2015-2016 dönemi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi geçici üyeliği seçimleri dün New York’taki BM Genel Kurulu’nda yapıldı. İlk tur oylama sonuçlarına göre; Türkiye 109, İspanya ise 121 oy alarak ikinci tura kaldılar. Türkiye’nin İspanya ile yarıştığı ikinci tur seçimi sonunda Madrid 120, Ankara ise sadece 73 oy alabildi. Üçüncü turdaki oylama sonucunda da geçici üyeliğe İspanya seçildi.[1] İspanya dışında geçici üyeliğe seçilen diğer üyeler ise Yeni Zelanda, Angola, Malezya ve Venezuela oldu.[2] Elbette bu oylamanın sonucu, Türkiye’nin dış politikasındaki kötü gidişatın doğrudan yansıması olarak okunmalı. Ancak bunun sorumluluğunu göreve yeni başlayan Mevlüt Çavuşoğlu’nda değil, görev yapan önceki Bakanlarda aramak gerekir. Bu gelişmeden yola çıkarak, bu yazıda BM Güvenlik Konseyi ve Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları hakkında bazı temel bilgileri sizinle paylaşmak istiyorum.
İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulmuş olan Birleşmiş Milletler’in en güçlü organı olan Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), üye ülkeler arasında güvenlik ve barışı korumakla yükümlüdür.[3] Birleşmiş Milletler’in diğer organları sadece tavsiye kararı alabilirken, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararları, tüm üye ülkeler açısından bağlayıcı nitelik taşımaktadır.[4] Bu bağlayıcılık, üye ülkelerin tamamına yakını tarafından imzalanmış olan Birleşmiş Milletler Tüzüğü’nde açık bir şekilde belirtilmiştir.[5] Ayrıca kararların oybirliğiyle alınması gerekmektedir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 5 daimi (Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık-İngiltere, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa) ve 10 geçici olmak üzere toplam 15 üye ülkeye sahiptir. 10 geçici üye ülke, her iki yılda bir Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yapılan seçimlerle belirlenir. Konsey Başkanlığı ise ayda bir üye ülkeler arasında el değiştirir.[6] Aslında 1965 yılına kadar geçici üye sayısı 6 ile sınırlıydı (ilk üyeler Avustralya, Brezilya, Mısır, Meksika, Polonya ve Hollanda idi). Ancak 1965 yılındaki değişikliklerle bu sayı 10’a yükseltildi.[7] Seçilebilmek için üyelerin BM Genel Kurulu’nda üçte iki çoğunluğa ulaşması gerekmektedir. Bu nedenle bazen oturumlar defalarca tekrarlanabilmektedir. Örneğin, 1979 yılında Küba ve Kolombiya arasındaki mücadele tam 154 oturum sürmüştür.[8]
Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi, Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları’na göre seçilirler. Bölgesel Gruplar 5 ana grup olmak üzere toplam 8 kategoridedir. 5 ana grup şunlardır; 54 üyeli Afrika Grubu, 53 üyeli Asya-Pasifik Grubu, 23 üyeli Doğu Avrupa Grubu, 33 üyeli Latin Amerika ve Karayipler Grubu ve 28 üyeli Batı Avrupa ve Diğerleri Grubu.[9] Tamamı Afrika ülkelerinden oluşan 54 üyeli Afrika Grubu, gruplar arasındaki en büyük yapı olmasına karşın, hiçbir daimi üyesinin olmaması nedeniyle dezavantajlı durumdadır. Bu nedenle Afrika Grubu’na geçici üyeliklerde fazladan bir koltuk verilerek, temsil sayıları 3’e çıkarılmıştır.[10] 53 üyeli Asya-Pasifik Grubu, Asya-Pasifik ülkelerinden oluşan (Kıbrıs Cumhuriyeti de bu gruptadır) ve Çin Halk Cumhuriyeti ile bir daimi üyeliği bulunan ikinci en kalabalık gruptur. Ayrıca Asya-Pasifik Grubu’nun 2 geçici üyelik koltuğu bulunmaktadır.[11] 33 üyeli en kalabalık üçüncü grup olan Latin Amerika ve Karayipler Grubu, hiçbir daimi üyesi bulunmayan ve sadece 2 geçici üyelik hakkı bulunan en dezavantajlı grup görünümündedir.[12] En küçük ikinci grup olan 28 üyeli Batı Avrupa ve Diğerleri Grubu, 3 daimi üye ve 2 geçici üyelik koltuğu ile en güçlü grup olarak dikkati çekmektedir.[13] Bu grupta Batı Avrupa ülkeleri dışında Avustralya, Kanada, İsrail, Yeni Zelanda ve Türkiye de bulunmaktadır. Ayrıca hiçbir gruba dahil olmayan ABD, bu grubun gözlemci üyesidir.[14] En az sayıda üyeye sahip olan Doğu Avrupa Grubu ise, Doğu Avrupa ve Kafkasya’da bulunan ülkelerin oluşturduğu ve Rusya Federasyonu sayesinde bir daimi üyeliği bulunan bir yapıdır. Doğu Avrupa Grubu’nun bir de geçici üyelik hakkı bulunmaktadır.[15]
