Pakistan’ın başkentinde Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 13. zirvesi yapıldı. Etkinliğe ilgi büyük oldu. Uzmanlar, bu etkinliğin bir çok küresel jeopolitik konulara etkisinin olduğunu vurguluyorlar. Özellikle Güney Asya’da bölgesel işbirliği perspektifleri ile ilgili EİT üyelerinin faaliyetlerinin önemi büyüktür. Ortadoğu’da yaşanan süreçlerin dinamiğine de EİT’e dahil olan büyük devletler etki gösterebilirler. Bunların yanında, EİT, ulaşım, ticaret, ekonomi, güvenlik, enerji gibi alanlarda geniş faaliyet gösteriyor. Ayrıca, Azerbaycan’ın teşkilatta aktifliği herkes tarafından kabul ediliyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in İslamabad Zirvesi’nde derin içerikli konuşması, yukarıda vurgulanan hususlar bağlamında yeterince ilgiyle karşılandı.
EİT Uluslararası Arenada: Perspektifler ve İmkanlar
Uzmanlar Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) 13. zirvesinin Pakistan’ın başkentinde yapılmasının jeopolitik nedenleri hakkında görüş bildiriyorlar. Onlar bu etkinliğin İslamabad’ın kendisinin otoritesini yükseltmek, bölgede izole olunmadığını dünyaya göstermek için önemli rol oynadığını düşünüyorlar. Rus oryantalist V. Belokrenitski düşünüyor ki, “bu, gerçek anlamda Pakistan için çok büyük önem taşıyor. İslamabad, sanki Delhi’nin meydan okumasına cevap veriyor. Hindistan, Pakistan’ı Güney Asya’da bölgesel işbirliğinden sıkıştırmaya çalışıyordu” (bkz.: Исламабад вывел из спячки группу из 10 стран / “Независимая газета”, 2 mart 2017). Pakistan buna karşılık olarak Müslüman ülkeleri ile işbirliğini geliştiriyor.
İlginçtir ki, İran’ın Tehran Times gazetesi, örgütün güçlü üyeleri olan Pakistan, İran ve Türkiye arasında çelişkilerin varlığını daha çok kabartmıştır. Onlara göre, örneğin, Ortadoğu meselesinde onlar birbirleriyle uyum sağlayamıyor. İran Beşar Esad’a destek veriyor, Türkiye ise muhalefete. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan demiş ki, Tahran bölgede durumu istikrardan çıkarmaya çalışır (bkz.: önceki kaynağa).
Öyle görünüyor ki, uzmanlar, EİT`in İslamabad görüşünün jeopolitik önemini kavrıyor, bu etkinliği bölgesel ve küresel jeopolitik süreçler bağlamında değerlendiriyorlar. Burada çelişkili konuların olduğu vurgulanıyor. Bazı bölgelerde olaylara EİT üyelerinin etki edebilmesi kabul ediliyor. Demek ki, bu örgüt artık jeopolitik etki edebilecek güçtedir.
Buna rağmen, bazı uzmanlar EİT’in o kadar da ciddi tesir imkanlarına sahip olmadığı kanaatindedirler (bkz.: önceki kaynağa). Burada ekonomik liderin olmadığı, teşebbüsü herhangi bir devletin ele alabileceği ihtimalinin düşük olması gibi hususlar vurgulanmaktadır. Fakat bunun gerçek olduğunu söylemek zor. Çünkü Pakistan, Türkiye ve İran dünya siyasetinde ciddi rol oynayan devletlerdir. Onların gücü bir yere koyması olumlu sonuç verebilir. Öte yandan, EİT’in faaliyet tarihi gösteriyor ki, bu örgüt hayli iş başardı.
Tabii, burada Tehran Times yayınının vurguladığı bir hususu da unutulmamalıdır. Gazetenin yazdığına göre, EİT ortak bütünleştirici ekonomik siyaset hazırlayamamış. Bu, örgüt için önemli faktördür. Fakat onu da dikkate almak gerekir ki, tek bir ekonomik politika daha yoğun işbirliğinden kaynaklanıyor olabilir ki, bu da üye devletlerin ortak ekonomik ve dış politika çıkarlarının olmasını öngörüyor. Maalesef, şimdilik İslam aleminin büyük devletleri aynı bakımından oybirliğine sahip değiller.
Bunlardan başka, EİT çalışma kurallarına göre, örgütün ana amacı üye ülkeler arasında ekonomik ilişkilerin güçlendirilmesi, sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın sağlanması, dünya ekonomisine entegrasyonu, ulaşım ve iletişim sisteminin geliştirilmesi, ekonominin ve ticaretin serbestleştirilmesi ve bölge dahilinde ticaretin teşviki, EİT bölgesinin maddi servetlerinin etkin kullanımından ibarettir.
Şu anda EİT Avrasya’da önemli bölgesel örgüttür. Onun gelişimi devam ediyor. Not edelim ki, EİT, 1993 yılında BM Genel Kurulu’nun 48. oturumunda BM’de ve 1994 yılında İslam İşbirliği Teşkilatı’nda (İİT) gözlemci statüsü almıştır. Bunlar EİT’in yerinde durmadığını, daima yenileşen ve gelişen birlik seviyesine yükseldiğini doğruluyor.
