SİYASAL SİSTEMLER: RUSYA FEDERASYONU

Genel ve Coğrafi Bilgiler:

Şu sıralar Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ülkemize yaptığı ziyaret nedeniyle oldukça gündemde olan Rusya Federasyonu, siyasal sistemi nedeniyle de ayrı bir ilgiyi hak etmektedir. Avrasya ve Kafkasya topraklarında geniş bir alana yayılmış olan Rusya, 17.075.400 km²’lik yüzölçümü ile dünyanın en geniş ülkesidir.[1] 143 milyonun üzerinde nüfusu olan Rusya, yüzde 80-81 oranındaki etnik Rus nüfusu dışında birçok farklı etnik gruba (Tatar, Ermeni, Ukraynalı, Çeçen, Yakut, Karaçay ve Balkar Türkleri, Beyaz Rus, Azeri, Oset, Moldovalı, Ahıska Türkleri, Kalmuk, Alman, Çuvaş, Başkurt, Altay, Nogay, Yahudi, Abaza, İnguş, Lezgi, Avar, Gürcü, Adige vs.) ev sahipliği yapmaktadır ve en kalabalık nüfusu olan ülkeler arasında dünyada 8. sıradadır.[2] Daha çok zengin doğal kaynaklarına dayalı ve silah satışlarıyla da desteklenen ekonomisiyle, Rusya, Dünya Bankası verilerine göre; 2013 yılı itibarıyla dünyanın en büyük 8. ekonomisidir.[3] Rusya, IMF 2013 verilerine göre; kişi başına düşen gelir sıralamasında ise dünyada 51. sıradadır.[4] İnsani gelişmişlik endeksine göre de, dünyada 57.’lik gibi bu ülkenin gücü algısının çok altında kalan bir sırada yer almaktadır.[5]

Rusya Federasyonu haritası

Tarihçe:

Rusya’nın tarihi aslında çok eskilere dayansa da, Kiril Alfabesi öncesindeki bilgilerin eksikliği nedeniyle Rusya tarihi daha çok 8. yüzyılda Doğu Slavlarla ve bugün Ukrayna topraklarında yer alan ve Viking kökenli Varangineslerin -o dönemde Novgorod adı verilen- Kiev’de kurduğu düşünülen Kiev Knezliği ile başlar. 13. yüzyılda Moğol istilasına uğrayarak yıkılan Kiev Knezliği’nin ardından 14. yüzyılda kurulan Moskova Knezliği, zamanla gelişerek 16. yüzyılda Rusya Çarlığı haline geldi. Bu Çarlık, merkezi devleti güçlendiren Korkunç İvan ve özellikle Batılı reformları hayata geçiren Büyük Petro dönemleriyle birlikte, 18. yüzyılda daha da güçlenerek büyük bir Rus İmparatorluğu haline geldi. 1711 Prut Savaşı’ndan itibaren Osmanlı İmparatorluğu karşısında istikrarlı bir biçimde güçlenen Rusya, son yüzyılında ise Batı’daki fikir ve siyasi akımların ve ekonomik ve siyasi çalkantıların etkisiyle içeride karışıklıklar yaşamaya başladı.

Başarısız 1905 Devrimi’nin ardından, Rusya halen 1. Dünya Savaşı’ndayken, Lenin liderliğindeki Bolşevikler 1917 yılında büyük bir ihtilal gerçekleştirdiler. Dört yıllık içsavaşın ardından, Bolşevikler tüm ülkede ve ilerleyen dönemde Asya coğrafyasında kontrolü sağlayarak, büyük bir Rus İmparatorluğu olarak yorumlanabilecek Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni kurdular. Sosyalizm-Komünizm ideolojisi etrafında Batı’ya karşı bir cazibe oluşturmayı başaran Bolşevikler, acımasız liderleri Stalin döneminde 2. Dünya Savaşı’ndan da -verdikleri ağır kayıplara rağmen- güçlenerek çıktılar ve tüm Doğu Avrupa’yı kendi nüfuzları altına aldılar. Bu dönemde Rusya’nın başını çektiği Sovyetler Birliği, Doğu Avrupa’daki birçok devletle NATO karşıtı bir askeri yapılanma olan Varşova Paktı’nı imzalayarak, Doğu Bloğu’nun önderliğini üstlendi ve Batı bloğu lideri Amerika Birleşik Devletleri ile birlikte dünyadaki iki süper-güçten biri olarak kabul edildi. Ancak ilerleyen yıllarda, ekonomik, kültürel, demokratik, teknolojik ve askeri açılardan Batı Bloğu’nun gerisinde kalan SSCB, Mihail Gorbaçov’un reform girişimlerinin de başarısız olmasıyla, 1990’lı yıllarda beklenmedik ve çok hızlı bir şekilde parçalandı. Bu gelişmenin ardından tüm Sovyet Cumhuriyetleri, birer birer bağımsızlıklarını ilan ettiler. 1991 yılının Aralık ayında, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti de bağımsız bir ülke haline gelerek, bugün Rusya’da halen devlet yapısını oluşturan Rusya Federasyonu’nu kurdu.[6]

