Irak’ta 2010 yılında yapılan genel seçimlerin ardından, Meclis’in 328 koltuğunun dağılımı belirleyecek olan seçimler yarın (30 Nisan 2014 tarihinde) yapılacak. Hatırlanacağı üzere 2010 yılında yapılan seçimlerde İyad Allavi’nin lideri olduğu Irak Ulusal Hareketi % 24,72 oyla 91 sandalye kazanarak seçimleri birinci sırada tamamlamış, Nuri el Maliki’nin liderliğini yaptığı Hukuk Devleti Koalisyonu ise % 24,22 oyla 89 sandalye kazanarak hemen Irak Ulusal Hareketi’nin ardında yer almıştı.[1] 2010 seçimlerinde üçüncü sırayı İbrahim el Caferi’nin başını çektiği Ulusal Irak İttifakı % 18,15 oyla ve 70 sandalye kazanarak almış, Kürtleri temsil eden ve toplam 11 partiden oluşan[2] liderliğini Mesut Barzani’nin yaptığı Kürdistan İttifakı % 14,59 oyla 43 sandalye kazanmış, Goran Hareketi ise % 8 oyla 8 sandalye almayı başarmıştı.[3]
Irak seçimleriyle ilgili olarak ilk söylenmesi gereken şey; etnik ve mezhepsel kimliklere göre siyaset oluşturulması nedeniyle, seçimlerin daha çok bu grupların demografik güçlerinin ortaya konduğu bir nüfus sayımı özelliği göstermesidir. Bu anlamda Irak ve benzeri devletlerde gerçek bir demokrasiden söz etmek hayli zordur. Nuri el Maliki ve Hukuk Devleti Koalisyonu Irak’ta açık bir şekilde Şiileri temsil ederken, İyad Allavi ve Irak Ulusal Hareketi daha çok Sünnilere hitap etmektedir. Federal bir devlet olan Irak’ta kendi özerk bölgeleri olan Kürtler de 2010 seçimlerinde Kürdistan İttifakı ve Goran Hareketi kanalıyla temsil edilmişlerdir. Kimliklere dayalı bu tip siyasetin son dönemde Orta Doğu’dan başlayarak tüm dünyaya yayılması, Türkiye’de de etkileri görülen yadsınamaz bir gerçekliktir.
Seçimler hakkında dile getirilmesi gereken ikinci önemli husus; seçimler öncesinde Irak’ta Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu üyelerinden 9’unun istifa etmesinin akıllarda yarattığı soru işaretleri ve seçimlere daha şimdiden gölge düştüğü gerçeğidir.[4] Yine seçimler öncesinde Irak’ın başkenti Bağdat’ta, Şii partisi olarak tanınan ve İran ile Suriye’ye yakınlığıyla bilinen Asaib Ehl El Hak Partisi’nin seçim mitingini hedef alan ve Irak-Şam İslam Devleti adlı terör örgütünün yaptığı iddia edilen bombalı saldırıda en az 31 kişinin hayatını kaybetmesi[5], Irak’ta demokratik olarak duyurulan seçimlerin silahların gölgesinde ve daima terör tehdidi altında yapıldığının somut bir ispatıdır. Bu nedenle 2003 yılındaki ABD müdahalesi ve yeni federal anayasa sonrasında Irak’a demokrasi ve istikrar geldiğini söylemek, halen çok zorlama bir iddia olacaktır.
Seçimler hakkındaki üçüncü önemli konu ise; bu seçimlerde Irak siyasetinde kimliklere dayalı parçalı yapının daha da derinleştiğinin görülmesi ve 2010 seçimlerinde çeşitli ittifaklar kanalıyla bir arada bulunan grupların bile seçimlere ayrı girecek olmasıdır. Örneğin bu seçimlerde Kürt İttifakı koalisyonu olmayacak ve Barzani’nin Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), Cumhurbaşkanı Celal Talabani’nin Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Noşirvan Mustafa önderliğindeki Goran (Değişim) Hareketi seçimlerde ayrı ayrı yarışacaklardır. Geçen yıl Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nde yapılan seçimlerde[6] büyük bir çıkış gerçekleştiren ve özellikle KYB tabanından oy aldığı görülen Goran’ın bu seçimlerde nasıl bir oy oranına ulaşacağı ve Cumhurbaşkanı Talabani’nin rahatsızlığı nedeniyle oy kaybeden KYB’nin düşüşünün sürüp-sürmeyeceği, Kürtler açısından en çok merak edilen konulardır.