Bakü’nün Yeni Enerji Stratejisi: Bölgesel İşbirliğinde Bir Sonraki Aşama
Azerbaycan’ın EİT`in gelişimine katkısı büyüktür. 2006 ve 2012 yıllarında ülkemiz bu örgütün iki zirvesine ev sahipliği yaptı. Bakü, üye ülkelerin hepsi ile iyi ilişkilerde. Azerbaycan yönetimi onlarla yararlı işbirliğini geliştiriyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, İslamabad zirvesindeki konuşmasında vurguladı ki, EİT halklarımızın yararına işbirliği acısından siyasi irademizin ürünüdür. Üye ülkelerin halklarını tarih, kültür, gelenekler ve din birleştiriyor (bkz.: Prezident İlham Əliyev İslamabadda İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının XIII Sammitində iştirak edib / AzerTAC, 1 Mart 2017).
Devlet Başkanı kaydetti ki, Azerbaycan’ın başkanlığın döneminde EİT’in gelişmesine ve bölgesel işbirliğinin derinleştirilmesine büyük katkılar verildi. Bakü, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nı sadece Doğu ve Batı, Kuzey ve Güney arasında fiziksel köprü değil, çeşitli uygarlıkları ve kültürleri birleştiren mekan olarak teşvik etmekte çabalarını esirgememiştir (bkz.: önceki kaynağa). Azerbaycan, EİT’i önemli uluslararası kurum sayıyor ve onun uluslararası ekonomik işbirliğinde rolünün daha da artacağına inanıyor.
Somut olarak, Azerbaycan, 2013-2014 yılları arasında EİT kapsamında ulaşım, enerji, bölgesel entegrasyon ve sosyal-ekonomik gelişme yönleri üzere çeşitli projelerin girişimcisi ve aktif katılımcısı oldu. Genel olarak Bakü Kuzey-Güney ve Doğu-Batı yönlerinde etkin işbirliği için ciddi katkılar sağlamaktadır. “Yeni İpek Yolu” projesindeki yer bunun açık misallerinden biridir.
Bunlardan başka, Azerbaycan, EİT bölgesinde bilgi ve iletişim teknolojileri alanında işbirliğinin yeni bir seviyeye yükselmesinde aktif faaliyet göstermektedir. Üye devletlerin ekonomik “düşünce kuruluşları”nın birinci ve ikinci Bakü forumları, sağlık, yenilenebilir enerji, petrol ve gaz, vergi, doğal afetlerin sonuçlarının giderilmesi ve diğer alanlarda işbirliğinin güçlendirilmesi için çeşitli etkinliklere Azerbaycan’ın ev sahipliği yapması devlet başkanının görüşlerini tam onaylıyor (bkz.: önceki kaynağa).
Azerbaycan’ın enerji politikalarında elde ettiği başarıların EİT`in gelişmesine ciddi katkıları vardır. İlham Aliyev bununla ilgili çok ilginç fikirler belirtti. Devlet Başkanı şunu söyledi: “Enerji işbirliği bölgesel işbirliğinde önemli rol oynuyor. Azerbaycan yeni enerji stratejisi ve enerji işbirliğinin yeni bakışını sunmuştur. Azerbaycan, daha geniş bölgenin enerji güvenliğinin sağlanmasında önemli tarafa dönüşmüştür. Biz Hazar, Karadeniz ve Akdeniz’i birleştiren boru hattı altyapısını kurduk” (bkz.: önceki kaynağa).
Demek ki, Azerbaycan, EİT üyesi olarak da bölgesel ölçekli yeni enerji stratejisi ve işbirliğinin girişimcisidir. Düşünüyoruz ki, meselenin bu tarafı ayrıca analiz gerektiriyor. Ayrıca, ulaşım, ticaret, spor, bilgi teknolojileri vb. gibi önemli alanlarda Azerbaycan’ın İslam alemine katkıları yeteri kadardır. Bu yılın Azerbaycan’da “İslam Dayanışma Yılı” ilan edilmesi ve İslam ülkelerinin spor oyunlarının yapılması bu açıdan çok önemli örneklerdendir.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı, güvenlik, istikrarın sağlanması ve toprak bütünlüğünün berpası yönlerinde Bakü`nün faaliyetleri hakkında da katılımcılara görüşlerini açıkladı. Bakü Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ çatışmasının barışçı çözümüne sadıktır, bu yönde aktivitesini daha da artırıyor. Aynı zamanda, EİT gibi kuruluşlar da bu konuda kendi etkilerini artırmalılar. Bu, İslam dünyasında ve genel olarak dünyada istikrarı sağlamak için çok önemlidir.
Bütün bunlar göstermektedir ki, EİT gittikçe uluslararası ölçekte daha etkin rol oynamaya başladı. Azerbaycan da bu süreçte ciddi yer alıyor. Devlet Başkanı İlham Aliyev, ülkenin EİT`de yeterince yüksek düzeyde temsil edilmesi için büyük işler yapıyor.