Rusya Federasyonu’nun ilk yılları, Batı karşısında alınan acı yenilgi nedeniyle büyük bir başarısızlık olarak algılanırken, bu dönemde Boris Yeltsin’in 1993 yılında eski sistemi geri getirme amacındaki bir askeri darbeyi önlemesi neticesinde ön plana çıktığı görüldü. Yeltsin döneminde daha çok iç karışıklıklarla ve serbest piyasa ekonomisine geçmeye yönelik reformlarla uğraşan Rusya, KGB’den yetişme Vladimir Vladimiroviç Putin’in 2000 yılında Devlet Başkanlığı makamına seçilmesiyle beraber yeniden atağa kalktı.

Putin, iktidarının ilk yıllarında, komünizm çökmesinin ardından yapılan tartışmalı özelleştirmelerle aşırı zengin hale gelen ve Batı ile yakın ilişkiler içerisindeki oligarkları, sert yöntemlerle devlet denetimine almaya çalışırken, bir yandan da boruhatları diplomasisi sayesinde Rusya’yı 21. yüzyılın “enerji devi” yapmak için çalışmalara başladı.[7] Putin’in bir diğer başarılı olduğu alan ise, Çeçenistan sorununun askeri güç kullanılarak çözülmesi oldu. Rusya’nın SSCB’nin çöküşünün ardından yaşadığı travma ve piyasa ekonomisine geçiş sürecinde yaşanan rezilliklerden bıkmış olan Rus halkı, bu dönemde -demokrasi dışı sert yöntemlerine karşın- Putin’i büyük ölçüde destekledi ve onu bir “kurtarıcı lider” olarak görmeye başladı. Devlet Başkanı olarak iki dönem (2000-2004, 2004-2008) görevde kaldığı 2008 yılına kadar ülkeyi yeniden ayağa kaldırmayı başaran Putin, -NATO’nun agresif genişlemesi karşısında- 2008 yılında bu ittifaka katılmayı düşünen Gürcistan’a yaptığı müdahale ile, askeri olarak da Rusya’nın gücünü tüm dünyaya tekrar gösterdi ve Güney Osetya ve Abhazya’ya özerk bölge statüsü vererek, Batı dünyasına yıllar sonra yeniden meydan okudu.

Vladimir Vladimiroviç Putin

Vladimir Putin’in görev süresinin dolmasının ardından yerine geçen Gazprom eski Başkanı Dimitri Medvedev, piyasa ile barışık söylemi ve Batılı bir işadamını andıran elit profili ile, Rusya ile Avrupa Birliği’nin o yıllarda yakınlaşmasının mimarı oldu. Ancak Medvedev’e daha çok -o dönem Başbakan olan- Putin’in sağ kolu olarak bakılması ve Arap Baharı sürecinde özellikle de Libya’da NATO operasyonlarının da desteğiyle Muammer Kaddafi’nin devrilmesinde Rusya’nın etkisiz kaldığının düşünülmesi, 2012 yılındaki Devlet Başkanlığı seçimlerinde -yıllar içerisinde Batı karşıtı Avrasyacı yönelimi daha da güçlenen- Vladimir Putin’in yeniden göreve dönmesine uygun bir ortam hazırladı. Nitekim Putin göreve gelir gelmez, Rusya, Suriye’den başlayarak yeniden Batı’ya meydan okumaya başladı. Ukrayna krizi ile zirve yapan bu meydan okuma, Rusya’nın Putin liderliğinde Avrasya Ekonomik Birliği’ni hayata geçirmesiyle yeni bir Soğuk Savaş halini aldı. Ancak 2008’den farklı olarak, bu kez Batı’nın Rusya’ya yönelik sert ekonomik yaptırımları, Rusya’nın askeri hamlelerinin ekonomik olarak geri tepmesi riskini gündeme getirdi. Devlet Başkanlığı süresini 4 yıldan 6 yıla çıkaran Putin, böylelikle daha uzun yıllar Rusya siyasetine damgasını vurma niyetinin olduğunu gösterdi. Ancak yine bu dönemde, Batı basınında ve akademisinde Putin karşıtı siyasi söylemler arttı ve Rusya’nın geleceğine dair birtakım endişeler de baş göstermeye başladı.