Birleşmiş Milletler Bölgesel Grupları’na göre dağıtılan 15 Güvenlik Konseyi sandalyesi
Afrika Grubu (Mavi): 3 geçici üyelik
Asya-Pasifik Grubu (Yeşil): 1 daimi, 2 geçici üyelik
Doğu Avrupa Grubu (Kırmızı): 1 daimi, 1 geçici üyelik
Latin Amerika ve Karayipler Grubu (Mor): 2 geçici üyelik
Batı Avrupa ve Diğerleri Grubu (Kahverengi): 3 daimi, 2 geçici üyelik
Bu 5 ana grup dışında, BM üyesi olup hiçbir gruba dahil olmayan devletler, gözlemci devletler (Filistin) ve tartışmalı bölgeler (KKTC) diğer üç kategoriyi oluşturmaktadır.[16] Kiribati Cumhuriyeti ise tüm bu kategorilerin dışında kalan yegane devlet durumundadır.
Görüldüğü üzere, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ve Bölgesel Grupları, tamamen Soğuk Savaş düzenine göre kurulmuş ve bu yönde bir trendi teşvik eder durumdadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin Rusya Federasyonu ile birlikte Doğu Avrupa Grubu’nda yer alması, Latin Amerika ve Karayipler Grubu’nun temsiliyet anlamında en dezavantajlı grup olması, Hindistan, Japonya, Brezilya, Almanya, Türkiye, Güney Afrika gibi bölgesel güçlerin BM Güvenlik Konseyi üyeliği için taleplerinin karşılıksız kalması, İslam dünyasını temsilen tek bir daimi üyenin dahi bulunmaması ve ABD-İngiltere-Fransa bloğu karşısında Rusya ve Çin’in insani yardım gerektiren çatışmalı bölgelere müdahale edilmesini engelleyen tutumları gibi durumlar nedeniyle BM giderek işlevini kaybeder bir hale gelmektedir. Bu nedenle BM’nin reforme edilmesi konusunda talepler giderek artmakta ve şiddetlenmektedir. Bu konuda neler yaşanabileceğini önümüzdeki yıllar gösterecektir. BM’nin reforme edilmesi durumunda, mutlaka bölgesel grupların yeni siyasi denge ve jeopolitik gelişmelere göre şekillendirilmesi, her kıtadan en az bir daimi üyenin bulundurulması ve yükselen güçlere Güvenlik Konseyi’nde yer açılması gibi etkenler göz önünde bulundurulmalıdır.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “Türkiye BM Güvenlik Konseyi’ne Seçilemedi”, Zaman, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://www.zaman.com.tr/dunya_turkiye-bm-guvenlik-konseyine-secilemedi_2251064.html.
[2] “Turkey loses out on UN Security Council seat”, BBC, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.com/news/world-europe-29654003.
[3] Web sitesi için; http://www.un.org/en/sc/.
[4] “Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_G%C3%BCvenlik_Konseyi.
[5] Tüzük için; http://www.ombudsman.gov.tr/contents/files/35501-Birlesmis-Milletler-Antlasmasi.pdf.
[6] “Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_G%C3%BCvenlik_Konseyi.
[7] “United Nations Security Council”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Security_Council.
[8] “United Nations Security Council”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Security_Council.
[9] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
Tam liste için; http://www.un.int/wcm/webdav/site/gmun/shared/documents/GA_regionalgrps_Web.pdf.
[10] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
[11] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
[12] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
[13] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
[14] “Western European and Others Group”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Western_European_and_Others_Group.
[15] “Eastern European Group”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Eastern_European_Group.
[16] “United Nations Regional Groups”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 17.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Regional_Groups.