Kürtler dışında seçimlere girecek diğer aktörlerden ilk olarak Sünnilere baktığımızda; İyad Allavi’nin başını çektiği ve geçen seçimleri ilk sırada tamamlamasına rağmen hükümeti kurma hakkını Şiilere bırakmış olan Irak Ulusal Hareketi’nin, bu seçimlerde de iddialı olduğu ve 15 siyasi partinin yer aldığı bu koalisyonun Sünni oyların büyük çoğunluğunu toplayacağı söylenebilir.[7] Ancak Allavi ve Vataniye dışında Sünni oyları toplayacak 2 büyük ittifak daha bulunmaktadır. Bunlar; Irak Meclisi Başkanı Usame el Nuceyfi liderliğinde kurulmuş olan ve Irak Türkmen Cephesi’nin de desteğini alarak seçimlere hayli iddialı giren Muttahidun (Birleşikler) ve Başbakan Yardımcısı Salih el Mutlak başkanlığında Ulusal Diyalog Cephesi öncülüğünde kurulmuş ve 9 partinin yer aldığı Arap Koalisyonu – Arabiye’dir.[8]
Seçimlere Şiiler açısından baktığımızda ise; geçen seçimlerde olduğu gibi Şiilerin çatı partisi olma hüviyetini sürdürmesi muhtemel ve başını Başbakan Nuri el Maliki’nin çektiği 12 partiden oluşan (bazı Türkmen partileri de bu ittifakta yer almaktadır) Hukuk Devleti Koalisyonu’nun, 2013 yerel seçimlerinde yaşadığı oy kaybına rağmen[9], bu seçimlerde de etkili olması beklenmektedir.[10] Maliki’ye yönelik eleştirilere ve hükümet performansının yetersizliğine karşın, oy verme davranışının ilksel (primordiyal) kimliklere göre yapıldığı Irak’ta bu nedenle bu ittifakın yine yüksek oy oranlarına ulaşması muhtemeldir. Ancak Şiileri temsil eden Hukuk Devleti Koalisyonu dışında 3 parti daha bulunmaktadır. Bunlar; Ammar el Hekim önderliğinde kurulmuş Vatandaş (El Muvatın), seçimler öncesinde siyasetten çekildiğini açıklayan Şii lider Mukteda es Sadr’ın kurmuş olduğu Ahrar (Özgürlükler) Kitlesi ve 2010 seçimlerinde yüksek oy almış eski Başbakanlardan İbrahim el Caferi’nin liderliğini yaptığı Milli Reform İttifakı’dır. Bu partilerin de azımsanmayacak oy oranlarına ulaşması ve bu nedenle Şii bloğu güçlendirmesi beklenmektedir. Özellikle 2013 yerel seçimlerinde çıkışa geçen Ammar el Hekim ve Vatandaş’ın bu seçimlerdeki performansı merakla beklenmektedir.
Türkmenlere baktığımızda ise; Erşad Salihi başkanlığındaki Irak Türkmen Cephesi’nin, seçimlere Kerkük dışında Muttahidun (Birleşikler) listesinden girdiği görülmektedir. Kerkük’teyse ITC liderliğinde Kerkük Türkmen Cephesi listesi oluşturulmuştur. Bazı Türkmen partilerinin ise Hukuk Devleti Koalisyonu içerisinde yer aldığı görülmektedir. Türkmenlerin kimliğe dayalı siyaset yapılan Irak’ta Şiiler, Sünniler ve Kürtler dışında henüz 4. güç olarak kendilerini kabul ettirmede zorluk çektikleri görülmektedir. Oy oranlarının yükselmesi ve ITC’nin bağımsız bir siyasal aktör haline gelebilmesi durumundaysa, Türkiye’nin desteğiyle bu durum ileride pekihala mümkün olabilir. Seçimler öncesinde El Cezire Türk’e konuşan ITC lideri Erşad Salihi şunları şöylemiştir; “Ne yazık ki hükümetin uyguladığı başarısız politikalar nedeniyle bugün Irak’taki mezhepsel tansiyon her zamankinden daha yüksek. Iraklıların Sünni ve Şii listeleri etrafında bölünmesi ülkemiz ve Türkmenler için iyi değildir. Türkmenlerin her iki mezhepten de insanları var. Coğrafi olarak Kürtler ve Sünni Araplarla daha yakınız. Ama bu durumun bizi Sünni veya Şii bir grupla işbirliği yapmak zorunda bırakmasına izin vermedik. Türkmenler ülke çıkarı için, her bölgede farklı bir grupla işbirliği yaparak, mezhepçi değil, insanlarımızın yararını hedefleyen gerçekçi bir siyaset izlemiştir.”[11]
Seçimler süresince çeşitli gerginliklerin de yaşanması beklenmektedir. Seçim sonuçlarının ortaya çıkmasının ardından yeni analizlerle UPA’da karşınızda olacağız.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Iraqi parliamentary election, 2010”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Iraqi_parliamentary_election,_2010.
[2] Goran Hareketi bu ittifaka katılmamıştır.
[3] “Iraqi parliamentary election, 2010”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Iraqi_parliamentary_election,_2010.
[4] “Republic of Iraq: ELECTION FOR MAJLIS AN-NUWWAB AL-`IRAQIYY (COUNCIL OF REPRESENTATIVES)”, ElectionGuide, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.electionguide.org/elections/id/2425/.
[5] “Irak: Şiilerin seçim mitingine saldırı”, BBC Türkçe, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/04/140425_irak_saldiri.shtml.
[6] Detaylar için bakınız; Tüysüzoğlu, Göktürk (2013), “Kuzey Irak Seçimleri: Talabani’nin Düşüşü”,Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/kuzey-irak-secimleri-talabaninin-dususu/.
[7] “2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar”, ORSAM, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2014320_infografik2014iraksecimleri.pdf.
[8] “2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar”, ORSAM, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2014320_infografik2014iraksecimleri.pdf
[9] “5 Soru: Irak Yerel Seçimleri”, SETA, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://setav.org/tr/5-soru-irak-yerel-secimleri/yorum/6840.
[10] “2014 Irak Seçimlerine Katılacak Önemli Siyasi Oluşumlar”, ORSAM, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2014320_infografik2014iraksecimleri.pdf.
[11] “Şii ve Sünni Türkmenler tek liste”, Al Jazeera Turk, Erişim Tarihi: 29.04.2014, Erişim Adresi: http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/sii-ve-sunni-turkmenler-tek-liste.
