Moro halkı kimdir? 16. yüzyıl ortalarında İspanyollar Filipinler’e sömürgecilik amacıyla geldiler ve adaların tamamında egemenliği ele geçirdiler. Tabii onlar da ticaretle ibadeti birleştirip, Katolikliği yaymaya başlıyor ve Müslümanları gözden ırak güney adalarına sürüyorlardı. Yöre halkına o dönemde, günümüze dek kullanılan “Moro” adı takıldı. Böylece Moro Müslümanlarının inançları nedeniyle ayrımcılığa uğrama süreci başladı. Morolar çokdilli bir etnik gruptur ve Filipinler’de 2005’de toplam Filipin’in yaklaşık % 5’ini oluşturan Hıristiyan olmayan başlıca en büyük etnik grup olmaları, onları ülkede en büyük altıncı etnik grup yapmıştır.
Morolar en çok Filipinler’in güneyindeki Bangsamoro bölgesinde bulunurlar. Göçebe olmalarından dolayı Moro toplulukları Manila, Cebu ve Baguio gibi büyük şehirlerde yerleşmişlerdir. Binlerce adacığa dağılan yöresel direniş grupları, 1969 yılında “Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi” adı altında birleştiler. Bu ilk örgütlenme laik düşünceler temelinde ve bağımsız bir devlet kurmak amacıyla oluşturulmuştu. Bugün özerk bölge haline gelen Mindanao yöresini üs olarak seçen MUKC, zamanın Filipinler diktatörü Ferdinand Marcos yönetimine karşı etkili bir mücadele yürüttüler. Filipinler ordusunun büyük kayıplar vermesi üzerine, 1976’da karşılıklı ateşkes kabul edildi ve merkezi yönetim özerkliği tanıyacağı vaadinde bulundu. Görüşmeler, Muammer Kaddafi gözetiminde Libya’da yapıldı. Marcos sözünde durmayarak tekrar saldırınca, MUKC da tam bağımsızlık amacıyla savaşı sürdüreceğini açıkladı. Ama bir grup bu hedeften sapıldığını öne sürerek, 1981’de ayrılıp MİKC adı altında yeni bir örgüt kurdu. İslami düşünceleri temel alan yeni grup kısa sürede güçlendi. Libya ve İran da örgüte yardım ediyorlardı. 1987 yılından itibaren karşılıklı olarak ateşkesler ve uzlaşma girişimleri tekrar gündeme gelse de savaş bitmedi. Nihayet bugünkü barış sürecine 1996 yılında girildi.
Ancak 2000 yılında Filipinler Cumhurbaşkanı Joseph Estrada MILF’ye savaş ilan edip kamplarını yıkınca, çatışmalar yeniden alevlenmiştir. 2001’de Estrada’nın halefi Gloria Macapagal-Arroyo’nun görevine başlamasıyla ateşkes yeniden sağlanmıştır. Ancak kısa sürede devletin MILF karargahına tekrar saldırmasıyla ateşkes yine son bulmuştur. 2003’te yeni bir ateşkes anlaşması üzerinde mutabık kalınmış, fakat barış süreci hükümet tarafından Müslümanlara önerilen topraklarla yöre halkının hak sahibi olacağı doğal kaynaklar arasındaki orantısızlık sebebiyle 2006 yılında geçersiz kalmıştır. MILF’nin ARMM bölgesine 1.000 köy dahil edilmesi önerisine karşılık, hükümet ARMM’nin yetki alanına sadece 600 köyün eklenmesini kabul etmekteydi. Uzun görüşmeler sonunda, Filipinler hükümetiyle, Al Haj Murad Ebrahim önderliğindeki MILF arasında Temmuz 2008’de, mevcut Müslüman bölgeyi genişletme ve gelecekteki yerel yönetime daha geniş siyasi ve ekonomik yetkiler vermeyi kapsayan bir uzlaşıya varılmıştır. Anlaşma, 712 köyün ARMM bölgesine dahil edilmesi ve bölgedeki kaynaklardan özerk yönetimin aldığı payın artırılmasını öngörmekteydi. Böylelikle ARMM yönetimi bölgedeki petrol, maden ve balıkçılık faaliyetlerinden toplanan vergilerin % 75’inden hak iddia edebilecekti. Ancak güney bölgesindeki Katolik siyasetçilerin anlaşma şekillenirken kendilerine danışılmadığı gerekçesiyle yaptığı itiraz doğrultusunda Yüksek Mahkeme 7’ye karşı 8 oyla anlaşmanın yürütmesini durdurmuştur. Bunun neticesinde 2008 Ekim ayından itibaren bölgede tansiyon yine yükselmiş, saldırılar yeniden başlamış, Hıristiyan ve Müslüman sivil halk arasında yüzlerce kişi hayatını kaybetmiştir.
