Orta Asya’nın önemli ülkelerinden Kazakistan’da, Devlet Başkanlığı seçimleri 26 Nisan 2015 tarihinde yapılacaktır. 2011 yılındaki son Başkanlık seçimlerinin ardından, aslında bu seçimin 2016 yılında gerçekleşmesi planlanıyordu. Ancak Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, 2016 yılındaki Parlamento seçimleri ile Devlet Başkanlığı seçimlerinin aynı zamanda yapılmasını önlemek amacıyla erken seçim kararı almıştır. Çeşitli kamuoyu araştırmalarına göre, bu karar Kazak halkı tarafından da desteklenmektedir.[1] Bu yazıda Kazakistan siyasi sistemi hakkında bazı temel bilgileri özetleyerek, 2015 Devlet Başkanlığı seçimleri hakkında bilgi vereceğim.
Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkezi, Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının ata yurdu olan Kazakistan, Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını 1991 yılında kazanmış genç bir Cumhuriyettir.[2] Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye ve Türkmenistan’la beraber 7 bağımsız Türk devletinden biri olan Kazakistan, geniş yüzölçümü ile Türk devletlerinin en büyüğüdür. Yeraltı kaynaklarının zenginliğinin de etkisiyle gelecek adına büyük potansiyeli olan Kazakistan, 18 milyon civarında bir nüfusa sahiptir.[3] Bu nüfus içerisinde yüzde 23 oranında bir Rus nüfusun varlığı söz konusudur. Ayrıca yine Kazakistan’da; yüzde 3 Özbek, yüzde 2 Ukraynalı, yüzde 1,4 Uygur, yüzde 1,2 Tatar ve yüzde 1,1 Alman nüfus bulunmaktadır.[4] Kazakistan’da nüfusun yüzde 70’i İslam dinini (Sünni İslam) benimsemişken, yüzde 26 oranında Hıristiyan nüfus da bulunmaktadır.[5] Kuzeyde Rusya Federasyonu, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin Halk Cumhuriyeti ile komşu olan ülkenin, ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü’ne kıyısı vardır. Ülkenin resmi dilleri Kazak Türkçesi ve Rusça’dır.
Kazakistan haritası
1990 yılında meydana gelen ekonomik ve siyasi krizler neticesinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından, 1991 yılı sonunda bağımsız olarak dünya arenasında yerini alan Kazakistan, 1995 anayasasına dayalı olarak yönetilmektedir. Tekelci hakim (dominant) parti sisteminin geçerli olduğu (Nur Otan Partisi) ülkenin rejimi, güçlendirilmiş bir Başkanlık sistemidir. Kazakistan siyasi sisteminde Devlet Başkanlığı makamı, yürütme erkinin başı olduğu gibi, aynı zamanda yasama eylemlerinde de geniş yetkilere sahiptir. Yasama erki, 107 üyeli Meclis ve 47 üyeli Senato adlı iki farklı kamaradan oluşan Kazakistan Parlamentosu’na aittir.[6] Yargı erki ise, bağımsız mahkemelere aittir.
1991 yılında Kazakistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı olan Nursultan Nazarbayev, Kazakistan’ın Atatürk’ü görünümündeki önemli bir devlet adamıdır. 1940 doğumlu olan Nazarbayev, yüksek metalurji mühendisidir. Sovyetler Birliği döneminde Kazakistan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin birinci sekreterliğine kadar yükselen Nazarbayev, Kazakistan Cumhuriyeti’nin ilanıyla birlikte devletin kurucu Devlet Başkanı olmuştur.[7] Birçok kitabın da yazarı olan Nazarbayev, evli ve üç kız çocuğu babasıdır. 1991 yılında yüzde 98,8 oyla Devlet Başkanlığına seçildiği duyurulan Nazarbayev, 1995 yılında ülkede yapılan bir referandum sonucunda 2000 yılına kadar koltuğunu garanti altına almıştır.[8] 2000 yılından 1999 Ocak ayına çekilen erken Başkanlık seçimlerinde, yüzde 81 oyla komünist Serikbolsyn Abdildin karşısında yerini koruyan bağımsız aday Nazarbayev[9], 2005 yılında Nur Otan Partisi adına yüzde 95,55 oyla yeniden Devlet Başkanı seçilmiştir.[10] Ülkede yapılan son Devlet Başkanlığı seçimlerinde (2011 Nisan), yine yüzde 95,55 oyla seçilen Nazarbayev[11], bu seçimlere de mutlak favori olarak girmektedir. Ülkede yapılan Parlamento seçimlerinde de; Nur Otan Partisi, 2004 yılında yüzde 60,6[12], 2007 yılında yüzde 88,4[13] ve 2012 yılında yüzde 80,99[14] oy oranlarına ulaşarak, ülkedeki hakim gücünü göstermiştir.
