bağlı olarak büyümenin, cari açık olarak geri dönmesi şeklinde sonuçlanmakta ve bu da, sürdürülebilir nitelikteki ekonomik büyümenin en önemli kısıtlayıcısının ödemeler dengesinin kendisi olduğunu ortaya koymaktadır.
Türkiye ekonomisinde cari açık, iç ve dış koşullar tarafından birlikte belirlenmektedir. Cari açığın çözümünde ise ekonomideki sermaye birikim modeline odaklanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü özellikle finansallaşma sürecinde ön plana çıkan finans sektörü yerine, gerçek yatırım ve üretime dönük bir sermaye birikim modelinin seçilmesi, yaşanan sürecin yapısal nitelikteki en önemli çözüm yollarından biri olacaktır. Bu bağlamda, cari açık problemi ele alınırken yapısal unsurların üzerinde durulmasının gerekliliği vurgulanmalıdır.
Oytun MEÇİK
KAYNAKLAR
– Meçik, O. (2013). “5. İzmir İktisat Kongresi’nin Getirdikleri”, Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/5-izmir-iktisat-kongresinin-getirdikleri/.
– Meçik, O. (2013). “Ekonomide Kaygan Zemine Dikkat”, Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/ekonomide-kaygan-zemine-dikkat/.
– Meçik, O. (2013). “Çözümün Reçetesi ‘Sade Yaşam’”, Uluslararası Politika Akademisi, http://politikaakademisi.org/cozumun-recetesi-sade-yasam/.
– Subaşat, T. (2010). “Türkiye’nin Cari Açık Sorunu: Nedenler ve Çözümler”, İktisat ve Toplum Dergisi, Sayı: 1, 26-34.