Resmi görüşmeler 16 yıldır sürüyordu. Nihayet 2009’da üçüncü kez Devlet Başkanlığına gelen Benigno Aquino ile süreç yeniden olumlu yöne döndü ve barış yolunda önemli adımlar atıldı. Bu kez işi sağlama almak için bir “Uluslararası Temas Grubu” kuruldu. Hükümet kanadı grupta İngiltere ve Japonya’nın, MİKC Türkiye ve Suudi Arabistan’ın yer almasını önerdi. 2009’da taraflar tekrar Kuala Lumpur’da bir araya geldi ve barışla ilgili anlaşmanın 2010 yılının Nisan ayında imzalanabileceği kabul edildi. Moro İslami Kurtuluş Cephesi ve Filipinler hükümeti, 15 Ekim 2012 günü barış amacıyla bir çerçeve anlaşması imzaladı. Devamlı olarak barışı sağlamak için görüşmeler sürdürülüyordu. Nihayet Asya’nın kanlı ve uzun süren sorunlarından biri büyük ölçüde halledilmiş sayılabilir. Moro isyancıları ile Filipinler devleti arasında uzun zamandır sürdürülen görüşmeler sonucu olarak barış anlaşması imzalanmıştır. Başkent Manila’da tarafların görüşmeleri ile 40 yıllık tarihi sorun sona ermiştir. Anlaşma imzalanırken Filipinler Cumhurbaşkanı Benigno Aquino tarihi sözleşmenin gerçekleşmesinde görevi bizzat kendisi gerçekleştirmiştir. Muhtariyet talebinde bulunan Moro isyancıları ile Filipinler devleti arasındakı 40 yıllık çatışmalarda binden çok insan kayıp olmuştur. 2014’de Moro isyancıları ve Filipinler devleti arasında 2016 yılına kadar barışın sağlanması için bir anlaşma elde edildi. Anlaşmaya göre Moro isyancılarının bulunduğu Mindanao bölgesine servet ve doğal kaynakları paylaşımı karşılığında Filipinler devleti tarafından özerklik verilecektir.
Faruk HASANOV
KAYNAKLAR
1-) Moro halkı (http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/moro_halkı).
2-) Moro (http://universal_lexikon.deacademic.com/274915/Moro).
3-) FİLİPİNLER’DEKİ AYRILIKÇI GRUPLAR VE BARIŞ SÜRECİ HAKKINDA BİLGİ VE DEĞERLENDİRME NOTU, FİLİPİNLER’DE MÜSLÜMANLIK TARİHİ.
4-) Der bewaffnete Kampf der Moros im Süden der Philippinen (Peter Kreuzer, PDF – http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:ZDzLBRZR94AJ:www.giga-hamburg.de/sites/default/files/openaccess/nordsuedaktuell/2004_2/giga_nsa_2004_2_kreuzer.pdf+&cd=8&hl=az&ct=clnk&gl=az).
5-) Guide to the Philippines conflict (http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7887521.stm).
6-) Philippines and Muslim rebels sign peace pact.
