Arap Baharı’nın başladığı ülke olan ve bu sürecin durmasının ardından dahi yeni geçtiği demokratik sistemini koruyabilen Kuzey Afrika ülkesi Tunus’ta, Cumhurbaşkanlığı seçimleri 23 Kasım 2014 tarihinde yapılacak. Bu yazıda Tunus’ta geçtiğimiz günlerde yapılan Parlamento seçimleri sonrasında oluşan siyasi tablo ışığında, yakında bu ülkede düzenlenecek olan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini ele alacağım.
İslam dünyasında Türkiye ve KKTC ile birlikte ender sayıdaki laik ve demokratik ülkelerden biri olma özelliği gösteren Tunus’ta[1], Arap Baharı sonrasında geçen kısa sürede çok önemli siyasi değişimler yaşanmıştır. Yasemin Devrimi sonrasında Cumhurbaşkanı Zeynel Abidin Bin Ali’nin, başlayan protesto gösterileri neticesinde yurtdışına kaçmasının ardından, Tunus Meclis Başkanı Fuad Mebazaa’nın geçici Cumhurbaşkanlığında ülkede ılımlı İslamcı Ennahda Partisi (Yeniden Doğuş Partisi) liderlerinden Muhammed Gannuşi önderliğinde bir geçiş hükümeti kurulmuştur.[2] İslamcı yönetime yönelik korkular nedeniyle, bu dönemde kurulan iki farklı Gannuşi hükümetinde de protesto gösterileri sona ermemiş ve bu nedenle Gannuşi’nin yerine Beji Caid Essebsi Başbakanlığında yeni bir geçiş hükümeti kurulmuştur.[3] 23 Ekim 2011 tarihinde gerçekleştirilen ülkedeki ilk demokratik ve özgür seçimlerden; liderliğini Raşid Gannuşi’nin yaptığı Ennahda Partisi oyların % 40’ını alarak birinci çıkmış ve 217 sandalyeli Kurucu Meclis’te 89 sandalye kazanmıştır. Ennahda Partisi’ni 29 sandalyeyle Cumhuriyet için Kongre Partisi (CPR), 26 sandalyeyle Özgürlük Kalkınma ve Demokrasi için Halk Bildirisi ve 20 sandalyeyle Ettakatol Partisi takip etmiştir.[4] Seçimler sonrasında Ennahda, Cumhuriyet için Kongre (CPR) ve Ettakatol partileri arasında 21 Kasım 2011 günü imzalanan bir protokolle; üç parti arasında koalisyon hükümeti kurulması, Cumhurbaşkanlığı vekilliğine Cumhuriyet için Kongre Partisi Başkanı Dr. Munsif el Marzuki’nin, Ulusal Kurucu Meclis Başkanlığına Ettakatol Partisi Başkanı Dr. Moustapha Ben Jafaar’ın ve Başbakanlığa Ennahda Genel Sekreteri Hamadi Jebali’nin getirilmesi konularında anlaşılmıştır.[5] 12 Aralık 2011 tarihinde gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise, CPR Başkanı Dr. Munsif el Marzuki Tunus Cumhurbaşkanlığına seçilmiştir. Ancak özgür Parlamento ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine rağmen ülkede sular durulmamış ve muhalif milletvekilleri Şükrü Belayid ile Mohamed Brahmi’nin sırasıyla 6 Şubat 2013 ve 25 Temmuz 2013 tarihlerinde suikast sonucu hayatlarını kaybetmeleriyle Tunus’ta yeni siyasi bir kriz ortaya çıkmıştır.[6] Krizin ardından yapılan görüşmeler neticesinde, teknokrat kökenli Sanayi Bakanı Mehdi Jomaa 14 Aralık 2013 tarihinde partilerin çoğunluğunun desteğini alarak yeni hükümeti kurmakla görevlendirilmiştir. Bu krizin ardından yeni ve demokratik bir anayasa kurmakla ilgilenmeye başlayan Tunus Parlamentosu, 26 Ocak 2014’te yeni ve demokratik bir anayasayı onaylayarak yürürlüğe sokmuştur.[7] Bu anayasada Şeriat hukukunun yerine Tunus’un laik ve demokratik bir devlet olduğu vurgulanmış[8] ve İslam dünyasında “Tunus modeli”nden söz edilmeye başlanmıştır.[9]
Geçtiğimiz günlerde (26 Ekim 2014) yapılan Parlamento seçimlerinde ise; ülkedeki demokratik dönüşümün devam ettiği görülmüş ve seçimlerden modernist ve laiklik yanlısı Nida Tunus (Tunus’un Sesi) zaferle çıkmıştır.[10] Seçimler sonucunda, Nida Tunus 217 sandalyeli meclisten 85 milletvekili çıkarmış (% 37,56 oyla), ılımlı İslamcı Ennahda ise 69 sandalyeyle (% 27,79 oyla) ikinci sırada kalmıştır.[11] Uluslararası Politika Akademisi uzmanı ve Giresun Üniversitesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Göktürk Tüysüzoğlu’na göre; “Büyük bir siyasal koalisyon niteliğinde olan ve içerisinde sol eğilimliler, liberaller, Desturcular (Habib Burgiba’nın takipçileri olarak görülen ve otoriterliğe eğilimli kesim) ve Tunus siyasal hayatının en önemli aktörlerinden Tunus Genel İşçi Sendikası ile Ulusal İşverenler Sendikası temsilcilerinin bulunduğu Nida Tunus, esasen Ennahda’ya karşı oluşturulmuş bir siyasal koalisyon niteliğine haizdir. Bu partinin geleceğine ilişkin en önemli arızalardan biri, çok farklı kesimleri/eğilimleri içerisinde bulundurduğundan karşı karşıya kalınabilecek sorunlar bağlamında yaşanacak bir farklılaşma sonucu dağılması ihtimalinin her daim yüksek olacak olmasıdır. Nitekim parti içerisinde herkesin kabul ettiği bir birleştirici olarak görülen Essebsi’nin, 23 Kasım’da gerçekleştirilecek Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanması halinde, parti içerisinde kişileri ve grupları birbirleri ile rekabete ve anlaşmazlığa itecek bir liderlik yarışı başlayabilir”.[12]
2014 Tunus Parlamento seçimleri sonuçları[13]
Şimdi 23 Kasım’da gerçekleştirilecek olan seçimlerdeki adaylara daha yakından göz atalım. Seçimlerin favori ismi; Nida Tunus’un[14] adayı olarak seçime giren, 1926 doğumlu deneyimli Tunuslu siyasetçi, hukukçu, eski Dış İşleri Bakanı (1981-1986) ve devrim sonrasındaki Başbakanlardan olan Beji Caid Essebsi’dir.[15] Fransa’da hukuk okumuş ve bu ülkede deneyimi olan Essebsi, geçmişte Habib Burgiba’nın danışmanlığını da yapmış ve daha çok eski rejimle özdeşleşmiş bir isimdir. Tunus’un Almanya Büyükelçiliği görevinde de bulunmuş olan Essebsi’yi cazip kılan faktör ise; İslamcılara karşı geniş tabanlı bir laik koalisyonu bir arada tutabilecek en uygun isim olmasıdır.