Dimitri Medvedev

İdari Yapı:

Sovyetler Birliği döneminde komünist ideoloji doğrultusunda ve tek parti iktidarıyla yönetilen Rusya, SSCB’nin çökmesinin ardından demokratik yönde bazı adımlar atmış ve kağıt üzerinde çok partili bir rejim inşa etmeyi başarmıştır. Ancak bu reformlar kurumsallaşamamış ve zaman içerisinde Putin’in güçlü liderliği ağır bastıkça daha da zayıflamıştır.[8] Yine de bireysel özgürlükler anlamında, Rusya Federasyonu’nun Sovyetler Birliği’nin önünde olduğu söylenebilir.

Rusya Federasyonu’nun anayasası 1993 yılında referandumun ardından olaylı bir şekilde kabul edilen 1993 anayasasıdır. “12 Aralık 1993 tarihinde yapılan referandumun sonuçlarına göre; sandık başına toplam 58.187.755 kayıtlı seçmen geldi. Bu toplam kayıtlı seçmen sayısının % 54,8’ine tekabül etmekteydi. Bu da yeni anayasanın kabulü anlamına geliyordu.”[9] 12 Aralık 1993 tarihli referandumda kabul edilen Rusya Federasyonu anayasasında, “kuvvetler ayrılığı” ilkesini benimsenmiştir. 1993 Anayasası’nın 10. maddesine göre; “Rusya Federasyonu’nda devlet iktidarı, yasama, yürütme ve yargı erkleri ayrılığı esasında gerçekleştirilir. Yasama, yürütme ve yargı organları bağımsızdırlar.”[10]

Rusya Federasyonu idari yapısı, daha çok Fransa’da olduğu gibi yarı-başkanlık sistemi çerçevesinde değerlendirilir. Başkan devletin başkanı statüsündeyken, Başbakan ise hükümetin başıdır. Çok partili temsili demokrasi ile yönetilen ülkede, federal hükümet üç temel erkten oluşur. Yasama erki; her 4 yılda bir yapılan genel seçimlerle belirlenen ve 450 üyeden oluşan Duma Meclisi ile Rusya Federasyonu’na dahil olan 89 idari birimden ikişer kişi olmak üzere toplam 178 üyeli Federal Meclis’ten oluşur.[11] Meclisler, ülke adına kararlar alır, yasa yapar, savaş açma ve uluslararası sözleşmeleri onaylama ve reddetme hakları vardır.

Yürütme erki; Başkan’a ve hükümete (Başbakan, Başbakan Yardımcıları, Federal Bakanlar) aittir. Başkan’ın Meclis’ten çıkan yasaları veto etme hakkı vardır. Rusya  Devlet  Başkanı,  aynı  zamanda  Rusya  Silahlı Kuvvetleri’nin Başkomutanı’dır.[12] Devlet Başkanı, anayasa değişikliği sonrasında 6 yıllığına seçilir. En yüksek oyu alan ve en fazla iki turlu olarak seçimler yapılır. Devlet Başkanı 35 yaşından genç olamaz ve en az 10 yıl boyunca Rusya Federasyonu’nda ikamet etmiş olmalıdır. Bütün Bakanları atama yetkisi Başkan’dadır, fakat bu konuda Başbakan’dan tavsiye alır.[13] Başbakan ise, görevine Devlet Başkanı tarafından Devlet Duması’nın onayıyla atanır. “Başbakan atandıktan sonra, en geç bir hafta içinde federal yürütme organlarının yapısı hakkındaki önerilerini, Başbakan Yardımcıları ve Federal Bakanların isimlerini Devlet Başkanı’na sunar. Hükümetin, federal bütçenin belirlemesi, finans, kredi ve para politikasının uygulanması, sosyal, yardım, sağlık, kültür, bilim gibi alanlarında tek bir devlet politikasının yürütülmesi, ülke savunmasının, devlet güvenliğinin sağlanması için önlemler alması gibi görevleri vardır. Rusya’da hükümetin, ağırlıklı olarak ekonomik yönetim organı olduğu söylenebilir.”[14]

Yargı erki; Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme (Türkiye’deki Yargıtay), Tahkim Mahkemesi (Türkiye’deki Danıştay) ve ilk derece federal mahkemelerinden oluşur. Hakimler, Federal Meclis tarafından atanır ve direk olarak Devlet Başkanı’na bağlıdırlar.[15] Bu da Devlet Başkanı’nın yargı erki üzerindeki bir gücü olarak görülebilir.