2015 Kazakistan Devlet Başkanlığı seçimleri için, şimdiye kadar 27 aday başvuruda bulunmuştur. Adaylar arasında Parlamento’da temsil edilen siyasi partilerden iki milletvekili de bulunuyor. Parlamentoda 7 sandalyesi olan Komünist Parti’nin adayı Turgun Sızdıkov ile 2009-2011 yılları arasına Ulaştırma Bakanı olarak görev yapan Abelgazi Kusainov, Nazarbayev dışındaki en önemli adaylar olarak dikkat çekiyor.[15] Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve AGİT Parlamenter Asamblesi’ne (AGİTPA) gözlemci olmaları için davetiyelerin de gönderildiği seçimlerde, Nazarbayev’in yine çok yüksek oranda bir oyla yeniden seçilmesi bekleniyor.
Elbette henüz demokratik bir yönetime sahip olmayan Kazakistan’da, Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in, bu seçimde ve hatta ölümüne dek Devlet Başkanı olarak koltuğunu koruması beklenmektedir. Lakin birçok otoriter yönetimin aksine, Kazak halkı bu durumdan genel itibarıyla memnun gözükmektedir. Elbette bunun temel nedenleri; Kazakistan’daki diğer bölge ülkelerine göre görece rahat yaşam koşulları ve temel özgürlüklerin devletçe garanti altına alınmasıdır. Yine ülkenin, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti gibi iki dev ülke arasında oldukça kritik bir yerde konumlanması ve dış politikada radikal İslamcı akımlara karşı Nazarbayev’in liderliğinde dengeleyici bir rolünün olması nedeniyle, Nazarbayev’in koltuğunu dünya kamuoyu nezdinde de son yıllarda iyice güçlendirdiği söylenebilir. Ancak artık 75 yaşına giren Nazarbayev’in, kendisinden sonraki dönemde ülkesinin iyiliği adına stratejik kararlar verme zamanı hızla yaklaşmaktadır. Rusya Federasyonu’nun Gürcistan (2008) ve Ukrayna (2014) krizlerinde gösterdiği saldırgan tutum ve Kazakistan’da yoğun Rus nüfusunun bulunması, Nazarbayev’i bu bölgede son derece temkinli davranmaya ve Rusya’nın Avrasya Ekonomik Birliği projesine destek vermeye itmektedir. Ancak bu projenin, zaman içerisinde bir ekonomik işbirliği ağından ziyade Sovyet deneyimine benzer bir Rus emperyalizmi aracına dönüşmesi durumunda, Nazarbayev ve Kazak halkının Rusya’ya yönelik tepkileri hızla artabilecektir.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Bu konuda Kazakistan devleti tarafından yapılan resmi açıklama için; http://www.kazakhembus.com/content/presidential-elections-2015-1.
[2] Detaylar için; http://tr.wikipedia.org/wiki/Kazakistan.
[3] Detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstan.
[4] Detaylar için; https://web.archive.org/web/20100628101359/http://www.stat.kz/p_perepis/Pages/n_04_02_10.aspx.
[5] Detaylar için; http://web.archive.org/web/20120703141106/http://www.eng.stat.kz/news/Pages/n1_12_11_10.aspx.
[6] Bu konuda detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Politics_of_Kazakhstan.
[7] Nazarbayev hakkında biyografik detaylar için; http://tr.wikipedia.org/wiki/Nursultan_Nazarbayev ve http://en.wikipedia.org/wiki/Nursultan_Nazarbayev.
[8] “Kazakhstan’s long term president to run in snap election – again”, The Guardian, Erişim Tarihi: 17.03.2015, Erişim Adresi: http://www.theguardian.com/world/2015/mar/11/kazakhstan-president-early-election-nursultan-nazarbayev.
[9] Detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_presidential_election,_1999.
[10] Detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_presidential_election,_2011.
[11] Detaylar için; http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_presidential_election,_2011.
[12] http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_legislative_election,_2004.
[13] http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_legislative_election,_2007.
[14] http://en.wikipedia.org/wiki/Kazakhstani_legislative_election,_2012.
[15] http://www.gundemkibris.com/kazakistanda-devlet-baskanligi-secimine-dogru-109191h.htm.