Beji Caid Essebsi
Seçimlerde iddialı olan bir diğer aday ise; merkez sol çizgideki Cumhuriyet için Kongre Partisi’nin (CPR)[16] desteklediği Dr. Munsif el Marzuki’dir.[17] Fransa’da tıp okumuş, gençliğinde bir dönem Hindistan’a giderek Mahatma Gandhi’nin “pasif direniş” yöntemini incelemiş ve Güney Afrika’ya da giderek apartheid rejiminin olumsuz özelliklerini gözlemlemiş olan Marzuki, 2011’deki devrim sonrasında geçici Cumhurbaşkanlığı görevinde bulunmuş saygın bir isimdir.
Munsif el Marzuki (Moncef Marzouki)
Seçimlerde az da olsa şansı olan üçüncü aday ise; geçmişte Savunma Bakanlığı ve Dış İşleri Bakanlığı görevlerinde bulunmuş olan ve merkez çizgideki Al Moubadara’nın[18] desteklediği 1948 doğumlu Kamel Morjane ya da Kemal Mourjan’dır[19]. Ancak seçimlerin son tahlilde Beji Caid Essebsi ve Munsif el Marzuki arasında geçmesi beklenmektedir. Şu an için gazeteler ve kamuoyunda öne çıkarılan aday ise Essebsi’dir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Tunus’a devrim sonrasında yaptığım geziden gözlemler için; Ozan Örmeci (2013), “Tunus Gözlemleri”, Ulus923, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://ulus923.com/13/63184/0/tunus-gozlemleri.html.
[2] “Tunus’un Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/tunus-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[3] “Tunus’un Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/tunus-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[4] “Tunus’un Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/tunus-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[5] “Tunus’un Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/tunus-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[6] Bu konuda detaylar için; Göktürk Tüysüzoğlu (2013), “Tunus’ta Neler Oluyor?”, Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/tunusta-neler-oluyor/.
[7] “Tunus’un Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/tunus-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[8] Bu konuda iki haber için; “La Tunisie tourne le dos à le charia”, Le Monde, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.lemonde.fr/international/article/2014/01/07/la-tunisie-officialise-le-renoncement-a-la-charia_4343892_3210.html ve “Tunisia opts for civil, not Sharia law as assembly votes on new constitution”, Reuters, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://rt.com/news/tunisia-rejects-islam-law-196/.
[9] Bu konuda bir yazı için; Taha Akyol (2014), “Yeni yıldız Tunus mu?”, Hürriyet, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/25731146.asp.
[10] “Tunus’ta seçimi laik parti kazandı”, BBC Türkçe, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2014/10/141027_tunus_sonuc.
[11] “Tunus’ta laiklerin seçim zaferi kesinleşti”, Deutsche Welle Türkçe, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://www.dw.de/tunusta-laiklerin-se%C3%A7im-zaferi-kesinle%C5%9Fti/a-18029318. Seçimlerin detaylı sonuçları için; “Tunisian parliamentary election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Tunisian_parliamentary_election,_2014.
[12] Göktürk Tüysüzoğlu (2014), “Tunus Parlamento Seçimleri: Demokratik Dönüşüm Devam Ediyor”, Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/tunus-parlamento-secimleri-demokratik-donusum-devam-ediyor/.
[13] “Tunisian parliamentary election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 06.11.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Tunisian_parliamentary_election,_2014.
[14] Parti hakkında temel bilgiler için; http://en.wikipedia.org/wiki/Call_of_Tunisia. Web sitesi için; http://nidaatounes.org/.
[15] Hakkında tüm detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Beji_Caid_el_Sebsi.
[16] Parti hakkında temel bilgiler için; http://en.wikipedia.org/wiki/Congress_for_the_Republic. Web sitesi için; http://mottamar.net/.
[17] Hakkında tüm detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Moncef_Marzouki.
[18] Web sitesi için; http://www.elmoubadara.com/.
[19] Hakkında tüm detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Kamel_Morjane.