1993 tarihli anayasaya göre; Rusya Federasyonu, toplam 89 (sonradan 85) idari birimden oluşur. Bunlar merkezi devlete bağlı, ama kendi yasalarıyla yürütme, yasama ve yargı organlarına sahip özerk entitelerdir. Bunların 21’i Cumhuriyet, 9’u Bölge (Kray), 46’sı Vilayet (Oblast), 3’ü Federal Statüde Kent (Moskova, St. Peterburg ve Sivastopol), 1’i Özerk Bölge (Yahudi Özerk Oblastı) ve 4’ü Özerk Yöre’dir (Okrug).[16] Başkan Vladimir Putin’in, Yeltsin döneminde cömertçe dağıtılan özgürlüklerin Federasyon’u bölünme tehlikesiyle karşı karşıya bıraktığı gerekçesiyle, son yıllarda özerklikleri azalttığı ifade edilmektedir.[17] Bu doğrultuda Rusya, son yıllarda 7 federal valiliğe bölünmüştür. Bunlar; Merkezi Federal Bölge (merkezi Moskova), Kuzey-Batı Federal Bölgesi (St. Petersburg), Kıyı Volga (Privoljskiy) Federal Bölgesi (Nijniy Novgorod), Güney Federal Bölgesi (Rostov-na-Donu), Ural Federal Bölgesi (Yekaterinburg), Sibirya Federal Bölgesi (Novosibirsk) ve Uzak Doğu Federal Bölgesi’dir (Habarovsk).[18] 2004 yılından beri Devlet Başkanı, yerel yöneticileri atamakla görevlendirilerek, merkezi otoritenin ağırlığı sistemde iyice hissettirilmiştir.[19]

Siyasi Partiler

Ülkede etkili olan siyasi partiler; Putin’in lideri olduğu muhafazakar Birleşik Rusya Partisi, Gennadi Züganov’un lideri olduğu ve anamuhalefet partisi durumundaki Rusya Federasyonu Komünist Partisi ve çılgın siyasetçi Vladimir Jirinovski’nin lideri olduğu milliyetçi çizgideki Rus Liberal Demokrat Partisi’dir.[20]

Sonuç:

Rusya Federasyonu, 21. yüzyıl dünyasında da her zaman için önemli bir bölgesel güç olmaya devam edecek ancak küresel bir güç olup olamayacağını zaman belirleyecektir. Rusya’nın Batı yöneliminin azalması ve Avrasyacı yönelimin ağır basması, her ne kadar bu ülkeye ABD’nin siyasi patronajına karşı dünyada bir ilgi uyandırsa da, ekonomik anlamda bu ülkeye ciddi zarar verebilir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

KAYNAKÇA

• O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, ss. 245-284. Satın almak için; http://www.amazon.com/Cases-Comparative-Politics-Third-Patrick/dp/0393933776/.
• “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.
• “Rusya tarihi”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya_tarihi.
• “Siyasi ve İdari Yapı”, Rusya.ru, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.rusya.ru/SiyasiveIdariYapi.htm.
• “Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi”, TUİÇ Akademi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/kafkaslar/2461-rusya-federasyonu-siyasal-sistemi.

[1] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.

[2] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.

[3] Dünya Bankası 2013 yılı sıralaması için; http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf.

[4] Detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_%28nominal%29_per_capita.

[5] Detaylar için; http://hdr.undp.org/en/countries/profiles/RUS.

[6] “Rusya tarihi”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya_tarihi.

[7] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 247.

[8] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 256.

[9] “Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi”, TUİÇ Akademi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/kafkaslar/2461-rusya-federasyonu-siyasal-sistemi.

[10] “Rusya Federasyonu Siyasal Sistemi”, TUİÇ Akademi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.tuicakademi.org/index.php/kategoriler/kafkaslar/2461-rusya-federasyonu-siyasal-sistemi.

[11] “Siyasi ve İdari Yapı”, Rusya.ru, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.rusya.ru/SiyasiveIdariYapi.htm.

[12] “Siyasi ve İdari Yapı”, Rusya.ru, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.rusya.ru/SiyasiveIdariYapi.htm.

[13] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.

[14] “Siyasi ve İdari Yapı”, Rusya.ru, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.rusya.ru/SiyasiveIdariYapi.htm.

[15] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.

[16] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.

[17] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 265.

[18] “Siyasi ve İdari Yapı”, Rusya.ru, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://www.rusya.ru/SiyasiveIdariYapi.htm.

[19] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 265.

[20] “Rusya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 03.12.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya.